Για το Άγιο Πνεύμα

Στο προηγούμενο κήρυγμά μας, αδελφοί χριστιανοί, ο σοφός διδάσκαλός μας άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός μας είπε ότι ο Θεός έχει Λόγο. Ο Λόγος όμως του Θεού δεν είναι σαν τον ανθρώπινο λόγο και την λογική, αλλά είναι Λόγος με υπόσταση, με Πρόσωπο. Και ο Λόγος του Θεού υπήρχε πάντοτε, γιατί δεν μπορούμε να φαντασθούμε Θεό χωρίς Λόγο, α-λογο δηλαδή Θεό. Και αφού ο Λόγος του Θεού δεν είναι μία αφηρημένη ιδέα, αλλά είναι πρόσωπο και αιώνιο πρόσωπο, άρα είναι Θεός.

Σήμερα ο άγιος, ο μεγάλος δογματολόγος της Εκκλησίας μας Δαμασκηνός, μας μιλάει για το Άγιο Πνεύμα και μας λέγει:

Ο Λόγος του Θεού πρέπει να έχει Πνεύμα. Άλλωστε και ο δικός μας λόγος δεν είναι χωρίς πνεύμα. Σε μας όμως το πνεύμα είναι ξένο προς την ουσία μας. Γιατί σε μας το πνεύμα είναι μια έλξη και φορά του αέρα, που μπαίνει μέσα μας και ξεχύνεται για την σύσταση του σώματός μας, όπως το ξέρουν καλά οι ειδικοί. Έτσι το πνεύμα αυτό, τον καιρό που θέλουμε να εκφωνήσουμε ένα λόγο, γίνεται η φωνή του λόγου μας αυτού, φωνή, που με την παρουσία της, φανερώνει την δύναμη του λόγου.

Όπως, λοιπόν, στον άνθρωπο, με αυτήν την γενική έννοια, υπάρχει πνεύμα, πρέπει – μας λέγει ο άγιος Δαμασκηνός – να δεχθούμε με ευλάβεια ότι και στην θεία φύση, την απλή και την ασύνθετη, υπάρχει και σ᾽ αυτήν βεβαίως Πνεύμα Θεού• γιατί διαφορετικά θα ήταν κατώτερος ο Λόγος του Θεού από τον δικό μας, επειδή θα του έλειπε το Πνεύμα. Όμως, ασφαλώς, διαφέρει το Πνεύμα του Θεού από το δικό μας πνεύμα. Το δικό μας πνεύμα είπαμε ότι είναι ξένο προς την ουσία μας, γιατί είναι μία φορά του αέρα, που εισέρχεται απ᾽ έξω. Για τον Θεό όμως είναι ασέβεια να σκεπτόμαστε ότι το Πνεύμα του είναι κάτι ξένο και εισέρχεται σ᾽ αυτόν (τον Θεό) απ᾽ έξω, όπως συμβαίνει σε μας που έχουμε σύνθετη φύση.

Στο προηγούμενο μάθημά μας είπαμε για τον Λόγο του Θεού ότι δεν είναι χωρίς υπόσταση ούτε προκύπτει από κάποια διανόηση, ούτε είναι λόγος που προφέρεται με φωνή, ούτε ξεχύνεται στον αέρα και διαλύεται, όπως ο ανθρώπινος λόγος. Αλλά είπαμε ότι ο Λόγος του Θεού έχει υπόσταση και είναι παντοδύναμος. Το ίδιο θα πούμε τώρα και για το Πνεύμα του Θεού, που συνοδεύει τον Λόγο του Θεού και φανερώνει την ενέργειά του: Και το Πνεύμα του Θεού δεν το θεωρούμε σαν ανυπόστατη πνοή, γιατί, αν το πούμε αυτό, ταπεινώνουμε το μεγαλείο της θείας φύσεως και εξομοιώνουμε το Πνεύμα του Θεού με το δικό μας πνεύμα. Το Πνεύμα του Θεού το πιστεύουμε ως «Δύναμη ουσιώδη», δύναμη δηλαδή όχι αφηρημένη, αλλά Δύναμη με υπόσταση, πρόσωπο, που προέρχεται από τον Πατέρα και αναπαύεται στον Λόγο. Δύναμη ουσιαστική (με θεία Ουσία), που δεν μπορεί να χωριστεί από τον Θεό, στον οποίο βρίσκεται, ούτε πάλι μπορεί να χωριστεί από τον Λόγο, τον οποίο συνοδεύει. Το Πνεύμα του Θεού δεν ξεπέφτει ποτέ στην ανυπαρξία, αλλά, όπως ο Λόγος του Θεού, έτσι και το Πνεύμα του Θεού υπάρχει πάντοτε ως υπόσταση ζώσα με δύναμη και βούληση, που δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος. Ποτέ δεν έλλειψε από τον Πατέρα ο Λόγος ούτε από τον Λόγο το Πνεύμα.

Τέτοια πίστη έχοντες για τον Λόγο και το Πνεύμα του Θεού είμαστε ενάντιοι και προς τον πολυθεισμό των Ελλήνων και προς την εσφαλμένη ενοθεία των Ιουδαίων.

(α) Εμείς πιστεύουμε και τον Λόγο και το Πνεύμα ως Θεό, αλλά δεν πιστεύουμε τρεις Θεούς, γιατί, όπως είπαμε, πιστεύουμε ότι και τα τρία Πρόσωπα της θεότητας έχουν την ίδια θεία φύση, έχουν ενότητα κατά την φύση τους. Έτσι είμαστε ενάντιοι με τον Ελληνισμό. Δεν είμαστε πολυθειστές.

(β) Αλλά ακόμη είμαστε ενάντιοι και προς τον Ιουδαισμό, προς την ενοθεία των Ιουδαίων. Γιατί αυτοί δεν είχαν καθαρή πίστη για την διάκριση των προσώπων στην θεότητα. Με την δική μας όμως σωστή πίστη για τα Πρόσωπα της θεότητας «παραμένει το χρήσιμον» (= η ωφέλεια) και από τις δύο πλευρές και από τον Ιουδαισμό και από τον Ελληνισμό. Ενώ, δηλαδή, η πίστη μας περί του Λόγου και του Πνεύματος του Θεού εξαφανίζει την πλάνη του πολυθεισμού των Ελλήνων και ανατρέπει το δόγμα των Ιουδαίων, όμως με την πίστη αυτή την σωστή και την ορθή «παραμένει από την κάθε μία αίρεση (ιουδαισμό και ελληνισμό) η ωφέλεια: Από την ιουδαική πίστη παραμένει η ενότητα της φύσεως και από τον ελληνισμό (παραμένει) η διάκριση κατά τις υποστάσεις», λέγει ο μεγάλος δογματολόγος της Εκκλησίας μας.

Αν τώρα ο Ιουδαίος, για την παρεξηγημένη έννοια περί της ενότητας του Θεού που έχει, αντιλέγει ότι ο Θεός έχει Λόγο και έχει Πνεύμα, ας μελετήσει καλά την θεία Γραφή, την Παλαιά Διαθήκη, και «ας κλείσει το στόμα του» («επιστομιζέσθω»)! Για τον Λόγο λέγει ο Δαβίδ: «Εις τον αιώνα, Κύριε, ο λόγος σου διαμένει εν τω ουρανώ» (Ψαλμ. 118,89). Και πάλι λέγει: «Απέστειλε τον λόγο αυτού και ιάσατο αυτούς» (Ψαλμ. 106,20). Στα χωρία αυτά ο Δαβίδ, όταν λέγει «λόγο», δεν εννοεί τον προφορικό λόγο, γιατί ο λόγος του στόματος ούτε στέλνεται ούτε παραμένει στους αιώνες.

Και για το Πνεύμα επίσης ο Δαβίδ λέγει: «Εξαποστελείς το πνεύμα σου και κτισθήσονται» (Ψαλμ. 103,30). Και πάλι αλλού λέγει: «Τω λόγω Κυρίου οι ουρανοί εστερεώθησαν και το πνεύματι του στόματος αυτού πάσα η δύναμις αυτών» (Ψαλμ. 32,6). Και ο Ιώβ λέγει: «Πνεύμα θείον το ποιήσάν με, πνοή δε παντοκράτορος η συνέχουσά με» (Ιώβ 33,4). «Όμως – λέγει ο Δαμασκηνός – πνεύμα που στέλνεται και δημιουργεί και στερεώνει και συνέχει (όπως λέγουν τα παραπάνω χωρία) δεν είναι φύσημα που χάνεται, όπως και το στόμα του Θεού δεν μπορεί να είναι σωματικό μέλος». Άρα, συμπεραίνει ο άγιος Δαμασκηνός, «και τα δυό πρέπει να νοηθούν κατά θεοπρεπή τρόπο».