Η ελευθερία ως απολύτρωση και ως νέα ζωή κατά τον Απ. Παύλο

«Τη ελευθερία ημάς Χριστός ηλευθέρωσε· στήκετε ουν και μη πάλιν ζυγώ δουλείας ενέχεσθε» (Γαλ. 5,1). Σ’ αυτές τις λέξεις κρύβεται μια επανάσταση σωστή στο νόημα της ελευθερίας. Γιατί ριζικά διαφορετική είναι και η στάση του Αποστόλου απέναντι στα πράγματα του κόσμου και στην ουσία του ανθρώπου. Δίνει ένα νέο νόημα εξ επόψεως περιεχομένου στην έννοια της ελευθερίας. Σχετίζεται με τον ίδιο τον χρόνο. Η μια διάσταση είναι η ελευθερία εν σχέσει προς το παρελθόν που καθορίζει βασανιστικά και επιτακτικά το παρόν του ανθρώπου, είναι η ελευθερία με την έννοια της απελευθερώσεως. Κι η άλλη διάσταση βρίσκεται σε συνάφεια προς το μέλλον, την δυνατότητα για μια νέα ζωή, την διάσταση εκείνη του χρόνου που αισιόδοξα και αποφασιστικά μεταμορφώνει τον άνθρωπο. Είναι φανερή η διαφορά από την ελληνική σκέψη. Ελευθερία δεν εί¬ναι φυγή από τον χρόνο, δεν είναι ακινησία αλλά ιστορικό γεγονός, και σαν τέτοια απευθύνεται στον συγκεκριμένο, ιστορικό άνθρωπο, στον κοινό άνθρωπο της καθημερινής ζωής. Οι βιβλικές ρίζες της διδασκαλίας του Παύλου είναι ολοφάνερες.

Ας δούμε τώρα την πρώτη όψη της ελευθερίας, την απολύτρωση: «Τη ελευθερία ημάς Χριστός ηλευθέρωσε». Δεν ξεγελιέται το πνεύμα του Παύλου από το αντιφέγγισμα της ανθρώπινης σοφίας ούτε τυφλώνεται ο νους του από τα όνειρα της πολιτικής. Βλέπει καθαρά πως κι’ εκείνη κι’ αυτή δεν είναι παρά μια απάτη του νου κι’ ένα ξεγέλασμα της καρδιάς. Βλέπει που βρίσκεται η δύναμις που εγκλωβίζει τον άνθρωπο με τα δεσμά της. Μέσα αλλά κι έξω από τον άνθρωπο. Είναι η αμαρτία, η φθορά και ο θάνατος. Δυνάμεις που καταλύουν την ίδια την έννοια του ανθρώπου, είναι τόσο ισχυρές που έχουν γίνει κατάσταση, αναγκαιότητα θάλεγε κανείς, που πιέζουν κι εξουθενώνουν τον άνθρωπο. «Προητιασάμεθα… πάντας υφ’ αμαρτίαν είναι« (Ρωμ. 3, 9) λέγει, και διά της αμαρτίας εισήλθε ο θάνατος εις τον κόσμο (Ρωμ. 5,12), ο τελευταίος εχθρός του ανθρώπινου γένους (Α’ Κορ. 15,26). Σ’ αυτή την βασιλεία της αμαρτίας και του θανάτου κινούνται οι άνθρωποι, έτσι που η προσπάθειά τους να σωθούν μόνοι τους δεν ωφελεί σε τίποτε. Όσο κι αν είναι αξιέπαινες οι προσπάθειές τους, δεν μπορούν να τους βγάλουν από τον αόρατο ιστό του θανάτου που τους δένει. Ο πολιτισμός του ανθρώπου δεν έχει την λυτρωτική δύναμη που νομίζουμε. Τα έργα του έχουν μέσα τους πάντα το σπέρμα της φθοράς και του θανάτου από τα οποία θέλουν να τον λυτρώσουν. Κι ο αγώνας του να λυτρωθεί μόνος είναι τραγικός κι άπελπις, γιατί θέλει να απελευθερωθεί από το παρελθόν που τον δεσμεύει, μένοντας όμως σταθερά στο ίδιο το παρελθόν.

Κι εδώ παρεμβαίνει μια δύναμη απ’ έξω, δύναμη πιο ισχυρή από την φθορά και τον θάνατο, η δύναμη του Θεού. Αυτή απελευθερώνει τον άνθρωπο και τον αφήνει ελεύθερο από τα δεσμά της φθοράς και του θανάτου. Είναι το απολυτρωτικό έργο του Χριστού. Αδιάλειπτα μιλά γι’ αυτό ο Απόστολος. «Πριν έλθει η απολύτρωση εφρουρούμεθα κλεισμένοι κάτω από τον νόμο… τώρα όμως είσθε όλοι υιοί Θεού εν Χριστώ Ιησού» (Γαλ. 3, 22-26). Η δύναμη του Θεού φανερώθηκε στο έργο του Χριστού «όταν ο Θεός τον ανέστησε εκ νεκρών και τον εκάθισε στα δεξιά του εις τα επουράνια εξουσιαστή πάνω σε κάθε αρχή και εξουσία και δύναμη» (Εφ. 1, 20).

Τριπλό το έργο της απελευθερώσεως που συνετελέσθη με τον ερχομό του Χριστού. Απελευθέρωση του ανθρώπου από την αμαρτία, συμφιλίωση με τον Θεό, αποκατάσταση της κοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Σε μια σύγχρονη ορολογία θάλεγε κανείς ότι πρόκειται για την αναγωγή του ανθρώπου από την απλή ζωή στη σφαίρα της πραγματικής του υπάρξεως. Παύει να υπάρχει ο διχασμός του ανθρώπου και το βάρος της πτώσεως φεύγει από την ιστορία του. Η κτίση η ίδια μεταμορφώνεται και στην θέση του «πολέμου πάντων κατά πάντων» μπαίνει η μεταμορφωτική αλλαγή που εισήλθε στην ιστορία με την ενσάρκωση, τον Σταυρό και την Ανάσταση. Έτσι μπορεί να πει ο Απόστολος: «Τα αρχαία παρήλθεν ιδού γέγονεν καινά τα πάντα» (Β’ Κορ. 5, 17). Και το νόημα είναι απλό: Στην φυσική πορεία του χρόνου και της ιστορίας έγινε μια κοσμογονική μεταβολή· η εν Χριστώ επέμβαση του Θεού προς σωτηρία των ανθρώπων. Είναι μια ιστορική πράξη που επετέλεσε η αγάπη του Θεού με την δύναμη της δημιουργικής Του βουλήσεως. Δεν έγινε αυτό σ’ έναν άλλο κόσμο, αλλά σ’ αυτόν τον κα¬θημερινό μας κόσμο. Ο Θεός που δημιούργησε τον κόσμο εκ του μηδενός ανακαινίζει τον κόσμο εκ βάθρων. Ρι¬ζική η αλλαγή, βαθειά η τομή τόσο που θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για μια νέα δημιουργία. Ένας νέος άνθρωπος εμφανίζεται στον κόσμο, ο νέος Αδάμ (Ρωμ. 5, 12 έξ.) που ανακαινίζει με την παρουσία Του τον κόσμο. Είναι ο Χρι¬στός που μας ελευθέρωσε με την ζωή και το έργο του. Η ελευθερία σαν απελευθέρωση φαίνεται ζωντανή στο πρόσω¬πο του Χριστού. Είναι κι αυτό χαρακτηριστικό γνώρισμα της διδασκαλίας του Παύλου· η ελευθερία δεν είναι έννοια ή λέξεις απλή, είναι πρόσωπο, είναι ο Χριστός, ο ενσαρκωθείς Λόγος.

Δεν είναι θεολογική λεπτολογία η πίστη στην αναμαρτησία του Κυρίου από τον Παύλο, (βλ. Β’ Κορ. 5, 21) αλλά ένα από τα χαρακτηριστικά του νέου Αδάμ. Ο Ιησούς Χριστός ήταν απαλλαγμένος από κάθε αμαρτία, γιατί είναι η απαρχή της καινής κτίσεως. Αυτό άλλωστε είναι και το νόημα της εκ Παρθένου γεννήσεως. Όπως ο πρώτος Αδάμ, έτσι και ο νέος δημιουργείται με μιαν απευθείας δημιουργική πράξη του Θεού. Αλλ’ ενώ ο πρώτος Αδάμ με την ύβρι του έναντι του Θεού εξέπεσε της χάριτος και έγινε δούλος της φθοράς και του θανάτου, ο νέος Αδάμ ο Ιησούς Χριστός συνέχισε μέχρι τέλους νικηφόρα τον αγώνα Του. Δημιούργημα μιας νέας ζωής βρίσκεται στην σωστή σχέση προς τον Θεό. Είναι ο πατέρας Του. Έχει την σωστή σχέση με τους ανθρώπους, είναι αδελφοί και συγκληρονόμοι (Ρωμ. 8, 17). Βλέπει ακόμη με νέο μάτι την άψυχη φύση που κι αυτή υποφέρει στον ζυγό της φθοράς και περιμένει να μεταμορφωθεί μαζί με τον Χριστό στον νέο κόσμο (Ρωμ. 8, 21 εξ.).

Καταλλαγή του ανθρώπου με τον Θεό και τους συνανθρώπους και ανακαίνιση του ανθρώπου και του κόσμου σημαίνει το απολυτρωτικό έργο του Χριστού. Αυτή είναι η ελευθερία που παρέχει ο Χριστός με το έργο Του. Κι ακόμη πιο πολύ: ανοίγει με την νίκη επί του θανάτου ορθάνοιχτες τις πύλες προς το μέλλον. Διαβάζοντας τις επιστολές του Απ. Παύλου αποκομίζει κανείς την εντύπωση πως όλο το απολυτρωτικό έργο του Χριστού έρχεται μέσα από το ίδιο το μέλλον, από τον Θεό που δεν ήταν ούτε είναι δυνατόν ποτέ να ονομασθεί παρελθόν.

Αυτή την θύρα προς το μέλλον ας την δούμε από πιο κοντά. Είναι η δεύτερη διάσταση της ελευθερίας που αναφέραμε προηγουμένως. Είναι η συμμετοχή του ανθρώπου στην νέα πραγματικότητα που δημιούργησε η αγάπη του Θεού εν Χριστώ. Συνδέεται άρρηκτα προς την απελευθέρωσή μας διά του έργου του Χριστού. Σε μια πολύ γνωστή περικοπή, αυτήν που διαβάζεται κατά το μυστήριο του βαπτίσματος λέγει ο Απ. Παύλος: «όσοι εβαπτίσθημεν εις Χριστόν εις τον θάνατον αυτού εβαπτίσθημεν… ίνα ώσπερ ηγέρθη Χριστός… ούτω και ημείς εν καινότητι ζωής περιπατήσωμεν» (Ρωμ. 6, 3-4). Σ’ αυτά τα λόγια απελευθέρωση από το παρελθόν και ελευθερία στο μέλλον είναι αρμονικά ταιριασμένα και μας δίνουν και το ολοκληρωμένο νόημα της χριστιανικής ελευθερίας.

Το πρώτο που χρειάζεται είναι η συμμετοχή στο απολυτρωτικό έργο του Χριστού που παρέχεται με το βάπτισμα. Το βάπτισμα όμως δεν είναι μια μαγική πράξη, όπως γινόταν στα αρχαία μυστήρια ή ένα φώτισμα του νου όπως είναι πρόθυμος να δεχθεί ο σύγχρονος άνθρωπος. Είναι μια συνεχής κι’ αδιάλειπτη ένταξη του ανθρώπου στο νέο λαό του Θεού, στην Εκκλησία, μια απόφαση που δεν είναι παρά το συνεχές «ναι» που λέμε στην κλήση του Θεού. Ανεπανάληπτο στην επενέργειά του το Μυστήριο της απολυτρώσεως, ανεπανάληπτο και το μυστήριο του βαπτίσματος που μας εγκεντρίζει στο σώμα του Χριστού. Αλλά συγχρόνως συνεχής ο αγώνας να μείνουμε στην Εκκλησία, αένναη η προσπάθεια που απαιτείται για να μείνει η ψυχή μας ναός του Πνεύματος του Κυρίου, που μόνον αυτό μπορεί να μας κρατά ανοικτά τα ματιά ώστε να βλέπουμε την καινή κτίση.

Εδώ βρίσκεται και η βασική διαφορά της διδασκαλίας του Απ. Παύλου περί της Χριστιανικής ελευθερίας από κάθε άλλη ανθρώπινη αντίληψη. Ενώ δηλ. σ’ όλους τους άλλους που ασχολήθηκαν θεωρητικά ή στην πράξη με το πρόβλημα ο άνθρωπος αρκεί να γίνει ελεύθερος για να μείνει μετά στην κατάσταση αυτή στηριγμένος στις ίδιες τις δυνάμεις του, δεν συμβαίνει αυτό κατά τον Απ. Παύλο. Αντίθετα, μάλιστα, ο άνθρωπος αδυνατεί να βρει μόνος του το αυχμηρό μονοπάτι που οδηγεί στην ελευθερία. Χρειάζεται οδηγό και βοηθό, κι’ αυτός είναι το Πνεύμα Κυρίου (Β’ Κορ. 3,17). Κι’ όταν βρεθεί στην καινή κτίση που για χάρη του δημιούργησε από αγάπη ο Θεός και πάλι χρειάζεται την ίδια δύναμη που τον ελευθέρωσε για να μπορεί ν’ αγωνιστεί και να μείνει στην ελευθερία. Γι’ αυτό δίπλα στην διαβεβαίωση «τη ελευθερία Χριστός ημάς ηλευθέρωσε» υπάρχει και η προτροπή «στήκετε ουν και μη πάλιν ζυγώ δουλείας ενέχεσθε». Και «στεκόμαστε» μόνο όταν έχουμε το «χρίσμα» που δίνουν τα μυστήρια της Εκκλησίας, η προσευχή, ο αδιάλειπτος πνευματικός μας αγώνας. Θαυμάσια, αποδίδει το πνεύμα του Παύλου ένας άγιος της Εκκλησίας μας ο Μάρκος ο Ερημίτης: «Αυτός (δηλ. ο Θεός) μεν διά του βαπτίσματος της κατά βίαν δουλείας εξήγαγε, καταργήσας την αμαρτίαν διά του σταυρού, και εντολάς ελευθερίας έθετο. Εμμένειν δε ή μη εμμένειν ταις εντολαίς τω αυτεξουσίω ημών θελήματι παρεχώρησεν» (M.P.G. 65, 999).

Ελευθερία σαν απελευθέρωση από την αμαρτία και τον θάνατο, ελευθερία σαν συμφιλίωση με τον Θεό, τον κόσμο, τους συνανθρώπους και τον εαυτό μας, ελευθερία σαν αγώνας για την συμμετοχή μας στην καινή κτίση που άρχισε με την ενανθρώπηση του Θεού και καταλήγει στην θέωση του ανθρώπου, αυτό είναι το μήνυμα του Απ. Παύλου προς την εποχή μας. Σ’ ένα κόσμο που εναγώνια ζητεί την λύτρωση, που ψάχνει να βρει την ελπίδα, που είναι γεμάτος από συγκρούσεις και ταραχές, τί άλλο καλλίτερο θάχε να προσφέρει κανείς από αυτή την ζωντανή παρουσία του; Δεν μένει παρά να ευχηθούμε και να προσπαθήσουμε ώστε κι’ οι σημερινοί άνθρωποι να ακούσουν, να κατανοήσουν και να ζήσουν αυτήν την ελευθερία που έζησε ο Απόστολος και που τον έκανε να λέει θριαμβευτικά και ελπιδοφόρα «ει τις εν Χριστώ, καινή κτίσις· τα αρχαία παρήλθεν, ιδού γέγονε καινά τα πάντα».

(Βασ. Π. Στογιάνος, Ερμηνευτικά Μελετήματα, Εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσ/νίκη 1988, σσ.72-78, απόσπασμα)