Ο άρχοντας της καρδίας

Σε καιρούς μικροψυχίας και μικροκαρδίας, το πιο δύσκολο κατόρθωμα είναι η συγχώρεση. Όλοι κατηγορούν όλους για την σκληροκαρδία, που έχει πλημμυρίσει την καθημερινότητά μας. Αυτό όμως που κυριολεκτικά μπορεί να διαλύσει μια ψυχή είναι το αίσθημα προδοσίας της εμπιστοσύνης. Όλο και συχνότερο γίνεται το πικρό παράπονο, πως λάθος άνθρωπος μπήκε στην καρδιά μας. και είναι βαρύ, ασήκωτο, μια καρδιά στενή και σκληρή, όπως αφήσαμε να γίνουν οι καρδιές μας, να αποφασίσει κάποια στιγμή να κάνει λίγο, ελάχιστο χώρο για να χωρέσει ακόμη ένας. Και αυτό ο ένας να αποδεικνύεται ανάξιος και να αποχωρεί, αφήνοντας πίσω του ερείπια, που ίσως ποτέ δεν ξαναγίνουν σπίτι. Πώς να συγχωρέσεις την προδοσία; Ποιος φταίει για την τόση πίκρα; Πώς να ξαναβρεθεί χώρος; Πώς να ξαναβρεθεί συγχώρεση;

Η συγχώρεση, ως παραχώρηση χώρου, αποτελεί συγχρόνως αίτημα και πρόσκληση. Προτρέχουμε συχνά να «τα δώσουμε όλα» σε ένα άνθρωπο, αδιαφορώντας γι΄ αυτήν την αλληλοπεριχώρηση, αυτήν την αλληλοτροφοδότηση. Κι όμως, χωρίς αυτήν, η λεηλασία της καρδιάς αποτελεί απλώς θέμα χρόνου.

Σε κάθε περίπτωση, η συγχώρεση προϋποθέτει χώρο. Χώρο ευρύ, τακτοποιημένο, αλλά και προφυλαγμένο, με απόλυτο έλεγχο εισόδου και εξόδου. Στον χώρο αυτό, τον εσώτατο, τον οποίον οι Νηπτικοί Πατέρες ονομάζουν «καρδία», είναι αποθηκευμένα –όχι καταχωνιασμένα- και ταχτοποιημένα τα πολυτιμότερα της περιουσίας μας: Τα τρυφερότερα των συναισθημάτων μας, οι γλυκύτερες των αναμνήσεών μας, τα ευγενέστερα των οραμάτων μας, τα γλυκύτερα των δακρύων μας, οι θερμότερες των προσευχών μας, οι κλεισμένες πληγές των ηρωικότερων μαχών μας, αλλά και οι άλλες, οι ακόμη ανοιχτές, που χρειάζονται την φροντίδα μας, το χάδι μας, την υπομονή μας μέχρι να επουλωθούν.

Ο χώρος μας αυτός περιβάλλεται από περιφράξεις, οι όποιες οριοθετούν παράλληλους κήπους, όλες με μικρό αλλά στέρεο πορτάκι, που του καθενός έχουμε εμείς και μόνον εμείς το κλειδί. Έξω από τον εξωτερικό κήπο περιδιαβαίνουν πλήθη κόσμου. Από το πλήθος αυτό, άλλοι ζητούν να μπουν και άλλους προσκαλούμε. Ίσως πολλοί να περάσουν το μικρό πρώτο πορτάκι. Κι όταν βρεθούν εντός, μπορεί μαζί να πιούμε ένα κρασάκι ν΄ αλλάξουμε μια κουβεντούλα χαράς ή και να βάλουμε κάτω θέματα …φλέγοντα, που θα αναλύσουμε σε ατέρμονες συζητήσεις.

Κάποτε θα φτάσει η ώρα του ερωτήματος αν κάποιοι από αυτούς τους ανθρώπους θα προσχωρήσουν στα ενδότερα. Είναι δικαίωμα και υποχρέωση τού καθενός να θέσει ο ίδιος τα κριτήρια εισόδου. Κριτήρια σαφή, που θα τηρηθούν με συνέπεια, αλλά και με επίγνωση πως η είσοδος είναι πάντα εύκολη, η έξοδος όμως για κάποιον που χωρίς ακριβή τήρηση των προϋποθέσεων εισήλθε, είναι δύσκολη, επώδυνη και συχνά αδύνατη.

Αργά ή γρήγορα, κάποιοι θα χτυπήσουν και την πόρτα του τελευταίου, του εσώτατου χώρου, την πόρτα του κέντρου της καρδιάς μας. Πάση θυσία, στον χώρο αυτόν πρέπει να εισέλθουν αποκλειστικά και μόνον οι εκλεκτοί. Με τον όρο «εκλεκτός» δεν εννοούμε, με τρόπο ελιτίστικο, εκείνον με υψηλά διανοητικά προσόντα ή γοητευτική πραγματικότητα. Εκλεκτός είναι αποκλειστικά και μόνον εκείνος που θα εκτιμήσει από τα βάθη της δικής του καρδιάς την τιμή που του έγινε να εισέλθει σε αυτό το καρδιακό μας… θησαυροφυλάκιο.

Πρόκειται για εκείνους τους ανθρώπους που δεν θα κάνουν την καρδιά μας χαλάκι για σκουπίσουν τα πόδια τους, ούτε για εκείνους που θα περιδιαβάσουν με ύφος υψηλό και περισπούδαστο τις πολύτιμες προθήκες μας, έχοντας πάντα κάτι να παρατηρήσουν ή να διορθώσουν στους πολύτιμους θησαυρούς μας. Πρόκειται για ανθρώπους, που έχουν τη δύναμη να συμπονέσουν τις εσώτερες πληγές μας και ανθρώπους που είναι σε θέση να συγχαρούν μαζί μας για τα λίγα, αλλά μοναδικά κομμάτια της προσωπικής μας, της ολόδικής μας συλλογής.

Για ανάρμοστη συμπεριφορά εντός αυτού του χώρου, ο επισκέπτης ευθύνεται, αλλά όχι αποκλειστικά. Η ευθύνη βαραίνει εμάς, τους οικοδεσπότες, πρώτα διότι μια τέτοια συμπεριφορά αποδεικνύει πως κατά την είσοδο δεν ελέγχθησαν επαρκώς τα διαπιστευτήρια του επισκέπτη. Εισήλθε χωρίς σχολαστικό έλεγχο, η αλήθεια του μπερδεύτηκε με τις φαντασιώσεις μας και κυρίως δεν δόθηκε ο επαρκής χρόνος δοκιμής, που θα επέτρεπε την καθαρή αξιολόγηση τού άλλου μέσω της δυσκολίας τού πόνου, ακόμη και της σύγκρουσης. Ιδιαίτερα οι στιγμές της σύγκρουσης είναι που η αλήθεια του καθενός μας αποκαλύπτεται. Στιγμές, που, μπροστά στην έκρηξη του θυμικού, τα «πρέπει» και οι ψευτοευγένειες αναστέλλονται. Τότε ακριβώς είναι που ξεχωρίζουν οι άξιοι από τους πιθανόν ευχάριστους, πιθανόν γοητευτικούς, πιθανόν συναρπαστικούς, αλλά τελικά «λίγους».

Ακόμη όμως μεγαλύτερη ευθύνη αποτελεί για τον οικοδεσπότη η έλλειψη αρχοντιάς, η αίσθηση δηλαδή που εκπέμπει ο άρχοντας του κάθε χώρου πως, μέσα εκεί, ο ρυθμός και τα κριτήρια είναι στέρεα και αδιαπραγμάτευτα, πως, μέσα εκεί, όποιος εισέλθει, είναι καλοδεχούμενος και συνδαιτυμόνας εκ δεξιών, όμως το τραπέζι έχει κεφαλή και εκεί κάθεται πάντα ο οικοδεσπότης. Ένας οικοδεσπότης που αγάπα και νοιάζεται γι το βασίλειό του, τιμά την ιστορία του, έχει συγχωρήσει τους προγόνους του, δεν κρύβει τις πληγές του, αλλά δεν μεμψιμοιρεί γι΄ αυτές, γνωρίζει την αξία του, αλλά δεν είναι αλαζόνας, ξέρει πολλά, αλλά περιμένει να μάθει κι άλλα από τους άξιους που διάβηκαν το κατώφλι.

Με υπέροχο τρόπο, ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος περιγράφει τον άρχοντα της καρδίας:

Γενού ως βασιλεύς εν τη ση καρδία, υψηλός εν ταπεινώσει καθήμενος, και κελεύων τω γέλωτι· Πορεύου, και πορεύεται· και τω κλαυθμώ τω γλυκεί· Έρχου, και έρχεται· και τω δούλω ημών, και τυράννω σώματι· Ποίησον τούτο, και ποιεί. (Λόγος Ζ΄ 13-14)

Δηλαδή:

Να γίνης σαν βασιλεύς στην καρδιά σου, καθισμένος στον υψηλό θρόνο της ταπεινοφροσύνης. Να διατάζης το γέλιο να απομακρυνθή, και αμέσως να απομακρύνεται· το κλάμα να έλθη, και αμέσως να έρχεται· και στον δούλο μας, το σώμα, που είναι συγχρόνως και τύραννος, να επιτελέση κάποιο έργο και αμέσως να το επιτελή

Άρχοντας του εσώτατου χώρου της υπάρξεώς του, άρχοντας της καρδίας του, αυτός που έχει τον έλεγχο των δυνάμεεων της ψυχής του και με πυγμή κατευθύνει την βούλησή του. Αυτός ο άνθρωπος εκπέμπει σεβασμό και ο σεβασμός αυτός γίνεται αμέσως αντιληπτός από τον επισκέπτη.

Όχι, τέτοιοι άρχοντες δεν είμαστε. Παλεύουμε με τις ανεξέλεγκτες δυνάμεις του «είναι» μας, υπομένοντας καθημερινά τραύματα και ακυρώσεις των στόχων μας. Και ευτυχώς, θρόνο της καρδιάς μας ο Άγιος Ιωάννης δεν ονομάζει εκείνον τον υψηλό εν ισχύι, αλλά «τον υψηλό εν ταπεινώσει», τον θρόνο, όχι της ισχύος και του αφ΄ υψηλού ελέγχου, αλλά της ταπεινοφροσύνης. Η αρχοντιά της ταπεινοφροσύνης ίσως και να είναι ο εφικτότερη, αλλά και ο μεγαλειωδέστερη. Ίσως και να είναι ο ηρωικότερη. Γιατί στον ταπεινόφρονα άνθρωπο, οι πτώσεις δεν φέρνουν στον εαυτό την απαξίωση και τη παραίτηση, δεν φέρνουν την κακομοιριά και την άφεση στη εσωτερική διάλυση. Ο ταπεινόφρων δεν παύει να είναι άρχοντας και να ζητά σεβασμό στην ματωμένη διαδρομή του. Συμπαρίσταται στον εαυτό του, εκτιμά τον εαυτό του, παίρνει τον εαυτό του από το χέρι και τον καλεί ξανά στην πορεία. Αυτό ο αυτοσεβασμός είναι το υπέρτατο μήνυμα προς τον επισκέπτη, που λίγο αυτοεπίγνωση να έχει και εκείνος, θα συντονιστεί με αυτό το νόημα και θα αναζητήσει την τιμή να γίνει φίλος ενός άρχοντα καρδίας. Άρχοντα όμως ταπεινού, επιεικούς, συγκαταβατικού, όπως τον δίδαξαν να είναι οι πτώσεις του. Άρχοντα που δεν αισθάνεται διαρκώς να απειλείται, να προσβάλλεται, να υποτιμάται, να χάνει το κύρος του, να άγχεται να επιβεβαιώσει την ισχύ του, να άγχεται να επιβεβαιώσει τη φήμη του. Άρχοντα αυτάρκους, με εφεδρείες και αποθέματα υπομονής και πίστης στην καλή φύση των ανθρώπων που εισήλθαν στην καρδιά του, διότι πρώτα εκείνος απόκτησε εμπειρία φιλίας Άρχοντα απολύτως ανενδεούς, που άνοιξε τα σπλάχνα Του για να χωρέσει όλη η Οικουμένη. Κι αυτή ακριβώς η επίγνωση τον πλημμυρίζει ευγνωμοσύνη, διότι γνωρίζει πως μέσα σ΄ αυτή την Μεγάλη Καρδία έγινε δεκτός αναξίως. Δεν παύει όμως να παλεύει να κρατήσει ασύλητη την δική του μικρή καρδία. Και τo ΄χει έννοια, μεγάλη έννοια, μην, εξαιτίας της δικής του αμέλειας, μείνει αδικαίωτη η θεία μεγαλοκαρδία.

Κάποτε θα ξηλωθούν όλα: Και φράκτες και πορτάκια. Κάποτε η αρχοντιά μας θα είναι άτρωτη, όσο και η θεία ταπεινοφροσύνη του Μεγάλου Οικοδεσπότη. Μέχρι τότε όμως, λίγη προσοχή, λίγη επαγρύπνηση στην ακόμη αδύναμη καρδιά μας. Αυτό αρκεί. Τα άλλα είναι δωρεά! Με μεγαλύτερη την εκτιναγμένη από το κενό μνημείο συγχώρεση, ως δωρεά υπέρλαμπρου χώρου!