Η αυταξία της ανθρώπινης ζωής στη χριστιανική σκέψη και η Νεωτερικότητα
28 Ιανουαρίου 2020Ο τονισμός της αξιοπρέπειας του ανθρώπου και ο σεβασμός της ζωής του κυριαρχεί στις ποικίλες δημόσιες διακηρύξεις πολιτικών συστημάτων, κρατών και οργανισμών. Πολλοί υποστηρίζουν ότι αυτό αποτελεί κατάκτηση της Νεωτερικότητας και των ιδεολογικών – φιλοσοφικών στοιχείων που εισήγαγε. Με τον όρο «Νεωτερικότητα» (modernity, modernite) ονομάζεται η ιστορική περίοδος μετά το Διαφωτισμό η οποία χαρακτηρίζεται από ένα αίτημα αυτονομίας και αυτo-προσδιορισμού σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής. Κατά την περίοδο του Διαφωτισμού είχε ασκηθεί αυστηρός κριτικός έλεγχος κάθε αυθεντίας και αμφισβήτηση της έννοιας και του περιεχομένου της θρησκείας με ταυτόχρονη εκκοσμίκευση της γνώσης, την πίστη στον ορθό λόγο και τη λατρεία της επιστήμης.
Κατά συνέπεια, γνώρισμα της Νεωτερικότητας είναι η εκκοσμίκευση της θρησκευτικής μεταφυσικής, έτσι ώστε η πίστη του ανθρώπου στον Θεό να μετατραπεί σε πίστη του ανθρώπου στον εαυτό του. Ταυτόχρονα, εξέφρασε μια γενικευμένη αμφισβήτηση των εξουσιών του παλαιού καθεστώτος, με αντίστοιχη προβολή της αξίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη[1]. Όπως επισημαίνει ο Χρ. Γιανναράς, «η Νεωτερικότητα χαρακτηρίστηκε από την πολεμική απόρριψη κάθε μεταφυσικής θεμελιώσεως τής Ηθικής καὶ τού Δικαίου και την απόλυτη αποδοχή τής Φύσεως (Φυσικής). Κατά συνέπεια οι κανονιστικὲς αρχὲς καὶ οι κανόνες τού Δικαίου δεν θα έπρεπε να εξάγονται από τον υποθετικό “Θείο Νόμο”, αλλ’ από την λογικὴ των φυσικών νόμων. Εφόσον ο άνθρωπος είναι φύσει λογικὴ ύπαρξη· μπορούμε να εξαγάγομε κανονιστικὲς ηθικὲς αρχὲς απὸ τον λογικὸ καθορισμὸ τού κοινού καλού και συμφέροντος»[2].
Όλα τα πολιτικά συστήματα που γέννησε η Νεωτερικότητα είχαν ως σύνθημά τους τον σεβασμό της ανθρώπινης ζωής και των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Επαγγέλλονταν την απελευθέρωση από το δογματισμό που επέβαλλε η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία. Ουσιαστικά, η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έγινε το σύμβολο τού σύγχρονου (νεωτερικού) δυτικού πολιτισμού. Μολονότι η Νεωτερικότητα εγκαινίασε ένα ελπιδοφόρο όραμα ορθολογικού εκσυγχρονισμού και την υπόσχεση της καθολικής χειραφέτησης, άν και ο Κάντ διακήρυττε ότι ο Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητα του[3], ωστόσο η ζοφερή απαισιοδοξία μετά τις καταστροφές των παγκοσμίων πολέμων και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης αναδεικνύει τη σκοτεινή πλευρά του νεωτερικού εγχειρήματος και αποδεικνύει ότι η λογική της ανθρώπινης απελευθέρωσης μετεξελίχθηκε βαθμιαία σε λογική του αυταρχισμού και της καταπίεσης.
Το Ολοκαύτωμα και οι διάφορες γενοκτονίες του 20ου αιώνα εκφράζουν την κορύφωση αλλά και τη χρεοκοπία του νεωτερικού εγχειρήματος. Ο άγιος Σωφρόνιος του Έσσεξ αποτυπώνει με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο την τραγικότητα του πολέμου που βίωσε κατά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο. Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Με συγκλόνιζε η αίσθηση των παθημάτων της ανθρωπότητας. Ζούσα επί χρόνια σε μια πνιγηρή ατμόσφαιρα αδελφοκτόνου μίσους καταρχάς εξαιτίας του Παγκοσμίου και έπειτα του εμφυλίου πολέμου. Έκτοτε θα προτιμούσα να ακούω για χιλιάδες θύματα εξαιτίας σεισμών, πλημμυρών, επιδημιών και άλλων θεομηνιών και καταστροφών οι οποίες συνήθως προκαλούν την συμπάθεια όλων παρά για πολέμους, οι οποίοι ανεξαιρέτως παρασύρουν όλους σε ηθική συμμετοχή σε φόνους. Δεν υπάρχει μεγαλυτέρα αμαρτία εκείνης του πολέμου. Εκείνα τα χρόνια ζούσα τη Θεία Λειτουργία, ενθυμούμενος τον Χριστό να προσεύχεται στη Γεθσημανή και να πεθαίνει πάνω στον Γολγοθά. Βρισκόμουν σε απόγνωση. Διηνοίχθησαν σε μένα οι διαστάσεις της Πρώτης Πτώσεως του ανθρώπου»[4].
Οι προσδοκίες των πολιτικών ιδεολογιών της Νωτερικότητας ότι θα εγκαταστήσουν έναν επίγειο παράδεισο επί της γης διαψεύδονται από το γεγονός ότι η ζωή μας έγινε ένας διαρκής και συνεχόμενος θάνατος, με χιλιάδες αθώα θύματα που αφανίζονται καθημερινά σε πολέμους μίσους από άπληστους και μισαλλόδοξους ανθρώπους χωρίς ηθικούς κανόνες. Αναρίθμητοι άνθρωποι απειλούνται από διάφορες μορφές αδικίας στην κοινωνική και ιδιωτική σφαίρα. Η αδικία οδηγεί πολλούς ανθρώπους σε στερήσεις, φτώχεια, εξαθλίωση. Οι προσδοκίες των πολιτικών ιδεολογιών που επαγγέλλονται τη διασφάλιση του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης συγκρούονται με το γεγονός ότι η διαφορετική άποψη καταπολεμείται όχι με το διάλογο αλλά με τη βία. Οι διάφορες δολοφονίες λόγω ιδεολογικών πολιτικών διαφορών το αποδεικνύει.
Ταυτόχρονα, η αντίληψη της Νεωτερικότητας ότι ο άνθρωπος πρέπει να είναι ελεύθερος στις πράξεις και τις επιλογές του συγκρούστηκε και συγκρούεται με διάφορα πολιτικά συστήματα τα οποία, ενώ μεν υπόσχονται την ελευθερία, όμως κάθε άλλο παρά απαλλαγμένα από το δογματισμό και την ανελευθερία είναι, ενώ προσπαθούν να επιβάλλουν τις δικές τους απόψεις με τη βία και όχι με την πειθώ. Το πολιτικό-αλληγορικό μυθιστόρημα του Τζώρτζ Όργουελ «Η φάρμα των ζώων» παρουσιάζει με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο την αποτυχία των πολιτικών συστημάτων της Νεωτερικότητας να προασπίσουν την ελευθερία του ανθρώπου και την απαλλαγή τους από το δογματισμό ο οποίος έχει ποικίλες αποχρώσεις και διαστάσεις.
Αν και ο νεωτερικός άνθρωπος κομπάζει για την α-θρησκευτικότητά του και την απαλλαγή από τις προκαταλήψεις και την καταπίεση που επέβαλλε η καθεστηκυία εξουσία του Μεσαίωνα, όμως δεν κατάφερε να απαλλαγεί από τον δογματισμό που είχε επιβάλλει η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία επειδή απλά αντικατέστησε τη θρησκευτική πίστη με την πίστη στην επιστήμη, τη λατρεία του Θεού με τη λατρεία του χρήματος και την αυθεντία του αλάθητου Πάπα με τους διάφορους θεωρητικούς της πολιτικής φιλοσοφίας που επαγγέλλονται μια ιδανική κοινωνία η οποία καταλήγει σε Ουτοπία. Μνημειώδες και κλασικό θα παραμείνει το έργο του Max Weber «Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του Καπιταλισμού», όπου παρουσιάζει τον καπιταλισμό να γεννιέται μέσα από τις θεολογικές προϋποθέσεις του Προτεσταντισμού, κάτι το οποίο αποδεικνύει περίτρανα τα παραπάνω.
Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ
