Κορονοϊός και ανθρώπινη κοινωνία

Αυτό που ζει η ανθρωπότητα σήμερα είναι φοβερό. Η ζωή όπως την ξέραμε σταμάτησε, ακινητοποιήθηκε. Ενεργοποιούνται άλλες δομές και καταστάσεις· επιστροφή του ανθρώπου στα βασικά: απλή επιβίωση, σταμάτημα της εξάπλωσης του ιού. Στη γωνία παραμονεύει ο θάνατος. Ζούμε έναν πόλεμο, μόνο που δεν ξέρουμε ποιος είναι ο εχθρός.

Μπορεί να είναι ο γείτονας, ο νεαρός στο κατάστημα, η γιαγιά που συναντάς στο δρόμο, η αγαπημένη φίλη σου, που δεν το ξέρει ότι είναι απειλή, το ίδιο το παιδί σου. Ένα αόρατο δίχτυ τρόμου τυλίγει τον κόσμο· αχαρτογράφητα νερά. Άγνωστη εν πολλοίς η συμπεριφορά του ιού. Φορούμε μάσκες για να προστατευθούμε από ποιον; Από τον καθένα. Η ζωή περιορίζεται στα απαραίτητα. Οι οικογένειες, τα κράτη κλείνονται σαν στρείδι στον εαυτό τους. Πνευματικός πολιτισμός, ψυχαγωγία, συναναστροφές, όλα όσα πέτυχε ο άνθρωπος στη μακραίωνη ιστορία του παραμερίζονται, επιβάλλεται απομόνωση και περιορισμός. Κλειστά καταστήματα, κλειστά μουσεία, έρημοι δρόμοι στις πόλεις, σύμβολα ζωής και οικονομικής δράσης, υλικού ή πνευματικού πολιτισμού. Και η εικόνα των Ιταλών, που αφού απαγορεύεται η έξοδος από τα σπίτια, κρεμασμένοι στα μπαλκόνια τραγουδούν Viva Italia, εμψυχώνοντας αλλήλους.

Υπάρχει πολιτική ζωή, νόμος, συνομιλίες, διεθνείς συνθήκες; Η Μέρκελ επιχειρεί να κάνει χειραψία με υπουργό κι αυτός αποσύρει το χέρι του…

Στο «Δεκαήμερο» του Βοκκακίου, στην εισαγωγή του συγγραφέα, όταν ο Μαύρος Θάνατος -η πανώλης- χτύπησε την Ευρώπη και πολύ έντονα τη Φλωρεντία, το 1348, πέρα από τους χιλιάδες νεκρούς διαβάζουμε για αδυναμία ή κατάργηση του νόμου, καθώς ληστές και κακούργοι, εξόριστοι από την πόλη, γυρίζουν τώρα ανενόχλητοι για να δράσουν εγκληματικά.

Και μένει παντοδύναμη, σαν από τα βάθη των αιώνων, η κραυγή του ανθρώπου των σπηλαίων: επιβίωση.

Φοβίες ξυπνούν. Ο πρωτόγονος φόβος μας πάει πίσω στον προϊστορικό άνθρωπο, που ζει με τον τρόμο, οιστρηλατούμενος από τα πιο σκοτεινά του ένστικτα: τον τρόμο της αστραπής και του κεραυνού, θεοποιώντας και εξευμενίζοντας τα στοιχεία της φύσης ακόμη και με ανθρωποθυσίες, τον τρόμο της πείνας, τον τρόμο του συνανθρώπου, τον τρόμο τέλος και πάνω απ’ όλα του θανάτου.

Μια οριακή κατάσταση, όπου κρίνονται πάλι, όπως πάντα, -όπως σε κάθε περίπτωση- το ήθος, η ανθρωπιά. Πειθαρχία στο νόμο και αυτοπειθαρχία, έγνοια του συνανθρώπου, συλλογική συνείδηση ή εγωισμός; «Εγώ είμαι νέος» ή «Εγώ είμαι δυνατός, δεν παθαίνω τίποτε» και παραβαίνει το νόμο του περιορισμού, χωρίς να σκέφτεται τους άλλους, για τους οποίους η μετάδοση της ασθένειας μπορεί να αποβεί μοιραία. «Εγώ θα πάω στα κατεχόμενα» (τότε στα πρώτα διατάγματα για κλείσιμο των οδοφραγμάτων) «θα βάλω βενζίνη και θα γυρίσω». Κάνουν συγκεντρώσεις και τραπέζια 25 ατόμων, όταν το διάταγμα μιλά για 2, ή τρέχουν σαν τρελοί με το αυτοκίνητο στους έρημους δρόμους.

Χιλιάδες επιστήμονες όμως, την ίδια ώρα, ανά τον κόσμο, μελετούν πυρετωδώς τη σύνθεση και συμπεριφορά του ιού, αγωνίζονται για παρασκευή φαρμάκων ή εμβολίου, καταρτίζουν πρωτόκολλα αντιμετώπισης της πανδημίας.

Γιατροί και νοσοκόμοι θεραπεύουν ασθενείς, επιστήμονες ιχνηλατούν τα κρούσματα, στην προσπάθεια περιορισμού μετάδοσης της νόσου.

Εθελοντές βοηθούν ευπαθείς ομάδες. Κρατικές υπηρεσίες και ΜΜΕ διαφωτίζουν τον κόσμο πώς να προστατευθούν, πώς να ψωνίσουν.

Υπάρχει κράτος. Νόμοι. Λειτουργούν οι κρατικές δομές, διατάγματα οριοθετούν τη λελογισμένη ελευθερία και προστασία των πολιτών, οργανώνουν τη διακίνηση, φροντίζουν για την επάρκεια αγαθών, την αποτροπή πανικού, την αποφυγή ελλείψεων, που θα οδηγούσε σε έξαρση των κατώτατων ενστίκτων. Κράτη ανεξάρτητα αλλά και κράτη μέλη της ΕΕ συλλογικά, με τηλεδιασκέψεις, συνεδριάζουν και παίρνουν μέτρα για ανακούφιση των πληγέντων οικονομικά.

Ένα δίχτυ πολιτισμού κρατεί την κοινωνία από το να καταρρεύσει. Σταματά το απειλούμενο χάος και την αναρχία. Υπηρεσίες κρατιούνται, για να μη διαλυθούν τα πάντα. Άνθρωποι όλων των ηλικιών, μόρφωσης, χαρακτήρα πειθαρχούν. Βρίσκουν τρόπους να περάσουν στο σπίτι τη μέρα τους (με τα νέα περιοριστικά μέτρα) και να κρατήσουν τα παιδιά τους.

Τελικά ο πολιτισμός, ως οργανωμένη πολιτεία και ως καλλιέργεια ήθους, θα νικήσει τον πρωτόγονο άνθρωπο, τον πρωτόγονο φόβο, αλλά και τον αμοραλισμό και τον εγωισμό. Τόσοι αιώνες ζωής πάνω στη γη κάτι έχουν πετύχει.