Μεγάλη Δευτέρα – Συναξάρι

«Τη αγία και μεγάλη Δευτέρα, μνείαν ποιούμεθα του μακαρίου Ιωσήφ του Παγκάλου, και της υπό του Κυρίου καταραθείσης και ξηρανθείσης Συκής».

Κατά την Αγία και Μεγάλη Δευτέρα θυμόμαστε τον μακάρι και Ιωσήφ τον Πάγκαλο, και την άκαρπη συκιά, που ο Κύριος θαυματουργώς φανέρωσε την ξεραΐλα της.

Τη Μεγάλη Δευτέρα προβάλλονται τρία γεγονότα, ως προπαρασκευαστικά και διδακτικά:

Το πρώτο εξ αυτών είναι το παράδειγμα της σωφροσύνης του Ιωσήφ, που δεν υπέκυψε στη σεξουαλική παρενόχληση της Αιγυπτίας κυρίας του, και αυτό της συνετής διαχειρίσεως της προβλεπομένης παραγωγικής κρίσεως (επτά έτη αφθονίας και επτά έτη σιτοδείας). Η υπόμνηση έτσι της ιστορίας τον Ιωσήφ προβάλλει τη σχέση της ατομικής ηθικής και της πολιτικής αποτελεσματικότητος.

Η Μεγάλη Δευτέρα λοιπόν είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Αγίου Ιωσήφ του Παγκάλου, δηλαδή του ωραίου στο σώμα και την ψυχή, γιου του πατριάρχη Ιακώβ. Σύμφωνα με την παλαιοδιαθηκική διήγηση τα αδέλφια του Ιωσήφ τον φθονούσαν, γι’ αυτό τον έριξαν μέσα σ’ ένα λάκκο και κατόπιν τον πούλησαν σε Αιγυπτίους εμπόρους. Υπέφερε πολλά, μπορεί να σκλαβώθηκε κατά το σώμα, κατά την ψυχή όμως παρέμεινε αδούλωτος και στο τέλος δοξάστηκε κι έγινε άρχοντας της Αιγύπτου. Ο Ιωσήφ θεωρείται τύπος του Χριστού για τα παθήματα, την αρετή του, την πραότητα και την ανεξικακία του. Και ο Κύριος μισήθηκε από τους αρχιερείς, τους Γραμματείς και τους Φαρισαίους και αφού υπέφερε πολλά για τη σωτηρία μας δοξάστηκε δια της σταυρικής Του θυσίας και της εκ νεκρών Αναστάσεως Του, δια της οποίας καταπάτησε τον Διάβολο και κατήργησε το θάνατο.

Τό δεύτερο προβαλλόμενο γεγονός είναι ή καταστροφή τής άκαρπου συκής. Τη Μεγάλη Δευτέρα λοιπόν τελείται και η ανάμνηση του περιστατικού της ξηρανθείσης συκής. Σύμφωνα με την ευαγγελική διήγηση αυτό το θαύμα έγινε την επομένη της εισόδου του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα. Γι’ αυτό το λόγο συμπεριλήφθηκε στην ακολουθία της Μεγάλης Δευτέρας. Ο Χριστός βλέποντας στο δρόμο μια συκιά την πλησίασε, αλλά δεν βρήκε παρά μόνο φύλλα. Της λέει τότε: «οὐ μηκέτι εκ σου καρπός γένηται εις τον αιώνα!». Κι αμέσως η συκιά ξεράθηκε.

Εκείνη η άκαρπη συκιά συμβόλιζε τη συναγωγή των Ιουδαίων που δεν είχε να παρουσιάσει πνευματικούς καρπούς και γι’ αυτό καταδικάστηκε από τον Κύριο. Συμβολίζει ακόμα και κάθε άνθρωπο που δεν παρουσιάζει πνευματική καρποφορία. Η χρησιμότητα κάθε συστήματος παραγωγής αποδεικνύεται από την παραγωγικότητα του. Το ηθικοπολιτικό μήνυμα είναι σαφές, κάθε άκαρπο σύστημα «εκκόπτεται και εις πυρ βάλλεται».

Το τρίτο γεγονός, τα «ουαί» κατά των υποκριτών, αποτελεί την καταδίκη του «προσωπείου», του image. Ο Χριστός καταδικάζει απερίφραστα και με αυστηρότητα την ηγεμονική υποκρισία με σκληρή θεολογική διαλεκτική (Ματθαίου κγ’ 1 καί εξής). Ή κριτική τής πολιτικής πρακτικής και τα συνυπάρχοντα ηθικοπολιτικά μηνύματα τής ημέρας αυτής είναι ανυπέρβλητα. Και ασφαλώς, είναι λανθασμένη κάθε ανάγνωση, που θα περιορίζει τα μηνύματα τής ημέρας μόνο στα πλαίσια τής ατομικής ηθικής.

Το Ευαγγέλιο του Όρθρου της Μ. Δευτέρας αφηγείται όχι μόνο το επεισόδιο της συκής αλλά και τις παραβολές των δύο γιων και των κακών γεωργών μέσο των οποίων ο Κύριος προείπε την απόρριψη Του ισραηλιτικό λαό.

Καλούμαστε επομένως από την Αγία μας Εκκλησία μέσω των γεγονότων και των μηνυμάτων που προβάλει η Μεγάλη Δευτέρα, να μιμηθούμε τον Ιωσήφ της Π. Διαθήκης, να μην υποδουλωνόμαστε εύκολα στα πάθη μας και να μετανοούμε αλλάζοντας ζωή προς τον δρόμο του Θεού.

Απολυτίκιον
Ήχος πλ. δ’.

Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός, και μακάριος ο δούλος, ον ευρήσει γρηγορούντα, ανάξιος δε πάλιν, ον ευρήσει ραθυμούντα. Βλέπε ούν ψυχή μου, μη τω ύπνω κατενεχθής, ίνα μη τω θανάτω παραδοθής, και της βασιλείας έξω κλεισθής, αλλά ανάνηψον κράζουσα· Άγιος, Άγιος, Άγιος ει ο Θεός, διά της Θεοτόκου ελέησον ημάς.

(Μετάφραση Ανδρέας Θεοδώρου)
Να, ο Νυμφίος έρχεται στο μέσο της νύχτας, κι ευτυχισμένος θα είναι ο δούλος που θα τον βρεί (ο Νυμφίος) ξάγρυπνο να τον περιμένει· ανάξιος όμως πάλι θα είναι εκείνος, που θα τον βρεί ράθυμο και απροετοίμαστο. Βλέπε, λοιπόν, ψυχή μου να μη βυθιστείς στον πνευματικό ύπνο, για να μην παραδοθείς στο θάνατο (της αμαρτίας) και να μείνεις έξω της βασιλείας του Θεού. Αλλά ανάνηψε κράζοντας· Άγιος, άγιος, άγιος είσαι εσύ ο Θεός· σώσε μας διά της προστασίας των επουρανίων ασωμάτων δυνάμεων (των Αγγέλων).

Κοντάκιον
Ήχος πλ. δ’. Ως απαρχάς.

Ο Ιακώβ ωδύρετο, του Ιωσήφ την στέρησιν, και ο γενναίος εκάθητο άρματι, ως βασιλεύς τιμώμενος· της Αιγυπτίας γαρ τότε ταίς ηδοναίς μη δουλεύσας, αντεδοξάζετο παρά του βλέποντος τας των ανθρώπων καρδίας, και νέμοντος στέφος άφθαρτον.

Κάθισμα
Ήχος α’. Τον τάφον σου Σωτήρ.

Τα Πάθη τα σεπτά, η παρούσα ημέρα, ως φώτα σωστικά, ανατέλλει τω Κόσμω· Χριστός γαρ επείγεται, του παθείν αγαθότητι, ο τα σύμπαντα, εν τη δρακί περιέχων, καταδέχεται, αναρτηθήναι εν ξύλω, του σώσαι τον άνθρωπον.

(Μετάφραση Ανδρέας Θεοδώρου)
Τα πάθη (του Κυρίου) τα σεπτά η παρούσα ημέρα (η Μ. Δευτέρα) προβάλλει με λαμπρότητα στον κόσμο σαν φώτα σωτήρια και λυτρωτικά. Διότι ο Χριστός σπεύδει πρόθυμα να υποστεί το πάθος από αγαθότητα. Αυτός, που περικλείει τα σύμπαντα στην παλάμη του, καταδέχεται να κρεμαστεί στο ξύλο για να σώσει τον άνθρωπο.