Η ταινία των George Stivens, David Lyn και Zan Negulesco «The Greatest Story ever told» («Η ωραιότερη ιστορία του Κόσμου»)
14 Μαΐου 2020Η πρώτη ταινία η οποία μελετάται είναι το αμερικάνικο film «The Greatest Story ever told / Η ωραιότερη ιστορία του Κόσμου. Γυρίστηκε το 1965, για λογαριασμό της Metro-Goldwyn-Mayer, σε σκηνοθεσία των George Stivens, David Lyn, Zan Negulesco. Το σενάριο βασίστηκε σε βιβλίο τουFultonOursler και η ουσιαστικά διασκευή του ήταν, βασικά, του HenryDenker. Ως προς την διανομή, τον κεντρικό ρόλο ερμήνευσε ο Σουηδός MaxvonSydow, ενώ υπήρχε ένα μεγάλο cast ηθοποιών, από τους οποίους ενδεικτικά αναφέρουμε:JoséFerrer στο ρόλο του Ηρώδη Αντύπα, Charlton Hestonως Ιωάννης Βαπτιστής, GaryRaymond ως Πέτρος, John Considine ως Ιωάννης, Martin Landau στο ρόλο του Καϊάφα, David Mc Callum ως Ιούδας, Dorothy Mc Guire ως Θεοτόκος, Sidney Poitier ως Σίμων Κυρηναίος, Τέλης Σαβάλας ως Πόντιος Πιλάτος, και Ron Whelan ως Άννας.
Σε σχέση με το Πάθος η αφήγηση ξεκινά με την προδοσία του Ιούδα και συγκεκριμένα με την πρώτη σχετική συνεννόηση. Πιθανόν απηχείται ο Μάρκος και ο Λουκάς, όπου γίνεται λόγος για υπόσχεση αργυρίων, αλλά όχι για συγκεκριμένο ποσό ή ολοκλήρωση της πληρωμής[1].Οι διάλογοι του Ιούδα κατά τις συζητήσεις για την προδοσία είναι σεναριογραφικές προσθήκες (π.χ. ο Ιούδας λέει πως «πρέπει να είμαι κι εγώ παρών» κ.ά.). Επόμενο γεγονός το οποίο προβάλλεται είναι ο Μυστικός Δείπνος. Υπάρχει η αναγγελία της προδοσίας, αλλά και η απορία μεταξύ των Μαθητών («όχι εγώ Κύριε»). Ο Χριστός απαντά πως «Εκείνος που βούτηξε μαζί μου το χέρι του στο πιάτο» είναι ο προδότης. Στα παραπάνω ακολουθείται ο Ματθαίος και ο Μάρκος[2].Οι ίδιοι Ευαγγελιστές είναι η πηγή της αναγγελίας της προδοσίας του Πέτρου. Ωστόσο το γεγονός αυθαίρετα τοποθετείται πριν και όχι μετά τους συστατικούς λόγους[3]. Στον Μυστικό Δείπνο ακούγεται, επίσης, το «στην οικία του Πατρός Μου, υπάρχουν πολλά δωμάτια», αναγγέλλοντας την δυνατότητα για μετέπειτα ακολουθία του Χριστού από τους μαθητές και όχι μόνο στην Βασιλεία των Ουρανών. Το γεγονός αυτό προέρχεται από τον Ιωάννη[4].Ο Χριστός παρουσιάζει εαυτόν ως Υιό Θεού και τον Θεό ως Πατέρα Του, με το ευαγγέλιο του Ιωάννη να κάνει ειδική αναφορά στην σχέση Υιού και Πατρός κατά τον Μυστικό Δείπνο[5].
Σκηνή από την Σταύρωση της ταινίας «The GreatestStoryevertold / Η ωραιότερη ιστορία του Κόσμου», των GeorgeStivens, DavidLyn, ZanNegulesco,(1965, Metro-Goldwyn-Mayer). Διακρίνεται η αίσθηση της προοπτικής και πιθανές επιρροές από καλλιτέχνες όπως ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος .
Κατά τους συστατικούς λόγους του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας λέει ως προς το τίμιο Σώμα το «Τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν» ακολουθώντας ως φαίνεται τον Λουκά[6]. Παρότι ο Μυστικός Δείπνος δεν έγινε σε ημέρα Πάσχα όπου έπρεπε υποχρεωτικά να είναι άζυμος, αλλά νωρίτερα και λογικά κατέλυσαν ένζυμο άρτο, ο σκηνοθέτης ακολουθεί, και λογικό είναι, την δυτική αντίληψη για κατάλυση άζυμου άρτου κατά τον Μυστικό Δείπνο. Αυτό όπως θα δούμε αργότερα είναι γενικευμένο στις ταινίες οι οποίες περιλαμβάνουν τον Μυστικό Δείπνο. Ως προς το τίμιο Αίμα ο συστατικός λόγος της ταινίας «Αυτό είναι το Αίμα Μου το για χάρη σας εκχυνόμενο…» υπάρχει στους ευαγγελιστές Ματθαίο, Μάρκο και λίγο διαφορετικά στον Λουκά[7].
Στην επόμενη σκηνή ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί σε μεταγενέστερη θέση από την βιβλική αφήγηση την κατά τον Λουκά αιτιολόγηση της οργάνωσης του Μυστικού Δείπνου «Επιθυμίαν επεθύμησα…», αφού τοποθετούνται αυτοί οι λόγοι μετά από τους συστατικούς λόγους του μυστηρίου[8]. Υπάρχει η αναγγελία του ότι δεν θα πιεί από το γέννημα της Αμπέλου έως τη Βασιλεία του Πατρός[9]. Έχει περιληφθεί η νέα εντολή την οποία αφήνει ως παράδοση ο Χριστός στους μαθητές, ώστε να αγαπάνε ο ένας τον άλλο, μαρτυρία της Ιωάννειας παράδοσης[10]. Προτελευταία σκηνή είναι η προσταγή προς τον Ιούδα, ότι είναι να κάνει να το κάνει γρήγορα. Εντός του Μυστικού Δείπνου τοποθετείται ο λόγος Του από την Θεοφανεία του Κατά Ιωάννη, «Τώρα δοξάστηκε ο Υιός του Ανθρώπου», με τον Μυστικό Δείπνο να κατακλείεται με τον λόγο «Τώρα θα πάω στη Γεσθημανή για να προσευχηθώ. Αν δεν πεθάνει ο κόκκος σινάπεως».
Μετά τον Μυστικό Δείπνο παρεμβάλλεται ένας διάλογος του Πιλάτου και της συζύγου του, ενώ ακολουθεί ο λόγος του Χριστού «Όπου συνέρχονται άνθρωποι στο όνομά Μου, εκεί θα είμαι κι εγώ», ο οποίος αν και από τον Ματθαίο δεν ανήκει, βιβλικά, στο Μυστικό Δείπνο[11]. Η αφήγηση συνεχίζεται με την πληρωμή των τριάκοντα αργύρια και την Αγωνία της Γεσθημανή[12]. Υπάρχει η προτροπή του Ιησού για εγρήγορση προς τους μαθητές, ενώ παρεμβάλλεται το μέτρημα των τριάντα αργυρίων.Κατά την Αρχιερατική Προσευχή, ακούγεται η αγωνία του Χριστού στην προοπτική της βίωσης του πικρού ποτηρίου του Πάθους το οποίο επίκειται, κοινή μαρτυρία στους Συνοπτικούς[13]. Το «στον κόσμο έχω έρθει» το οποίο τίθεται εμβόλιμα, απηχεί τον Ιωάννη και τις αναφορές του για την σχέση Υιού και Πατρός[14]. Η Αρχιερατική Προσευχή διακόπτεται και ξαφνικά υπάρχει σκηνή με την οποία ο Ιούδας αρνείται να παραλάβει τα χρήματα, αλλά πάντως να μην τα πετά. Σε κάθε περίπτωση, η πληροφορία για τον αριθμό των αργυρίων προέρχεται από τον Ματθαίο. Όλο αυτό βέβαια πριν να φτάσουμε στην σύλληψη του Ιησού, με τον Ιούδα να λέει πως δεν θέλει τα χρήματα και να του απαντούν να δώσει τα χρήματα στους φτωχούς[15].Ανάλογος διάλογος υπάρχει μόνο στο Ματθαίο, όμως σε καμία περίπτωση οι αρχιερείς και οι πρεσβύτεροι δεν τον προτρέπουν να δωρίσει τα χρήματα υπέρ των πτωχών. Είναι προφανής η διάθεση ώστε το σενάριο εδώ να δίνει ένα σαφής υπαινιγμό με ειρωνικό χαρακτήρα, για το γεγονός πως ο Ιούδας είχε εμφανίσει τον εαυτό του φιλόπτωχο, στην μυράλειψη του Χριστού[16].
Τελικά ο Χριστός επιστρέφει στους Μαθητές, οι οποίοι κοιμούνται, έχουμε δηλαδή την Ραθυμία των Αποστόλων και ακούγεται «το μεν πνεύμα είναι πρόθυμο, αλλά η σάρκα είναι ασθενής», προερχόμενο από τους Ματθαίο και Μάρκο[17]. Εικαστικά η σκηνοθεσία δίνει έμφαση κατά το πλάνο προς την δημιουργία αίσθησης βάθους. Βαθμιαίατο πλάνο ανοίγει. Στο κέντρο βρίσκεται ο Χριστός με τους Μαθητές οι οποίοι κοιμούνται, ενώ στο βάθος δημιουργείται μια νοητή διακεκομμένη γραμμή από φωτεινά σημεία, την οποία σχηματίζουν οι φλόγες από τους δαυλούς της πομπής των στρατιωτών που έρχονται για να συλλάβουν το Χριστό.Έτσι η Προδοσία οπτικοποιείται με σαφείς επιρροές από την τάση για βάθος και προοπτική της αναγεννησιακής ζωγραφικής[18].
Η συνέχεια περιλαμβάνει το Φίλημα του Ιούδα. Ο Πέτρος βγάζει μαχαίρι αλλά τον σταματούν, δεν αναπαρίσταται η αποκοπή του αυτιού του δούλου του αρχιερέα. Ο Χριστός λέει: «Γιατί έρχεστε να με συλλάβετε τη νύχτα σαν τους κλέφτες;»[19]. Πρόκειται για μαρτυρία κοινή στους Συνοπτικούς Ευαγγελιστές. Τον οδηγούν ενώπιον του Συνεδρίου (Σανχέντριν). Εκεί του απαγγέλλονται κατηγορίες για εξέγερση, βλασφημία, μαγεία. Στα ευαγγέλια η βασική κατηγορία η οποία καταλογίζεται, ήταν πως ο Ιησούς απείλησε πως θα γκρεμίσει το Ναό και θα τον οικοδομήσει σε τρεις ημέρες[20]. Παρουσιάζεται μάρτυρας εναντίον του Χριστού για μαγεία, κάποιος που ομολογεί ότι ήταν τυφλός και τώρα βλέπει. Η μαρτυρία για ψευδομάρτυρες υπάρχει στα ευαγγέλια, ωστόσο οι διάλογοι της ταινίας ως προς αυτούς είναι αυθαίρετα γραμμένοι. Προσθήκη στην αφήγηση της ταινίας είναι και η παρουσία του εκ γενετής τυφλού.Εμβόλιμα τοποθετείται η πρώτη, μόνο, Άρνηση του Πέτρου και το πλάνο επιστρέφει στην συνοδική διαδικασία. Ο Χριστός πλέον κατηγορείται για βλασφημία. Υπάρχει ως σεναριογραφική προσθήκη ένας διάλογος – παρέμβαση του Νικοδήμου. Ο Χριστός πιέζεται ευθέως ώστε να ομολογήσει αν είναι ο Υιός του Θεού και απαντά σαφώς καταφατικά, όπως μαρτυρείται στον Μάρκο[21]. Ύστερα από αυτό θεωρείται βλάσφημος και ως τέτοιος με συνοπτικές διαδικασίες οδηγείται ενώπιον του Πιλάτου για να θανατωθεί. Ο τελευταίος στην ταινία τον ρωτάει ποιού Θεού είναι Υιός, αφού ως Ρωμαίος ήταν Εθνικός.Το πλάνο είναι εμπλουτισμένο με εθνικά αγάλματα και αυτά υποδεικνύει ο Πιλάτος όταν ρωτάει το παρόν αυθαίρετο ερώτημα. Ο Χριστός απαντά πως ο Θεός είναι Ένας.Γενικά μεγάλο τμήμα του διαλόγου του Ιησού με τον Πιλάτο είναι αυθαίρετη προσθήκη. Ο Χριστός απευθύνεται στον Πιλάτο λέγοντας πως «Η Βασιλεία η εμή δεν είναι εκ του κόσμου τούτου. Ήρθα στον κόσμο για να μαρτυρήσω την αλήθεια και όποιος την αγαπά ακούει τη φωνή Μου». Αναρωτιέται ο Πιλάτος ποια είναι η αλήθεια και τον στέλνει στον Ηρώδη. Αυτό το τμήμα του διαλόγου, το οποίο όντως αντλείται βιβλικά, προέρχεται από τον Ιωάννη[22].
Ο Χριστός παραπέμπεται ως Γαλιλαίος στον Ηρώδη Αντύπα, τετράρχης μετά τον θάνατο του Ηρώδη του μεγάλου στην Γαλιλαία και στην Περαία, ο οποίος, προφανώς λόγω του Πάσχα, ήταν στην περιοχή. Στην ταινία μας, κατά την παράσταση του Ιησού ενώπιον του Ηρώδη, ο τελευταίος του λέει πως θεωρούσε πως όταν άκουσε την φήμη του, πίστεψε αρχικά πως ήταν ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, που γύρισε από το θάνατο, τον οποίο ο Ηρώδης είχε διατάξει. Το περιστατικό αυτό βρίσκεται σε λάθος χρονική θέση αφού αυτή η πληροφορία στα Ευαγγέλια δεν υπάρχει κατά το Πάθος, αλλά νωρίτερα, κάποιο καιρό μετά την αποτομή της κεφαλής του Προδρόμου[23]. Στον σχετικό κινηματογραφικό διάλογο υπάρχουν και άλλα αυθαίρετα λόγια και χαρακτηρισμοί εναντίον του Χριστού. Ο Ηρώδης του ζητά να πραγματοποιήσει ένα θαύμα, αλλά ο Χριστός δεν απαντά. Σε γενικές γραμμές ακολουθείται ο Λουκάς, αν και στην ταινία ο Ηρώδης λέει πως ο Πιλάτος τον μισεί. Στην πραγματικότητα δεν είχαν μεν καλές σχέσεις, αλλά με αφορμή τον Ιησού, άρχισαν να έχουν και πάλι φιλική επικοινωνία[24].
Η αφήγηση στην ταινία συνεχίζει με τα γεγονότα του Εμπαιγμού.Φορούν στο Χριστό ακάνθινο στεφάνι, ενώ προβάλλεται η δεύτερη άρνηση του Πέτρου. Αφού ολοκληρώνεται η άκρα ταπείνωση, παρουσιάζεται έτσι ο Χριστός με το «Ιδού ο Άνθρωπος», πριν τη φραγγέλωση, όμως αυτό συνέβη αφού ο Χριστός είχε υποστεί φραγγέλωση[25]. Ο Πιλάτος ανακοινώνει προσωρινά τα εξής: η τιμωρία η οποία θα επιβληθεί θα είναι μόνο η μαστίγωση, ενώ θα τηρηθεί και το πασχάλιο έθιμο της αμνήστευσης ενός καταδικασμένου. Αυτό ακολουθεί την μαρτυρία του Λουκά[26]. Ο Χριστός στην επίκληση της βασιλικής ιδιότητας που αποδίδεται στον Χριστό σε ρωμαϊκό έδαφος, αναφέρει πως η Βασιλεία Του δεν είναι εκ του κόσμου τούτου. Τελικά ο Πιλάτος αποφασίζει τη Σταύρωση, δίχως να αναφερθεί η έμμεση απειλή των Ιουδαίων προς το πρόσωπό του, δηλαδή ότι αν δεν Τον σταυρώσει θα θεωρηθεί εχθρός του Καίσαρα. Αυτό ισχύει στον Ιωάννη[27], όχι όμως στον Λουκά τον οποίο ακολουθεί η ταινία στο σημείο αυτό[28].
Η Πορεία προς το Γολγοθά, ακολουθεί μετά τη νίψη των χεριών του Πιλάτου. Ο Χριστός ως ελκόμενος, καταρρέει προς στιγμήν και μια γυναίκα του σκουπίζει το πρόσωπο, κατά την δυτική παράδοση του πέπλου της Βερόνικα[29]. Έχει συμπεριληφθεί η προφητεία την οποία ο ελκόμενος Χριστός απηύθυνε προς τις θυγατέρες της Ιερουσαλήμ»[30]. Εμβόλιμα παρουσιάζεται ο Ιούδας να πετάει τα τριάκοντα αργύρια μόνος του και όχι προς τους αρχιερείς. Ο Χριστός καταρρέει για δεύτερη φορά. Συναντάται στην οδό του μαρτυρίου κατά συγκυρία με τον Σίμωνατον Κυρηναίο, ο οποίος και σηκώνει το Σταυρό αυτόβουλα, δίχως να τον αγγαρέψουν οι Ρωμαίοι όπως βιβλικά μαρτυρείται[31]. Για τον ρόλο έχει επιλεχθεί ηθοποιός ο οποίος φέρει όψη αμιγώς Αφρικανού και όχι λευκού Ασιάτη ή Ευρωπαίου ή μελαμψού Βορειοαφρικανού. Δεν αποκλείεται αυτή η σκηνή να απηχεί το πρόβλημα ρατσισμού και όχι μόνο το οποίο αντιμετώπιζαν την περίοδο της ταινίας οι Αφρο-Αμερικανοί στις ΗΠΑ, ιδίως λίγο μετά την δολοφονία του JohnKennedy. Η άφιξη στο Γολγοθά συντελείται ενώ ήδη έχουν σταυρωθεί στην ταινία οι άλλοι δύο ληστές. Την ώρα που καθηλώνεται ο Ιησούς και υψώνεται με την σειρά του Εσταυρωμένος, παράλληλα παρατίθεται η αυτοκτονία του Ιούδα, όχι όμως ως απαγχονισμένος σε δένδρο, αλλά πηδώντας μέσα στην αναμμένη εστία – βωμό των ολοκαυτωμάτων του Ναού.
Ο Χριστός πάνω στον Σταυρό παρέχει την φιλεύσπλαχνη άφεσή Του, όμως ως εικόνα του Πατρός, το αμάρτημα θεωρείται αμάρτημα, το οποίο απαιτεί και την συγχώρεση του Πατρός. Έτσι ο Υιός προτρέπει αν και εσταυρωμένος τον Πατέρα να δώσει άφεση, επικαλούμενος την άγνοια των θυτών προς την έννοια του θύματος και του γεγονότος[32]. Υπάρχει, επίσης, η ανάθεση της προστασίας της Θεοτόκου προς τον αγαπημένο μαθητή του Χριστού Ιωάννη[33].Υπάρχουν επίσης οι διάλογοι των δύο ληστών, με τον ένα να μέμφεται τον Χριστό και τον ένα να ταπεινώνεται. Πρόκειται όπως θα δούμε και άλλου για αγαπημένη σκηνή των σκηνοθετών σε ταινίες οι οποίες σχετίζονται με το Πάθος του Χριστού. Στο τέλος ο μεταμεληθείς ληστής λέει την έσχατη ώρα προς τον Χριστό το «Μνήσθητί ημών όταν έλθεις εν τη Βασιλεία Σου»[34]. Η τρίωρη και ως εκ τούτου υπερβατική έκλειψη ηλίου, παρουσιάζεται στην ταινία να διαμορφώνεται με σύννεφα τα οποία επικαλύπτουν ξαφνικά τον ήλιο[35].Ουσιαστικά η ταινία οδηγείται στην κορύφωση του δράματος. Κάθε λόγος του Χριστού αποτελεί μια εκπλήρωση προφητικών κειμένων. Έτσι στις τελευταίες στιγμές του Ιησού, αρχικά ακούγεται να αναφωνεί το «Θεέ Μου, Θεέ Μου, γιατί με εγκατέλειψες»[36]. Με το «Διψώ», εκπληρώνεται η προφητεία «Έδωκαν εις το βρώμα Μου χολή». Ο Χριστός ψελλίζει το «Τετέλεσται»[37], και το «Πατέρα μου είς χείρας Σου παραδίδω το Πνεύμα Μου»[38]. Του θανάτου του Χριστού επακολουθεί μια σφοδρή καταιγίδα και το σχίσιμο του καταπετάσματος του Ναού[39]. Τέλος ο Ιωσήφ από Αριμαθείαςδεν εμφανίζεται κατά την παραλαβή του τιμίου σώματος, αλλά κατά την σφράγιση του μνημείου ως ιδιοκτήτης του, κάτι το οποίο δεν τεκμηριώνεται βιβλικά.
Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ
