Η ευθύνη να μιλάς για το Άγιο Πνεύμα

Εμείς οι κληρικοί, με ευκολία θα μιλήσουμε για το Άγιο Πνεύμα σε ένα κήρυγμα ή θα γράψουμε ένα θεολογικό κείμενο,θα συναντήσουμε όμως δυσκολία όταν η συζήτηση φθάσει στις συνέπειες που έχει η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος στην ζωή της Εκκλησίας,εκεί θα «μαγκωθούμε» κάπως.

Υπάρχουν κάποια ζητήματα που μας δυσκολεύουν στην συζήτηση,αυτή είναι το πώς πραγματοποιείται αφενός η εισδοχή λαών στο σώμα της Εκκλησίας που δεν είναι παραδοσιακά χριστιανοί ,και αφετέρου η συνύπαρξη μέσα στην Εκκλησία με κάθε τί ξένο και διαφορετικό από εμάς. Ας δούμε χαρακτηριστικά την τάση που έχουν οι Ορθόδοξοι στο εξωτερικό να δημιουργούν εθνικές εκκλησίες για να νιώθουν άνετα,οικεία ,σαν το σπίτι τους,μη δυνάμενοι να συνυπάρξουν στον ίδιο Ναό,στην ίδια κοινότητα,ακόμα και με ορθοδόξους που είναι άλλης εθνικότητας και γλώσσας.Όσον αφορά το άνοιγμα στην τοπική κοινότητα-την μή ορθόδοξη- ούτε λόγος να γίνεται.Ευτυχώς υπάρχουν και φωτεινές εξαιρέσεις του κανόνα αυτού που κάνουν την διαφορά και δίνουν όντως ορθόδοξη μαρτυρία στα περιβάλλοντα στα οποία βρίσκονται.

Ένα δεύτερο ζήτημα που προξενεί δυσκολίες είναι το θέμα της έκφρασης και κατανόησης του εκκλησιαστικού μηνύματος στην καθομιλούμενη γλώσσα.Έχει δικαίωμα η Εκκλησία να το κάνει;Δικαιούνται οι πιστοί να ακούνε λειτουργικά αναγνώσματα ή ακόμη και την Θεία Λειτουργία στην καθομιλούμενη γλώσσα τους; Μήπως είναι καινοτομία; Δικαιώνει η παράδοση μας κάτι τέτοιο;

Θέλω να παραθέσω μερικούς στίχους απ’τις Πράξεις των Αποστόλων,που είναι ταυτόχρονα και τμήμα του Αποστολικού Αναγνώσματος που ακούμε στην Θεία Λειτουργία της Κυριακής της Πεντηκοστής.

Ησαν δέ ἐν Ἰερουσαλὴμ κατοικοῦντες Ἰουδαῖοι͵ ἄνδρες εὐλαβεῖς ἀπὸ παντὸς ἔθνους τῶν ὑπὸ τὸν οὐρανόν· γενομένης δὲ τῆς φωνῆς ταύτης συνῆλθεν τὸ πλῆθος καὶ συνεχύθη͵ ὅτι ἤκουον εἷς ἕκαστος τῇ ἰδίᾳ διαλέκτῳ λαλούντων αὐτῶν. Ἐξίσταντο δὲ καὶ ἐθαύμαζον λέγοντες͵ Οὐχ ἰδοὺ ἅπαντες οὗτοί εἰσιν οἱ λαλοῦντες Γαλιλαῖοι; καὶ πῶς ἡμεῖς ἀκούομεν ἕκαστος τῇ ἰδίᾳ διαλέκτῳ ἡμῶν ἐν ᾗ ἐγεννήθημεν; Πάρθοι καὶ Μῆδοι καὶ Ἐλαμῖται͵ καὶ οἱ κατοικοῦντες τὴν Μεσοποταμίαν͵ Ἰουδαίαν τε καὶ Καππαδοκίαν͵ Πόντον καὶ τὴν Ἀσίαν͵ Φρυγίαν τε καὶ Παμφυλίαν͵ Αἴγυπτον καὶ τὰ μέρη τῆς Λιβύης τῆς κατὰ Κυρήνην͵ καὶ οἱ ἐπιδημοῦντες Ῥωμαῖοι͵ Ἰουδαῖοί τε καὶ προσήλυτοι͵ Κρῆτες καὶ Ἄραβες͵ ἀκούομεν λαλούντων αὐτῶν ταῖς ἡμετέραις γλώσσαις τὰ μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ.

Με λίγα λόγια την ημέρα της Πεντηκοστής ήταν μαζεμένοι στην Ιερουσαλήμ άνθρωποι από διαφορετικούς γεωγραφικούς τόπους,με διαφορετική γλώσσα, πολιτισμό και θρησκεία. Ήταν ο κόσμος που θα αποτελούσε τον νέο Ισραήλ του Θεού, μιάς που το απολυτρωτικό έργο του Χριστού επί του Σταυρού προοριζόταν για κάθε άνθρωπο όπου γής.

Η Εκκλησία Του,η Μία,Αγία,Καθολική και Αποστολική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν θα πρέπει να εγκλωβίζεται σε εθνικές εκκλησίες.Η κάθε τοπική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι απ’την φύση Της – ή καλύτερα θα πρέπει να είναι-μια πνευματική οικογένεια,ανοιχτή για να υποδέχεται ορθοδόξους που προέρχονται από διαφορετικές χώρες,με διαφορετικές γλώσσες και με διαφορετικά ενδεχομένως εκκλησιαστικά έθιμα. Ταυτόχρονα θα πρέπει να είναι μια ανοιχτή αγκαλιά για τους ντόπιους κατοίκους,και ας μην είναι παραδοσιακά ορθόδοξοι.Η Εκκλησία εκεί που βρίσκεται θα πρέπει να τους αφουγκράζεται ,να μπαίνει στις ζωές τους και τον πολιτισμό τους,θα πρέπει να μπολιάσει τον λόγο Της στις ζωές τους. Δεν βρίσκεται για παράδειγμα η Ορθόδοξη Εκκλησία στην Άπω Ανατολή μόνο για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των λίγων ορθοδόξων που κατοικούν ή παρεπιδημούν εκεί,αλλά είναι ταυτόχρονα και ένα σημείο ,μια παρουσία και μαρτυρία του Χριστού στους ντόπιους. Αλλοίμονο αν μας νοιάζουν μόνο οι δικοί μας!

Όταν διακονούσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας,ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος μας έλεγε πως : η εκκλησία ότι έχει και ότι κάνει δεν το κρατάει για τον εαυτό της ,αλλά το προορίζει για όλη την ανθρωπότητα.Αυτό μπορούσε να το επιβεβαιώσει κανείς από την παρουσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αλβανία που πραγματικά ότι είχε- το οποίο πολλές φορές ήταν πολύ λίγο και με πολύ κόπο αποκτημένο- το μοίραζε απλόχερα όχι μόνο στους ορθοδόξους αλλά ακόμη και σε αλλόθρησκους και μή πιστούς.

Σύμφωνα με το παραπάνω σκεπτικό,σε κάθε τόπο δεν θα πρέπει να υπάρχουν ταυτόχρονα πολλές ορθόδοξες Εκκλησίες χωρισμένες με βασικό χαρακτηριστικό την φυλή και την γλώσσα(πχ Ελληνορθόδοξη,Ρωσική Ορθόδοξη,Ρουμανική Ορθόδοξη κλπ.). Στην πράξη αυτή η κατάσταση είναι άρνηση του γεγονότος της Πεντηκοστής και κλείσιμο στον εαυτό μας,όπως ο παλαιός Ισραήλ. Η Εκκλησία απ’την φύση της είναι υπερ-εθνική. Ωστόσο όταν ταυτίζεται και εγκλωβίζεται σε ανθρώπινα σχήματα απολυτοποιώντας τα ως απαραίτητα για την ύπαρξη και την παρουσία της στον κόσμο ,τότε ταυτόχρονα χάνει και τον σκοπό Της που είναι να γίνει ο κόσμος…Εκκλησία!

Να δώσει ο Θεός μία ημέρα,μέσα απ’τις ενδό-ορθόδοξες συζητήσεις αλλά κυρίως με την πνοή και παρουσία του Παρακλήτου να εξαλειφθεί απ’τον Ορθόδοξο χάρτη ο εθνοφυλετισμός που τόσο μας απασχολεί και μας πονά.Όπως άλλωστε έχει δηλώσει και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος: πρώτα είμαστε Ορθόδοξοι και μετά Έλληνες,Ρώσοι,Βούλγαροι,Ουκρανοί ή οτιδήποτε άλλο.

Κάτι που αξίζει ακόμη να υπογραμμίσουμε είναι ότι την ημέρα εκείνη της Πεντηκοστής παρατηρήθηκε ένα έκτακτο και μοναδικό φαινόμενο.Το γεγονός της γλωσσολαλιάς.

Δηλαδή όλοι αυτοί οι διαφορετικοί άνθρωποι μπορούσαν να καταλάβουν στην γλώσσα τους το κήρυγμα του Αποστόλου Πέτρου.Αυτό είχε ως συνέπεια να πιστέψουν,να βαπτισθούν και να δημιουργηθεί η πρώτη Εκκλησία. Εαν δεν κατανοούσαν το κήρυγμα ,φοβάμαι πως δεν θα βαπτίζονταν.Σε Ποιόν να πιστέψουν εξ’άλλου όταν δεν έχουν κατανοήσει για Ποιόν τους μιλάς;

Πολλοί θεωρούν πως το θέμα της κατανόησης του λόγου της Εκκλησίας σήμερα είναι θέμα που δεν θα πρέπει να το συζητάμε,πως δεν είναι σημαντικό.Ειδικά εμείς οι Έλληνες που έχουμε την τιμή να έχουμε στην γλώσσα μας( ή καλύτερα σε γλωσσικά σχήματα προγενέστερα) τα κείμενα της Καινής Διαθήκης,των Λειτουργικών κειμένων και των Πατέρων.Σύμφωνοι.Πόσοι όμως κατανοούν τους θησαυρούς της πίστης μας;

Η παράδοση της Εκκλησίας μας καταφάσκει σε αυτό όμως ξεκινώντας απ΄την γλώσσα των ευαγγελίων που είναι η δημώδης γλώσσα της εποχής,η απλή δηλαδή, η καθομιλούμενη .Δεν ήταν το ζητούμενο το γλωσσικό κάλλος της εκφοράς του λόγου ,αλλά η μετάδοση αληθειών που είναι σωτήριες. .Τι να θυμηθεί κανείς; Το μεγαλειώδες έργο των Αγίων αδελφών Κυρίλλου και Μεθοδίου ;Που δημιούργησαν αλφάβητο για τους Σλάβους ώστε να μεταφραστεί η Καινή Διαθήκη και η Λατρεία; Να μνημονεύσει κανείς το αξιοζήλευτο και εν πολλοίς αφανές έργο σύγχρονων ιεραποστόλων που στην Αφρική και άλλα μέρη του κόσμου με πολύ κόπο μεταφράζουν στην ντόπια γλώσσα και σε πολλές διαλέκτους την Καινή Διαθήκη και την Λατρεία ώστε να γευθούν και άλλοι λαοί την ομορφιά της Ορθοδοξίας. Ας μην φοβόμαστε λοιπόν.

Αφού ο Χριστός «εκκένωσε εαυτόν» και προσέλαβε την ανθρώπινη φύση χωρίς να την θεωρήσει άκομψη ή αμαρτωλή γι’Αυτόν,έτσι και η Εκκλησία Του,συνεχίζει να σαρκώνει τον Χριστό στους ανθρώπους της κάθε ιστορικής περιόδου μιλώντας την γλώσσα τους.Δεν είναι έκπτωση αυτό η καινοτομία.Η παράδοση μας είναι.Είναι η συνέχεια της κενωτικής αγάπης του Χριστού. Οι σκέψεις αυτές δεν είναι μόνο για χώρες μακρινές αλλά και για εμάς τους παραδοσιακά Ορθοδόξους που θεωρούμε πως έχουμε λύσει πολλά από αυτά τα ζητήματα.Χρειάζεται διάκριση όμως.

Κάποτε ως φοιτητής μίλησα με τον Μακαριστό Μητροπολίτη Σιατίστης Παύλο για το θέμα αυτό.Είχα ενδιαφέρον για τα θέματα αυτά και ήξερα πως ο μακαριστός για ποιμαντικούς λόγους,εντός των ορίων της μητροπόλεως του χρησιμοποιούσε μεταφράσεις των λειτουργικών κειμένων.Μου είπε κάτι πολύ σοφό: «πρώτον δεν προκαλώ,με την έννοια να προσπαθώ να επιβάλω αυτήν την πρακτική πράξη καθολικά και στην δική μου μητρόπολη αλλά και στο σώμα της εκκλησίας,απ’την άλλη με διάκριση ανάλογα την περίπτωση την χρησιμοποιώ.Για παράδειγμα όταν πάω σε ένα ορεινό χωριό που οι άνθρωποι είναι ολιγογράμματοι θα χρησιμοποιήσω μετάφραση των λειτουργικών κειμένων.Όταν θα πάω σε ένα μοναστήρι όμως που οι μοναχοί ή οι μοναχές έχουν ζυμωθεί με τα λειτουργικά κείμενα δεν υπάρχει νόημα να το κάνω.» Νομίζω πως τα λόγια αυτά κρύβουν εκκλησιαστικό ήθος και έγνοια ποιμαντική.Για εμένα είναι και οδοδείκτης και για τα δικά μας,τα Ελλαδικά δεδομένα.Η γνώμη μου λοιπόν είναι να υπάρξουν κείμενα εγκεκριμένα από την Ιερά Σύνοδο.Δεν πρέπει ο καθένας να αναλαμβάνει το βάρος ενός τέτοιου εγχειρήματος μόνος,όσες καλές προϋποθέσεις να έχει η πράξη του.Χρειάζονται κείμενα κοινώς αποδεκτά,εγκεκριμένα.Επιπλέον σε τοπικό επίπεδο χρειάζεται η σύμφωνη γνώμη του τοπικού Επισκόπου και η καθοδήγηση από αυτόν.Πότε ,γιατί και σε ποιούς απευθύνεται κάθε φορά αυτό το ποιμαντικό εγχείρημα.Εξ’άλλου η αλήθεια του Θεού είναι αιώνια και αναλλοίωτη και πρέπει να παραμένει έτσι.Τα γλωσσικά σχήματα όμως που δανείζεται και λαμβάνει σε κάθε ιστορική εποχή ποικίλουν και πρέπει να ποικίλουν ανάλογα τους αποδέκτες του μηνύματος.

Η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος στην ζωή της Εκκλησίας ,αλλά και στις ζωές μας εκτός από τις δυνατότητες αληθινής,ορθόδοξης,εσωτερικής πνευματικής ζωής που γεννά,δημιουργεί και προϋποθέσεις ουσιαστικού ανοίγματος στον κόσμο.Ο καθένας μας που θέλει να ζεί όντως αγιοπνευματική ζωή θα πρέπει να μην φυλάξει την δωρεά του Αγίου Πνεύματος που βιώνει εντός της Ορθόδοξης Εκκλησίας μόνο για τον εαυτό του.Αντιθέτως να ανοίξει την ματιά του και να δεί την πανορθόδοξη οικογένεια που απλώνεται όπου γής,αλλά και τον κάθε άνθρωπο που ψάχνει την αλήθεια και χρειάζεται το δικό μας ενδιαφέρον και η δική μας κενωτική διάθεση για να τους προσεγγίσουμε και να τους προσφέρουμε αυτό που έχουμε και ζούμε εμείς.Τον Χριστό.