Οι πεταλούδες της Ελλάδας

Η γνώση που προκύπτει από την έρευνα στο φυσικό περιβάλλον, με «όπλο» τη φωτογραφική μηχανή, απαιτεί απέραντη υπομονή και επιμονή, αλλά το αποτέλεσμα αποζημιώνει. Η παραδοσιακή συλλογή με τις απόχες μπορεί και πρέπει να αντικατασταθεί για τα περισσότερα είδη πεταλούδων με την παρατήρηση στο φυσικό τους χώρο.

 

 

 

 

 

 

 

Κείμενο και φωτογραφίες του Λάζαρου Ν. Παμπέρη

 

 

 

 

Ο Λάζαρος Παμπέρης είναι ο συγγραφέας του βιβλίου «Οι πεταλούδες της Ελλάδας», που εκδόθηκε από τις εκδόσεις «Μπάστα-Πλέσσα», το 1997. Για την εργασία του αυτή τιμήθηκε με βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, το 1998. Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος Νο 20 του περιοδικού «ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ».

Το πέτρινο καμπαναριό της εκκλησίας του χωριού προβάλλει μέσα από τα δένδρα και μας δείχνει τη θέση του χωριού, όπου κατευθυνόμαστε. Έχουμε αφήσει πριν από δύο περίπου ώρες τον ασφυκτικά ζεστό κάμπο και τώρα επιτέλους από τα παράθυρα του μικρού λεωφορείου μπαίνει δροσερός αέρας. Τελικός προορισμός μία απομονωμένη τοποθεσία που βρίσκεται ψηλά, στο βουνό που ορθώνεται μπροστά μας. Σκοπός η παρατήρηση και η φωτογράφηση των πεταλούδων, που πετούν εκεί. Ανάμεσά τους υπάρχουν κάποια είδη που ζουν μόνο στα βουνά και ειδικότερα σε τοποθεσίες κοντά και πάνω από τα όρια του δάσους.

Οι πεταλούδες με την μορφή που συνήθως τις αναγνωρίζουμε, δηλαδή σαν τέλεια έντομα, ικανά να πετούν και να ζευγαρώνουν, στα περισσότερα είδη ζουν μικρό χρονικό διάστημα και κάθε χρονιά εμφανίζονται ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες της περιοχής. Η αβεβαιότητα αυτή επιβάλει πολλές και συχνές επισκέψεις σε κάθε βιότοπο ως ότου βρεθεί το αναζητούμενο είδος στην κατάλληλη φάση της ζωής του.

Τα τελευταία εφόδια από το μαγαζί της πλατείας για την διανυκτέρευση στο βουνό για δύο τουλάχιστον ημέρες. Το βάρος του σακιδίου πλησιάζει τα δεκαπέντε κιλά, χωρίς να υπολογίζεται το νερό, μια και το βουνό αυτό το προσφέρει απλόχερα, και τα μισά απ’ αυτά είναι ο απαραίτητος φωτογραφικός εξοπλισμός. «Στο βουνό ένα κόσκινο ζυγίζει όσ’ έν’ αμόνι», λέει ο γέροντας που παρακολουθεί την ετοιμασία του σακιδίου, που αντιλαμβάνεται τον προορισμό μου και προσπαθεί να με πείσει ν’ αφήσω κάποια από τα εφόδια πίσω. Δυστυχώς όλα θεωρούνται απαραίτητα και έτσι φορτωμένος αρχίζω την πορεία από το μονοπάτι, που βγάζει στις στάνες του χωριού.

Ο ήλιος δίνει ζωή

Οι πεταλούδες δραστηριοποιούνται με το φως του ήλιου και όταν ο ήλιος δύει, τότε ακινητοποιούνται, διαλέγοντας ένα κατάλληλο καταφύγιο για να περάσουν την, συνήθως, υγρή και κρύα νύχτα. Το κοίλωμα ενός βράχου, το κάτω μέρος ενός φύλλου, τα άνθη των λουλουδιών, οι βλαστοί των θάμνων και των γρασιδιών, οι κορμοί των δένδρων ή απλά το χώμα και οι βράχοι, που προφυλάσσουν από τον άνεμο, χρησιμοποιούνται ως καταφύγιο από τις πεταλούδες, συνήθως με ξεχωριστό για το κάθε ένα είδος τρόπο.

Οι πεταλούδες π.χ. της οικογένειας των Lycaenidae, που είναι η πολυαριθμότερη στην χώρα μας περνούν την νύχτα συνήθως ακινητοποιημένες σ’ έναν βλαστό με το κεφάλι προς τα κάτω. Όλα τα είδη κλείνουν τα φτερά τους μαζεύοντας τα εμπρόσθια ανάμεσα στα οπίσθια για να περιορίσουν την νυκτερινή υγρασία να απλωθεί σ’ όλες τις επιφάνειες των φτερών τους.

Στο ξέφωτο του δάσους, απ’ όπου περνά τώρα το μονοπάτι, οι ήμερες πεταλούδες Mellicta athalia εκμεταλλεύονται και τις τελευταίες ακτίνες του ήλιου. Μια άλλη πεταλούδα, η Pararge aegeria, εγωιστικά υπερασπίζεται την χρήση της τελευταίας στήλης φωτός, που μπαίνει στο ξέφωτο από τα φυλλώματα των δένδρων και διώχνει κάθε άλλη πεταλούδα, που διεκδικεί κυριολεκτικά και αυτή μια θέση στην στήλη αυτή του ήλιου.

Έχει καθιερωθεί από καιρό η χρήση των επιστημονικών ονομάτων για να διευκολύνεται η συνεννόηση μεταξύ των εντομολόγων, μια και κοινά ονόματα δεν υπάρχουν σ’ όλες τις γλώσσες και έτσι κι αλλιώς διαφέρουν μεταξύ τους. Οι ταξινομητές δίνουν ονόματα στα είδη αντλώντας στοιχεία και από την μυθολογία – κυρίως την Ελληνική – και χρησιμοποιώντας το Λατινικό αλφάβητο. Το όνομα π.χ. της πεταλούδας Iphiclides podalirius προέρχεται από τον Ιφικλή (δίδυμο αδελφό του μυθικού ήρωα Ηρακλή) και τον Ποδαλείριο (γιο του Ασκληπιού, του πατέρα της Ιατρικής). Στις  πεταλούδες π.χ. που ανήκουν στο γένος των Erebia δόθηκε το όνομα αυτό που προέρχεται από την αρχαία Ελληνική λέξη «έρεβος» που σημαίνει τον «απόλυτα σκοτεινό τόπο κάτω από την γη». Το όνομα αυτό αποδίδει ένα γενικό γνώρισμα τους, το σκούρο καφέ ως απόλυτα μαύρο χρώμα των φτερών τους.

Νυχτώνει πια και το εγκαταλειμμένο μαντρί είναι ιδανικό καταφύγιο για διανυκτέρευση. Η τοποθεσία είναι μακριά ακόμη.

Πολύ νωρίς πρωί και πριν ο ήλιος ανατείλει, όλα είναι έτοιμα για την τελική προσπάθεια. Ευτυχώς ο καιρός είναι πολύ ευνοϊκός, καθώς φυσά ελάχιστα και δεν υπάρχει κανένα σύννεφο στον ορίζοντα. Ο ήλιος εμφανίζεται και όλα αλλάζουν.

Η αεικίνητη ημερόβια νυχτοπεταλούδα Macroglossum stellatarum αρχίζει να πετά παρ’ όλο το σχετικό κρύο. Ανάμεσα στα βράχια και πάνω στο έδαφος δύο πεταλούδες του είδους Parnassius apollo ζευγαρώνουν. Στο τέλος της προηγούμενης μέρας συζεύχθηκαν και ακόμα δεν έχουν χωρίσει. Υπάρχει ένας ιδιαίτερος λόγος, που επιβάλλει τον ασυνήθιστα μεγάλο χρόνο του ζευγαρώματος.  Το αρσενικό κατασκευάζει κατά την διάρκεια αυτού, στο κάτω μέρος της κοιλιάς του θηλυκού, μια κεράτινη προεξοχή, που εμποδίζει το θηλυκό να ζευγαρώσει για δεύτερη φορά. Αυτή η κατασκευή ονομάζεται από τους ειδικούς «sphragis» από την ελληνική λέξη σφραγίς.

Οι πεταλούδες γενικά δεν μπορούν να ρυθμίσουν την θερμοκρασία του σώματός τους, αλλά εξαρτώνται από την θερμοκρασία του περιβάλλοντός τους. Ο ήλιος ζεσταίνει τα φτερά τους, που πιστεύεται ότι δρουν σαν ηλιακοί συλλέκτες και έτσι η θερμοκρασία του σώματός τους ανεβαίνει.

Το σκούρο καφέ ως απόλυτα μαύρο χρώμα της επιφάνειας των φτερών των Erebia, πιστεύεται ότι χρησιμεύει στο να επιταχύνεται η ανύψωση της θερμοκρασίας του σώματος, καθώς η ηλιακή ενέργεια απορροφιέται γρηγορότερα και έτσι οι πεταλούδες αυτές να δραστηριοποιούνται σε μικρότερο χρονικό διάστημα. Η Erebia ottomana αρχίζει να κινείται πάνω στο γρασίδι και τώρα έχει ανοίξει τα φτερά έτσι ώστε η άνω επιφάνεια των φτερών να δέχεται κάθετα τις ακτίνες του ήλιου. Αδύναμη ακόμη, δεν πετά. Είναι η καλύτερη στιγμή για την παρατήρηση και την φωτογράφισή της. Το χρώμα της άνω επιφάνειας των φτερών είναι σκούρο καφέ και μόνο στις άκρες τους υπάρχουν χαρακτηριστικά σημάδια σαν «μάτια». Μια μικρή άσπρη και στρογγυλή περιοχή, σαν κόρη «ματιού», περιβάλλεται από έναν μαύρο δακτύλιο και μια πορτοκαλιά λωρίδα. Τα σημάδια αυτά πιστεύεται ότι αποτελούν έναν μηχανισμό άμυνας του είδους, για να τρομάζουν μερικούς από τους εχθρούς τους, όπως είναι τα πουλιά.

Ο κύκλος της ζωής

Τα λουλούδια δίπλα στο ρέμα φιλοξενούν τώρα σχεδόν όλες τις πεταλούδες της περιοχής που λιάζονται ανενόχλητες. Ένα γηρασμένο άτομο του είδους Erebia  medusa ανεβαίνει κι αυτό προς το λουλούδι. Είναι θηλυκό και η χαρακτηριστικά διογκωμένη κοιλιά του μαρτυρά ότι κουβαλά μέσα του τις ελπίδες της γενιάς του, τα γονιμοποιημένα αυγά. Θα τα αφήσει σε ορισμένα είδη γρασιδιών και οι μικρές κάμπιες, που θα βγουν απ’ αυτά θα τραφούν από τα φύλλα τους, θα μεγαλώσουν, θα μεταμορφωθούν κατόπιν σε χρυσαλλίδες κι απ’ αυτές θα βγούνε μετά από ένα περίπου χρόνο, δηλαδή το επόμενο καλοκαίρι, τα τέλεια άτομα, δηλαδή οι πεταλούδες, όπως τις γνωρίζουμε να πετούν.

Οι προβοσκίδες μιας ομάδας πεταλούδων της οικογένειας των Lycaenidae βυθίζονται στα σωληνόμορφα άνθη για να απομυζήσουν από το νέκταρ που βρίσκεται βαθιά μέσα στα άνθη. Βοηθούν έτσι την γονιμοποίηση αυτών των λουλουδιών, καθώς μεταφέρουν με την προβοσκίδα τους την γύρη από τα αρσενικά στα θηλυκά όργανα του άνθους και από το ένα άνθος στο άλλο.

Ξάφνου ένα μαύρο σύννεφο σκεπάζει τον ήλιο κι όλα παγώνουν. Αμέσως σχεδόν οι Erebia ξανανοίγουν τα κλεισμένα φτερά τους και στρέφονται προς τον ήλιο, που έχει κρυφτεί, για να δεχθούν την ελάχιστη ακτινοβολία του, που διαπερνά το σύννεφο. Πρέπει να διατηρήσουν την θερμοκρασία του σώματός τους υψηλή. Το σύννεφο περνά και η κίνηση ξαναρχίζει.

Έχει εξερευνηθεί πια ολόκληρη η τοποθεσία και μένει μόνον η περιοχή της κορυφής και της πηγής απ’ όπου ξεκινά το μικρό ρέμα. Το λιγοστό χιόνι κοντά στον ανήλιο βράχο, έλιωσε σχεδόν όλο, και αποκάλυψε τα όψιμα άνθη του κρόκου. Η υγρή πλαγιά είναι γεμάτη από ένα πολύ χαρακτηριστικό φυτό, το Pinguicula hirtiflora, που είναι εντομοφάγο. Τα σαρκώδη φύλλα της βάσης του χρησιμοποιούνται σαν παγίδες για μικρά έντομα, όπως μυγάκια, αλλά ακόμη και για πεταλούδες και νυχτοπεταλούδες, που κολλούν επάνω τους και τελικά αποσυντίθενται και απορροφώνται από το φυτό.

Είναι η ώρα για μια μικρή στάση για ξεκούραση, πριν από την εξερεύνηση της περιοχής της κορφής. Το βουνό εδώ ψηλά φαίνεται άδειο από ζωή, αλλά με μια πιο προσεκτική ματιά θα εντοπίσεις τις υπόγειες στοές των τυφλοπόντικων, τους τρίτωνες που διασχίζουν την μικρή λιμνούλα που σχηματίζει το ρέμα, τα βατράχια που ζευγαρώνουν στα αβαθή και ζεστά νερά της.

Ο ήλιος πια μεσουρανεί. Σύννεφα καλοκαιρίας ολόγυρα επιβεβαιώνουν ότι οι ευνοϊκός καιρός θα συνεχιστεί. Γύρω από την πηγή πάνω στο υγρό αμμώδες χώμα, μια μεγάλη ομάδα πεταλούδες, που κυρίως αποτελείται από μικρές σε μέγεθος της οικογένειας την Lycaenidae, απομυζούν από το υγρό χώμα νερό και διάφορα χρήσιμα άλατα. Η σύνθεση της πανίδας των πεταλούδων μιας περιοχής είναι άμεσα συνδεδεμένη με την γεωλογική ιστορία της. Από πολλούς οι πεταλούδες χαρακτηρίζονται σαν «ζωντανά απολιθώματα», καθώς μεταφέρουν στην εποχή μας στοιχεία της γεωλογικής ιστορίας των περασμένων χρόνων.

Το μονοπάτι, που κατηφορίζει μαζί με το ρέμα, κόβει συνεχώς τους μαιάνδρους της όχθης και περνά ανάμεσα σε θεόρατα γαϊδουράγκαθα. Στα άνθη τους τώρα, την πιο ζεστή ώρα της ημέρας, συνωστίζονται όλες σχεδόν οι πεταλούδες της περιοχής.  Φανταχτερές Parnassius apollo μαζί με τις σκοτεινές Erebia και τις σπάνιες του γένους Pseudochazara. Τα χρώματα των φτερών των πεταλούδων αυτού του τελευταίου γένους, τις βοηθούν να κρύβονται, καθώς έχουν μεγάλη ομοιότητα με το καφέ χώμα και τους κορμούς των δένδρων.

Πολύχρωμη άμυνα

Στα διπλανά χαμηλότερα λουλούδια μερικές σκοτεινές και απόλυτα μαύρες κηλίδες, προδίδουν μερικές από τις πιο φανταχτερές πεταλούδες που υπάρχουν. Η πεταλούδα Inachis io έχει την κάτω επιφάνεια των φτερών απόλυτα μαύρη και όταν στέκεται στα λουλούδια παρουσιάζει αυτό το μαύρο χρώμα, κρατώντας κλειστά τα φτερά. Στο πλησίασμα όμως αντιδρά και χαρακτηριστικά αστραπιαία τα ανοίγει και τα ξανακλείνει παρουσιάζοντας στον εισβολέα τα εκπληκτικά χρώματα της άνω επιφάνειας των φτερών. Τέσσερα τεράστια «μάτια» διακοσμούν τα τέσσερα φτερά της με γαλάζιες, κίτρινες και μαύρες περιοχές μέσα σ’ ένα γενικό κόκκινο καφέ χρωματισμό. Η πεταλούδα «μεταμορφώνεται», ανοίγοντας τα φτερά της, σ’ ένα φανταστικό επικίνδυνο ζώο με απειλητικά «μάτια». Ο εισβολέας (συνήθως ένα πουλί) τρομάζει και φεύγει νομίζοντας ότι απειλείται από το παράξενο αυτό ζώο, που ξαφνικά εμφανίστηκε εκεί που πριν υπήρχε η σκοτεινή κηλίδα και έτσι η πεταλούδα γλιτώνει και δεν γίνεται τροφή του πουλιού. Το ξάφνιασμα είναι εντυπωσιακό ακόμη και στην προσπάθεια για φωτογράφηση.

Δύο κάτασπρες Aporia crataegi ζευγαρώνουν πάνω σ’ ένα λουλούδι. Είναι και οι δύο απόλυτα άσπρες με σκιασμένα καφέ μαύρα τα νεύρα των φτερών. Τα νεύρα ή νευρώσεις των φτερών είναι σωλήνες που εκτός των άλλων κάνουν τα φτερά κατάλληλα για πέταγμα, δίνοντάς τα την απαραίτητη μηχανική αντοχή. Στα νεύρα στηρίζονται οι δύο μεμβράνες των φτερών, που αποτελούν την άνω και την κάτω επιφάνεια τους. Πάνω στις επιφάνειες αυτές υπάρχουν τρίχες, που έχουν το ελεύθερο άκρο τους πεπλατυσμένο, σαν «λέπια» ψαριού. Το όνομα Lepidoptera έχει δοθεί από τους ταξινομητές για τις πεταλούδες και τις νυχτοπεταλούδες επειδή όλες τους έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά «λέπια» στα φτερά. Κάθε τρίχα έχει και διαφορετικό χρώμα, γενετικά καθορισμένο για κάθε ένα είδος (αλλά και ατομικά διαφοροποιημένο σε κάθε ένα άτομο του είδους) και έτσι σχηματίζονται τα διαφορετικά σχέδια των χρωμάτων και σημαδιών στα φτερά του κάθε είδους.

Οι πεταλούδες βρίσκονται όπως όλα τα ζώα σε στενή σχέση με το περιβάλλον τους και με την έννοια της «κατοικίας», αλλά και με την έννοια του φυτού ή των φυτών με το οποίο τρέφονται οι κάμπιες τους, του φυτού «ξενιστή», όπως λέγεται. Άλλες πεταλούδες έχουν «ξενιστή» τα γρασίδια, άλλες τις τσουκνίδες, άλλες τα αγιοκλήματα κ.λ.π.

Ο δρόμος της επιστροφής

Το μονοπάτι ελίσσεται σε ομαλές πλαγιές και το δάσος εναλλάσσεται με ξέφωτα, που είναι αρκετά μεγάλα και υγρά. Στο μεγάλο ξέφωτο χαμηλότερα ξεχωρίζει η στάνη. Το σούρουπο πλησιάζει. Από την πλαγιά απέναντι ακούγεται το κοπάδι, που κατηφορίζει. Όλη η οικογένεια ετοιμάζεται να αρμέξει τα πρόβατα και καλωσορίζει τον ξένο.

Μια νυχτοπεταλούδα γυρίζει γύρω από την λάμπα και πέφτει πάνω της. «Εμείς αυτά τα λέμε πέρπερα», λέει ο γέροντας. Η λέξη μπορεί να προέρχεται από την χαρακτηριστική συμπεριφορά των νυχτοπεταλούδων να γυρίζουν γύρω από τις φωτεινές πηγές τη νύχτα και τελικά, διαγράφοντας ελικοειδείς κινήσεις, να πέφτουν πάνω τους (από τις λέξεις «προς» και «πυρ»). Πιθανότατα όμως η λέξη προέρχεται από την Αρχαία Ελληνική λέξη «πέρπερος», που σημαίνει τον αμαρτωλό, τον κενόδοξο και τον αλαζόνα και μ’ αυτή την σημασία χρησιμοποιείται και από τον Απόστολο Παύλο, που σημειώνει ότι «… η αγάπη ου περπερεύεται…» στην πρώτη προς Κορινθίους επιστολή.

Αρκετά χαμηλότερα από το μαντρί, εκεί που σταματά ο δασικός δρόμος, έχουν δει μερικές φορές κάποιους ξένους «να μαζεύουν πεταλούδες με δίχτυα την ημέρα και με μεγάλες λάμπες, που παίρνουν ρεύμα από γεννήτριες, την νύχτα». Ο τόπος μας δυστυχώς είναι ξέφραγο αμπέλι και σ’ αυτό τον τομέα. Δεν εφαρμόζεται η υποχρέωση που υπάρχει στα χαρτιά (ενός Προεδρικού Διατάγματος από το 1981) για την προστασία (μεταξύ άλλων και) των πεταλούδων και ιδιαίτερα εκείνων που είναι σπάνιες ή ενδημικές, (δηλαδή ζουν μόνο στην Ελλάδα) και οι οποίες είναι περιζήτητες από τους συλλέκτες.

Το βράδυ κυλά ήσυχο στην ζεστασιά της καλύβας και χαράματα στο πόδι.

Αυτές οι πλαγιές του βουνού είναι πολύ δασωμένες. Τα ξέφωτα είναι λιγοστά και σιγά-σιγά κλείνουν, καθώς τα κοπάδια των ζώων λιγοστεύουν και τα μαντριά, που βρίσκονται από χρόνια εκεί, ερειπώνουν. Χαμηλότερα οι δασικοί δρόμοι επεκτείνονται κάθε χρονιά και ψηλότερα και το δάσος ξυλεύεται πια συστηματικά.

Μια μικρή και σκουρόχρωμη πεταλούδα ξεπηδάει από τα φυλλώματα δίπλα στο υγρό ρυάκι και στροβιλίζεται, καθώς ανεβαίνει στην ασφάλεια των δένδρων. Είναι η Hamearis lucina, μοναδική εκπρόσωπος της οικογένειες των Riodinidae στην χώρα μας. Είναι μια τυπική πεταλούδα των δασών, καθώς προτιμά τα μικρά και υγρά ξέφωτά τους και τη σκιά τους. Πάντα αεικίνητη και με τη παραμικρή ενόχληση κρύβεται στα σκιερά μέρη.

Οι μορφές του εχθρού…

Τα λουλούδια δεξιά και αριστερά του δρόμου προσελκύουν όλα τα έντομα της περιοχής, ενώ μία σαύρα, ανάμεσα στα αγκάθια, ενεδρεύει για να πιάσει κάποιο απ’ αυτά. Τα λουλούδια τρέφουν τις πεταλούδες, αλλά συγχρόνως κρύβουν και ορισμένους εχθρούς των. Μικρές αράχνες με χρώματα ίδια με αυτά του λουλουδιού ελλοχεύουν και μόλις μια πεταλούδα πλησιάσει αρκετά την αρπάζουν και την σκοτώνουν. Πάλι άλλες αράχνες έχουν υφάνει τον ιστό τους στα περάσματα δίπλα από τα φυτά ή και πάνω σ’ αυτά.

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι πεταλούδες έχουν μόνον εχθρούς, αν δεν υπήρχε το φαινόμενο της συμβίωσης ορισμένων απ’ αυτών με κάποια είδη μερμηγκιών. Ορισμένα είδη μερμηγκιών προσελκύονται από το «τραγούδι» ορισμένων χρυσαλλίδων, ήχους δηλαδή που παράγονται από την κίνηση του περιβλήματός τους και την τριβή των διαφόρων τμημάτων τους μεταξύ τους, και τις προφυλάσσουν από άλλους εχθρούς. Άλλα μυρμήγκια προχωρούν ακόμη περισσότερο την συμβιωτική σχέση και μεταφέρουν τις κάμπιες στις φωλιές τους όπου περνούν τον χειμώνα. Σε αντάλλαγμα οι κάμπιες εκκρίνουν από ειδικούς αδένες σακχαρώδη υγρά και τα μερμήγκια πλουτίζουν μ’ αυτά το διαιτολόγιο τους. Η πεταλούδα, που σπαράζει στο λουλούδι, θύμα μιας αράχνης είναι η Iolana iolas, που έχει αναπτύξει συμβιωτική σχέση με ορισμένα είδη μερμηγκιών. Ο θάνατος και η ζωή.

Η αναζήτηση συνεχίζεται…

Το χωριό διακρίνεται πια ανάμεσα στην πυκνή βλάστηση του βουνού. Οι μικρές καλλιέργειες δεν εμποδίζουν την ζωή του δάσους να εισβάλλει στο χωριό. Πολλές πεταλούδες επισκέπτονται τους κήπους και τα υγρά λιβάδια μέσα στο χωριό. Η διατάραξη του περιβάλλοντος, με την ύπαρξη του χωριού, είναι ελάχιστη.

Το «οδοιπορικό» στην ζωή των πεταλούδων δεν τελειώνει εύκολα. Όποια πέτρα και να σηκώσεις σ’ όποιο θάμνο και να ψάξεις, όποια φύλλα και να παρατηρήσεις, θα διαπιστώσεις την ύπαρξη των πολύπλοκων σχέσεων ανάμεσα στα ζώα και τα φυτά. Η παρατήρηση οξύνει τις αισθήσεις και έτσι κάθε μέρα μπορείς να βλέπεις περισσότερα από τις προηγούμενες. Δεν μπορείς, βέβαια, να τα δεις όλα, αλλά μπορείς να προσπαθήσεις. Η διαδρομή μας προσφέρει πολλά κρυμμένα μυστικά.  Αν τα αναζητήσεις θα τα βρεις.

Ανάγκη για προστασία

Κανείς σήμερα πια δεν ισχυρίζεται ότι είναι επιβεβλημένο και ηθικά επιτρεπτό να σκοτώνεις τα πουλιά για να τα μελετήσεις. Σ’ όλο τον κόσμο έχει επεκταθεί η δραστηριότητα της παρατήρησης πουλιών, αντί των πτωμάτων στα μουσεία. Το ίδιο πρέπει να γίνει και με τις πεταλούδες

Οι μεγάλες γεωλογικές μεταβολές και οι φυσικοί εχθροί δεν αποτελούν πραγματικό κίνδυνο για την ζωή των πεταλούδων. Στη γενική καταστροφή του περιβάλλοντος όμως συμμετέχουμε όλοι και έτσι επηρεάζουμε την ζωή των άλλων ζώων και των φυτών άμεσα και έμμεσα. Οι ίδιες οι πόλεις μας, οι μεγάλες εκτάσεις με τις μονοκαλλιέργειές στους κάμπους και τα οροπέδια, οι εμπρησμοί των δασών, οι αποξηράνσεις των ελών και γενικά των υγροτόπων, οι αεροψεκασμοί με τα εντομοκτόνα, που κατά γενική ομολογία καταστρέφουν ότι κινείται, τα μεγάλα έργα όπως τα αεροδρόμια, τα φράγματα, οι αυτοκινητόδρομοι μεγάλων ταχυτήτων, τα χιονοδρομικά κέντρα, οι αποψιλωτικές υλοτομήσεις, για να περιοριστούμε μόνο σ’ αυτές τις αναφορές, αποτελούν τις πιο σημαντικές απειλές για την ύπαρξη των πεταλούδων.

Οι συλλέκτες, επιβαρύνουν την ήδη τραγική κατάσταση σκοτώνοντας κυρίως τις πεταλούδες στο στάδιο του τέλειου εντόμου, που είναι ικανό για να ζευγαρώσει. Θεωρούνται ήδη υπεύθυνοι για την εξαφάνιση μερικών ειδών σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Εδώ στην χώρα μας έχουν επικεντρώσει το ενδιαφέρον τους, γιατί ορισμένα είδη πεταλούδων είναι ενδημικά και δεν πετούν αλλού, αλλά και γιατί στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες (π.χ. Γερμανία, Αγγλία, Ελβετία, Ισπανία) ήδη απαγορεύεται η συλλογή όλων των ειδών, που εδώ στη χώρα μας μπορούν να συλλέξουν ανεξέλεγκτα, σαν σε ξέφραγο αμπέλι. Στους ξένους συλλέκτες προστίθενται και οι λιγοστοί Έλληνες.

Στην διάρκεια των προηγούμενων ετών, που αφιερώθηκαν στην φωτογράφηση των πεταλούδων και στην καταγραφή των κινδύνων, που απειλούν την ύπαρξή τους, ο προσωπικός δρόμος διασταυρώθηκε με εκείνους αρκετών συλλεκτών, που πιστεύουν ότι η συλλογή είναι ο μόνος τρόπος να προχωρήσει η έρευνα στην ζωή των πεταλούδων. Κανείς σήμερα πια δεν ισχυρίζεται ότι είναι επιβεβλημένο και ηθικά επιτρεπτό να σκοτώνεις τα πουλιά για να τα μελετήσεις. Σ’ όλο τον κόσμο έχει επεκταθεί η δραστηριότητα της παρατήρησης πουλιών, αντί των πτωμάτων στα μουσεία. Ακόμη και «συλλέκτες/έμποροι» (με το κάλυμμα κάποιου συλλεκτικού, επιστημονικού ή ερασιτεχνικού μόνον ενδιαφέροντος) συλλέγουν συστηματικά κάθε χρόνο τα είδη εκείνα, που ζητούνται από συλλέκτες και ειδικά καταστήματα, που τα πωλούν στο εξωτερικό, στις πόλεις εκείνες και στις χώρες όπου η συλλογή των πεταλούδων απαγορεύεται αυστηρά.

Tουλάχιστον 3049 Lepidoptera είναι γνωστό σήμερα ότι ζουν στην Eλλάδα. Eξ αυτών ημερόβια είναι ορισμένα Heterocera (νυχτοπεταλούδες) και όλα τα Rhopalocera (πεταλούδες). Οι πεταλούδες είναι τουλάχιστον 231 είδη, στις εξής 9 οικογένειες:

-PAPILIONIDAE            9 είδη

-PIERIDAE                    26 είδη

-DANAIDE                     1 είδος

-RIODINIDAE                1 είδος

-LIBYTHEIDAE             1 είδος

-LYCAENIDAE              69 είδη

-NYMPHALIDAE           38 είδη

-SATYRIDAE                58 είδη

-HESPERIIDAE            28 είδη

Aπό τα 231 είδη ένας μικρός αριθμός 10 ειδών είναι τα ενδημικά, που πετούν μόνον στην Eλλάδα και ειδικότερα στην Kρήτη (4 είδη), στην Kάρπαθο (1 είδος), στην Xίο (1 είδος), στην Πελοπόννησο (1 είδος), στην Aνατολική Mακεδονία (2 είδη) και στην Ήπειρο (1 είδος). Πιο αναλυτικά τα ενδημικά αυτά είδη είναι τα εξής:

-Allancastria cretica

-Plebeius psylorita

 

-Hipparchia cretica

-Coenonympha thyrsis

-Maniola chia

-Hipparchia christenseni

– Polyommatus eleniae

-Polyommatus menelaos

-Polyommatus andronicus

-Pseudochazara amymone

Όλα τα ενδημικά είδη υπόκεινται σε διάφορους κινδύνους, που απειλούν την ύπαρξή των, που έχουν καταγραφή κατά την διάρκεια της προσωπικής έρευνας που άρχισε το 1983 και συνεχίζεται ως σήμερα. Πολλά από τα είδη, που πετούν στην Ελλάδα, υπόκεινται σε διάφορες απειλές, που ξεκινούν από την απλή διάνοιξη ενός δρόμου, που αυξάνει την προσιτότητα μίας περιοχής στους συλλέκτες και φθάνουν στην ανεξέλεγκτη συλλεκτική προσπάθεια για την εξεύρεση ορισμένων ενδημικών ειδών και υποειδών και στην καταστροφή του βιότοπου πολλών ειδών και των «ξενιστών» με άλλες δραστηριότητες, όπως η υπερβόσκηση, η αποψιλωτική υλοτομία, η εξαντλητική ξύλευση, τα φυτοφάρμακα, οι αποξηράνσεις, τα μεγάλα έργα φραγμάτων, χιονοδρομικών κέντρων σε ιδιαίτερα σημαντικές περιοχές κλπ.

Η φωτογράφηση και όλη η προσπάθεια καταγραφής της ζωής των εμμέσως πλην όμως σαφώς, δηλώνουν την άμεση ανάγκη για προστασία τους. Η μερική απαγόρευση της συλλογής για ορισμένους σημαντικούς βιότοπους μπορεί να βοηθήσει, αλλά η καθολική απαγόρευση της συλλογής είναι το μόνο μέτρο, που μπορεί να αποτρέψει την εξαφάνιση τουλάχιστον των ειδών εκείνων, που υπόκεινται στους μεγαλύτερους κινδύνους. Η απαγόρευση αυτή όμως πρέπει να συνοδεύεται και με τον παράλληλο αυστηρό έλεγχο όσων κινούνται στις ευαίσθητες περιοχές. Η αντικατάσταση της παραδοσιακής μεθόδου της συλλογής, με τις σύγχρονες μεθόδους φωτογράφησης μπορεί να αποτελέσει την εναλλακτική λύση.  Η νέα μέθοδος έχει φυσικά τα όριά της, τα οποία φυσικά μπορούν να επεκταθούν με υπομονή και επιμονή, με μεγαλύτερη προσπάθεια και την αφιέρωση πολύ περισσότερου χρόνου για τις παρατηρήσεις και την φωτογράφηση, συγκριτικά με τον μικρό σχετικά χρόνο της συλλογής και της θανάτωσης. Ελπίζουμε ότι η παρουσίαση αυτή θα συμβάλλει ώστε να γίνει πεποίθηση και συνείδηση όλων η ανάγκη για προστασία των ειδών αυτών.