Ακτινοθεραπεία
12 Νοεμβρίου 2020Η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιείται στην αντιμετώπιση του καρκίνου με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα για περισσότερα από 100 χρόνια και στο μεγαλύτερο μέρος των ογκολογικών ασθενών, έστω και μερικώς. Είναι χαρακτηριστικό ότι περίπου τα 2/3 των ασθενών με καρκίνο υποβάλλονται σε ακτινοθεραπεία κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της ασθένειάς τους.
Με τον όρο «ακτινοθεραπεία» εννοούμε τις διάφορες μορφές ακτινοβολίας, οι οποίες χρησιμοποιούνται για την ασφαλή και αποτελεσματική αντιμετώπιση του καρκίνου. Σκοπός της ακτινοθεραπείας είναι η καταστροφή του γενετικού υλικού (DNA) των καρκινικών κυττάρων, έτσι ώστε να εμποδιστεί η αναπαραγωγή και η επέκτασή τους. Πράγματι, αν η θεραπεία έχει επιτυχία και τα καρκινικά κύτταρα εξοντωθούν, τότε με τη σειρά του ο οργανισμός τα εξαφανίζει τελείως μέσα από μια φυσιολογική διεργασία. Βέβαια, η ακτινοβολία επηρεάζει και τα υγιή κύτταρα, αυτά όμως – σε αντίθεση με τα καρκινικά – έχουν τη δυνατότητα να ανασκευαστούν. Ωστόσο, ο Ακτινοθεραπευτής Ογκολόγος, κατά τη διάρκεια της θεραπείας, προσπαθεί όσο το δυνατόν να περιορίσει την επίδραση της ακτινοβολίας στους υγιείς ιστούς. (Δαρδούφας, 2018).
3.1. Τα είδη της ακτινοβολίας.
Η ακτινοβολία μπορεί να εφαρμοστεί με τις παρακάτω μορφές: α) ως μονοθεραπεία (σε όγκους που βρίσκονται στην αρχή), β) σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία (σε όγκους που δεν έχουν υποστεί εγχείριση) και γ) σε συνδυασμό με χειρουργική εμπέμβαση (προεγχειρητική, ενδοεγχειρητική, µετεγχειρητική).
Άλλη διάκριση της ακτινοθεραπείας είναι σε α) Ριζική, µε σκοπό την ίαση (πρωτοπαθείς όγκοι) και β) Παρηγορική-Ανακουφιστική (Εγκεφαλικές – Οστικές Μεταστάσεις, Σύνδροµο Άνω Κοίλης Φλέβας, Πίεση Νωτιαίου Μυελού, Αιµορραγία).
Η Ακτινοθεραπεία συνίσταται στη χρήση υψηλής ενέργειας Ακτίνων – Χ (φωτονίων), οι οποίες παράγονται από ιατρικά µηχανήµατα σύγχρονης τεχνολογίας, που ονοµάζονται Γραµµικοί Επιταχυντές. Τα μηχανήματα αυτά εκπέμπουν ακτινοβολία προς την πάσχουσα περιοχή (καρκινικό όγκο) καταστρέφοντας τα ακτινοευαίσθητα νεοπλασµατικά κύτταρα και προστατεύοντας ταυτόχρονα τους παρακείµενους υγιείς ιστούς.
Η Ακτινοθεραπεία πραγµατοποιείται από µία οµάδα ειδικών επιστηµόνων, που περιλαµβάνει τον Ιατρό Ογκολόγο Ακτινοθεραπευτή, τον Ακτινοφυσικό και τον Τεχνολόγο Ακτινοθεραπείας. (Κριτσέλης, Πασχάλης, 2013).
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να γίνει αυτό. Ανάλογα με την τοποθεσία, το μέγεθος και τον τύπο του καρκίνου επιλέγεται κάποια από τις παρακάτω τεχνικές:
α) Τρισδιάστατη σύμμορφη ακτινοθεραπεία (3D-CRT): Εφαρμόζεται όταν οι όγκοι έχουν διαφορετικά σχήματα και μεγέθη. Οι θεράποντες γιατροί χρησιμοποιούν ειδικούς υπολογιστές και ειδικές απεικονιστικές τεχνικές όπως αξονική τομογραφία, μαγνητική τομογραφία ή PET-CT (ποζιτρονική υπολογιστική τομογραφία), για να διακρίνουν το μέγεθος, το σχήμα και τη θέση του όγκου, καθώς και των γύρω ιστών, ώστε με το κατάλληλο λογισμικό να ελέγχουν την κατεύθυνση και το σχήμα της δέσμης ακτινοβολίας προσαρμόζοντάς το στο σχήμα του όγκου, για να αντιμετωπίσoυν τον όγκο προστατεύοντας τα υγιή όργανα. (Δαρδούφας, 2018).
β) Ακτινοθεραπεία διαμορφούμενης έντασης (IMRT/VMAT): H ακτινοθεραπεία διαμορφούμενης έντασης (IMRT) είναι μια εξειδικευμένη μορφή της τρισδιάστατης σύμμορφης ακτινοθεραπείας, που παρέχει τη δυνατότητα χρήσης πολλαπλών δεσμών ακτινοβολίας διαμορφωμένων όχι μόνο ως προς το σχήμα τους ώστε να προσαρμόζονται στον όγκο στόχο, αλλά και ως προς την έντασή τους. Με τον τρόπο αυτό περιορίζονται ακόμα περισσότερο η δόση που λαμβάνουν τα υγιή όργανα και οι ενδεχόμενες παρενέργειες και δίνεται η δυνατότητα της αύξησης της δόσης στον όγκο στόχο αυξάνοντας την πιθανότητα ίασης.
Η ογκομετρικά διαμορφούμενη τοξοειδής ακτινοθεραπεία (VMAT) αποτελεί την πλέον εξελιγμένη μορφή της IMRT θεραπείας, κατά την οποία ο ασθενής ακτινοβολείται περιστροφικά και επομένως από πάρα πολλές κατευθύνσεις, ακτινοβολώντας πάντα τον όγκο στόχο αλλά διαφορετικούς κάθε φορά υγιείς ιστούς ελαχιστοποιώντας τη δόση που λαμβάνει ο καθένας τους.
Ταυτόχρονα το σχήμα και η ένταση της δέσμης ακτινοβολίας μεταβάλλονται συνεχώς και με τρόπο ώστε να περιορίζεται στο ελάχιστο δυνατό η δόση στα υγιή όργανα αυξάνοντας παράλληλα τη δόση στον όγκο στόχο. Σε συνδυασμό με τους τελευταίας τεχνολογίας γραμμικούς επιταχυντές που διαθέτουν υψηλούς ρυθμούς δόσης (fff linacs), η τεχνική VMAT παρουσιάζει το επιπλέον πλεονέκτημα της βέλτιστης ακτινοβόλησης στον μικρότερο δυνατό χρόνο με την μέγιστη ακρίβεια χορήγησης της δόσης χωρίς να ταλαιπωρείται ο ασθενής. (Δαρδούφας, 2018).
γ) Ακτινοθεραπεία καθοδηγούμενη από εικόνες (IGRT): Πρόκειται για την ακτινοθεραπεία που καθοδηγείται από εικόνες ώστε οι γιατροί να πετύχουν με απόλυτη ακρίβεια το στόχο τους. Καθώς αυτή η μορφή έχει πλέον εξελιχθεί, χρησιμοποιεί εικόνες αξονικού τομογράφου, ο οποίος βρίσκεται ενσωματωμένος στο ακτινοθεραπευτικό μηχάνημα.
Τα δεδομένα της αξονικής τομογραφίας στην οποία σχεδιάστηκε η θεραπεία και καθορίστηκαν ο όγκος στόχος, τα κρίσιμα όργανα και η τεχνική ακτινοβόλησης, μεταφέρονται σ’ έναν υπολογιστή που βρίσκεται στην αίθουσα θεραπείας και συγκρίνονται με αντίστοιχες εικόνες που λαμβάνονται πριν ή και κατά τη διάρκεια της ακτινοβόλησης με τη χρήση του ενσωματωμένου στο ακτινοθεραπευτικό μηχάνημα αξονικού τομογράφου. Με βάση αυτή τη σύγκριση γίνονται οι απαραίτητες διορθώσεις-προσαρμογές λαμβάνοντας υπόψη τόσο τη θέση και το σχήμα του όγκου στόχου όσο και αυτά των κρίσιμων οργάνων που απεικονίζονται τρισδιάστατα την ώρα της θεραπείας, εξασφαλίζοντας έτσι τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια στη χορήγηση της δόσης ακτινοβολίας. (Δαρδούφας, 2018).
δ) Στερεοτακτική Ακτινοθεραπεία – Ακτινοχειρουργική: Είναι μια εξειδικευμένη τεχνική, που χρησιμοποιεί εξαιρετικά στοχευμένες δέσμες ακτινοβολίας υπό απεικονιστική καθοδήγηση για τη θεραπεία σχετικά μικρών βλαβών σε οποιοδήποτε μέρος του σώματος του ασθενούς. Σε κάποιες περιπτώσεις η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την επανακτινοβόληση όγκων.
Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα είδη ακτινοθεραπείας, στη στερεοτακτική αποδίδεται πολύ υψηλή δόση σε μία και μόνο συνεδρία (στην περίπτωση αυτή καλείται συνήθως στερεοτακτική ακτινοχειρουργική) ή σε μικρό (1-10) αριθμό συνεδριών (στην περίπτωση αυτή καλείται συνήθως στερεοτακτική ακτινοθεραπεία).
Η προστασία των υγιών ιστών που επιτυγχάνεται με την κλασματοποίηση της δόσης κατά τη συμβατική ακτινοθεραπεία, πρέπει να αντισταθμιστεί (κατά την εφαρμογή της στερεοτακτικής ακτινοθεραπείας) με απόδοση πολύ χαμηλών δόσεων στους υγιείς ιστούς που βρίσκονται κοντά στον όγκο-στόχο. Αυτή η βασική προϋπόθεση απαιτεί μεγάλη ακρίβεια στη χορήγηση της δόσης, διαδικασία η οποία σε όλα της τα στάδια ελέγχεται πλήρως από εξελιγμένα υπολογιστικά συστήματα. (Δαρδούφας, 2018).
