Χασιδίμ και Φαρισαίοι την εποχή της Καινής Διαθήκης

Με την αναφορά μας στους δούλους ολοκληρώσαμε την σκιαγράφηση στα κύρια χαρακτηριστικά της ιουδαϊκής κοινωνίας. Έτσι, θα περάσουμε στην επιμέρους ανάλυση των τάσεων ή σεχτών που αναπτύχθηκαν και εξαπλώθηκαν σε όλη την επικράτεια της Ιουδαίας και ιδιαίτερα της Ιερουσαλήμ την περίοδο που έλαβαν χώρα τα γεγονότα της Καινής Διαθήκης και έζησαν τα πρόσωπα της. Ενώ ταυτόχρονα θα επικεντρωθούμε στις τέσσερις κύριες φιλοσοφίες που διέπνεαν την κοινωνία των Ιουδαίων.

Χασιδίμ ή Ασιδαίοι

Πρόκειται για την πιο μυστήρια ομάδα που εμφανίστηκε την περίοδο του δευτέρου Ναού και φαίνεται να είναι ο πρόγονος των Φαρισαίων και των Εσσαίων[1]. Εμφανίζονται να έχουν μεγάλη ισχύ και επιρροή τον πρώτο καιρό της εξέγερσης των Μακκαβαίων από πολύ σύντομα χάνονται από το προσκήνιο της ιστορίας[2]. Ο όρος χασίδ σημαίνει δίκαιος και ευσεβής. Οι σύγχρονοι Χασιδίμ οφείλουν την εμφάνιση τους στον ΙσραέλμπενΣεμΤοβ (1700-1760 μ.Χ.) και φέρουν το όνομα τους στους πρώτους Χασιδίμ στους οποίους αναφερόμαστε[3].

Η εμφάνιση τους έγινε τον δ΄ ή γ΄ αιώνα π.Χ. και στόχος τους ήταν η προώθηση των αξιών της Τορά, του Νόμου, την ανάδειξη των ιουδαϊκών εορτών και την εξάλειψη κάθε είδους ειδωλολατρικής συνήθειας[4]. Η παρουσία τους υπάρχει στα Α΄ και Β΄ Μακκαβαίων και πιθανών και σε ορισμένους Ψαλμούς. Ενώ, υπάρχουν αναφορές και στο ΠιρκέΑβώθ (Κεφάλαια Πατέρων), τη Μισνά και το Ταλμούδ[5].

Δυστυχώς μόνο από τα συμφραζόμενα μπορούμε να αντλήσουμε ορισμένα στοιχεία για την ομάδα αυτή, διότι δεν υπάρχουν επαρκή κείμενα που να μας αναφέρουν την οργάνωση, τα ακριβή τους πιστεύω και της δράσης τους. Διακρίνονταν για την ευσέβεια τους αλλά και για την διάθεση τους να υπερασπιστούν την πίστη τους ακόμη και με την χρήση όπλων. Ήταν διατεθειμένοι να πεθάνουν για χάρη του Νόμου. Υποστήριξαν τον Ιούδα Μακκαβαίο με σθένος, ακόμη και όταν αυτός πρότεινε να πολεμήσουν το Σάββατο, ώστε να μην εκμεταλλευτούν την αργία της ημέρας αυτής οι αντίπαλοι τους. Οι Χασιδίμ αναφέρετε ότι ήταν άνδρες ονομαστοί για το θάρρος και την πίστη τους[6].

Τέλος, φαίνεται ότι οι Χασιδίμ στο εσωτερικό τους ανέπτυξαν διαφορετικές τάσεις που οδήγησαν στην διάσπασή τους. Όμως, η ομάδα δεν χάθηκε, αλλά εξελίχθηκε και μετατράπηκε, τους επόμενους αιώνες, στις ομάδες των Φαρισαίων και των Εσσαίων που έπαιζαν σημαντικό ρόλο κατά τον α΄ αιώνα π.Χ. και τον α΄ αιώνα μ.Χ.[7].

Φαρισαίοι

Οι Φαρισαίοι, την περίοδο του δευτέρου Ναού, ασκούσαν την μεγαλύτερη επιρροή στον ιουδαϊκό λαό και ήταν πολυάριθμοι. Δεν είναι γνωστό από που προήλθε και πότε εμφανίστηκε η ομάδα αυτή. Μια θεωρία προτείνει ότι προήλθαν από τους Χασιδίμ μετά τη μακκαβαϊκή επανάσταση[8]. Το όνομα τους προέρχεται από το εβραϊκό περουσίμ (parush) και σημαίνει ξεχωριστός, διαχωρισμένος[9]. Το ιδιαίτερο καθεστώς τους ήταν αυτό που διαμόρφωνε την κοινωνική τους θέση. Όμως, από τί ήταν ξέχωροι; Από την υπόλοιπη Ιουδαία; Μήπως τα έθνη; Πιθανόν στην αρχή ο όρος να είχε αρνητική σημασία ή ότι διαχώρισαν οι ίδιοι τον εαυτό τους από τους υπόλοιπους Ιουδαίους, στοιχείο μάλλον αμφίβολο.Τέλος, ο χαρακτηρισμός αυτός μπορεί να έχει να κάνει με το ότι οι Φαρισαίοι απείχαν από τα τραπέζια των απλών ανθρώπων, ώστε να μην έρθουν σε επαφή και καταναλώσουν ακάθαρτα τρόφιμα σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη[10].

Παρόλα αυτά οι Φαρισαίοι ήταν μια ξεχωριστή ομάδα η οποία κατά την εποχή του Ιησού είχε μεγάλη επιρροή, δραστηριότητα και μέλη. Οι Φαρισαίοι στηρίζονταν σε δύο βασικές αρχές, στον Νόμο και την παράδοση. Σύμφωνα με τον Ιώσηπο, οι Φαρισαίοι, επικεντρώνονταν στην αυστηρή ερμηνεία και τήρηση του Νόμου[11]. Διέφεραν από του Σαδδουκαίους, διότι υποστήριζαν ότι η ερμηνεία ήταν προϊόν θείας παρέμβασης. Επίσης, οι Φαρισαίοι υποστήριζαν ότι ο Νόμος δόθηκε σε όλον τον λαό και όχι μόνο στους ιερείς, επομένως θα μπορούσαν όλοι να ερμηνεύσουν την Γραφή[12].

Σε αυτό το σημείο είναι που η παρουσία των γραμματέων είναι σημαντική. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι σε αρκετά σημεία της Καινής Διαθήκης εμφανίζονται μαζί. Διότι, οι γραμματείς ήταν οι επίσημοι ερμηνευτές του Νόμου, όμως ο μεγαλύτερος αριθμός τους υιοθετούσε τις πεποιθήσεις των Φαρισαίων, ενώ αρκετοί Φαρισαίοι ακολουθούσαν τις διδασκαλίες που προέρχονταν από την ερμηνεία των γραμματέων. Γι’ αυτό τον λόγο, οι Φαρισαίοι υποστήριζαν ότι η προφορική παράδοση θα έπρεπε να έχει ίδια βαρύτητα με τη γραπτή[13].

Ο μεγαλύτερος αριθμός των Φαρισαίων δεν φαίνεται να ήταν ιερείς. Όπως μας πληροφορούν τα ραββινικά γραπτά κείμενα, πιθανόν οι περισσότεροι να ήταν μικροπωλητές, μικροί γαιοκτήμονες και καλλιτέχνες των διαφόρων πόλεων. Έτσι, οι Φαρισαίοι μελετούσαν διεξοδικά τον Νόμο και ακολουθούσαν τις διατάξεις του σε αντίθεση από άλλους Ιουδαίους, χαρακτηριστικό που τους ξεχώριζε. Ασκούσαν την ερμηνεία τους και την προσέγγισή τους στην Γραφή σύμφωνα με την παράδοση[14].

Το ενδιαφέρον που έδειχναν για την τελετουργική καθαρότητα οδήγησε στηνπροσεγμένη και σωστή προετοιμασία των τροφών, όπως και την προσεκτική εκτέλεση των γεωργικών νόμων. Επειδή, οι Φαρισαίοι, έβλεπαν ότι ο Νόμος ήταν δυναμικό στοιχείο της κοινωνίας, θέλησαν να τον κρατήσουν ζωντανό για να δίνει ζωή στους ανθρώπους, ώστε να μην γίνει ένα απλό τυπικό τελετουργικό. Γι’ αυτό τον λόγο δέχθηκαν την ερμηνευτική ανάπτυξη των κειμένων που είχαν σχέση με την ανάσταση, την τελική κρίση και την μεταθανάτια τιμωρία[15].

Οι Φαρισαίοι εξαιτίας του τρόπου ζωής τους, αλλά και της διδασκαλίας τους θα μπορούσαμε να πούμε ότι μετατράπηκαν σε μια σχόλη με κέντρο την Ιερουσαλήμ. Δεν διέθεταν μόνο θρησκευτικό χαρακτήρα, αλλά κοινωνικό και πολιτικό[16]. Μπορεί τελικά η ομάδα των Φαρισαίων να εμφανίστηκε σε μια περίοδο ανάγκης ερμηνείας του Νόμου, αλλά και για να δοθούν απαντήσεις σε ζητήματα που αφορούσαν τις Γραφές. Έτσι, σε αρκετά κείμενα παρουσιάζεται ότι πολλές φορές οι ιερείς, αλλά και οι ηγεμόνες ζητούν την συμβουλή των Φαρισαίων. Η πρώτη τους καταγεγραμμένη εμφάνιση είναι την περίοδο των Μακκαβαίων το 150 π.Χ., κατά την βασιλεία του Ιωνάθαν, του αδελφού του Ιούδα του Μακκαβαίου. Εκείνη την περίοδο, άλλωστε, ήταν που είχε κάνει για πρώτη φορά εμφάνιση το πρόβλημα με τους εξελληνισμένους Ιουδαίους, οι οποίοι ακολουθούσαν σε μεγάλο βαθμό τα ελληνικά έθιμα και ήταν επηρεασμένοι από τον ελληνικό τρόπο ζωής[17].

Ένα άλλο σημείο που έδιναν ιδιαίτερη σημασία όπως αναφέραμε ήταν το ζήτημα της καθαρότητας για το οποίο οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης κάνουν αρκετά λόγο. Ο βαθμός καθαρότητας ενός προσώπου χαρακτήριζε και το πόσο κοντά στον θεό θα βρισκόταν το άτομο αυτό. Άρα και ο βαθμός καθαρότητας δεν είχε να κάνει απλά με το άτομο, αλλά και με την κοινωνική ομάδα που είχε άμεση σχέση μαζί της. Επομένως, η θέση κάθε ανθρώπου στην ιουδαϊκή κοινωνία προσδιόριζε την καθαρότητα του. Στοιχείο για το οποίο οι Φαρισαίοι κατακρίνουν τον Ιησού, όταν ο ίδιος συναναστρέφεται με ομάδες που θεωρούνταν ακάθαρτες[18]. Έτσι, η ιερότητα και η καθαρότητα ενός προσώπου κατέληγε να ορίζεται από τους Φαρισαίους, κάτι για το οποίο ο Ιησούς τους κατηγορεί.

Με την χρήση του Νόμου από την μια, και με την χρήση της προφορικής παράδοσης από την άλλη, οι Φαρισαίοι κατάφεραν να ισχυροποιηθούν. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την προσέγγιση και ερμηνεία του Νόμου με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Για παράδειγμα, ποιο το όριο και ο τρόπος άσκησης της ημέρας του Σαββάτου ή η παρασκευή του φαγητού για να θεωρείται καθαρό, ζητήματα που έχουν σχέση με το γάμο και άλλα πολλά. Με την ερμηνεία αυτή, είναι που πιθανόν αντιτίθεται ο Ιησούς[19].

Οι Φαρισαίοι δεν ήθελαν να θεωρηθούν εισηγητές νέων τάσεων και ερμηνειών του Νόμου. Το ενδιαφέρον τους ήταν η ερμηνεία των ήδη υπάρχων διατάξεων. Όμως, με το πέρασμα των χρόνων ανέπτυξαν άλλους τρόπους ερμηνείας που τους υποστήριζαν. Έτσι, μέχρι το τέλος του α΄ αιώνα μ.Χ. θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι οι Φαρισαίοι έμοιαζαν με μια θρησκευτική οργάνωση με μέλη από όλες τις κοινωνικές τάξεις που συναντιόνταν, μελετούσαν και έτρωγαν όλοι μαζί σε ομάδες που ονομάζονταν Χαβουρότ[20].

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ

 

Παραπομπές:

[1]Baumgarten, The flourishing of Jewish sects in the Maccabean era : an interpretation (55; Atlanta: Society of Biblical Literature, 2005).

[2]Nickelsburg and Stone, Faith and piety in early Judaism : texts and documents (Philadelphia: Fortress Press, 1983).Σελ. 19κ.ε.

[3]Nickelsburg, Jewish literature between the Bible and the Mishnah : a historical and literary introduction (Minneapolis: Fortress Press, 2005).Σελ. 95, 101 και 122.

[4]Hengel, Judaism and Hellenism : studies in their encounter in Palestine during the early Hellenistic period (2τομ.; Philadelphia: Fortress Press, 1981).Σελ. 175-210.

[5]Ψλ. 30:5^. 31:24^. 38:28^.mAvoth 5:10^.jBerakoth 5:1^.jHagigah 2:7^.jSotah 3:4^.bNidah 17a.

[6]Ζάρρας, Ιστορία της εποχής της Καινής Διαθήκης.Σελ. 203

[7]Gowan, Bridge between the Testaments : a reappraisal of Judaism from the Exile to the birth of Christianity.Σελ. 188-189.

[8]Ferguson, Backgrounds of early Christianity.Σελ. 481.

[9]ΓιατηνχρήσητουστοΤαλμούδβλ.: bKiddushin 66a.

[10]Περισσότεραβλ.: Finkelstein, The Pharisees, the sociological background of their faith (2τομ.; Philadelphia,: Jewish Publication Society of America, 1962).

[11]Schürer, et al., The history of the Jewish people in the age of Jesus Christ (175 B.C.-A.D. 135).Σελ. 388.

[12]Ferguson, Backgrounds of early Christianity.Σελ. 482.

[13]Περισσότεραβλ.: Stemberger, Jewish contemporaries of Jesus : Pharisees, Sadducees, Essenes (Minneapolis: Fortress Press, 1995).

[14]Sanders, Judaism : practice and belief, 63 BCE-66 CE.Σελ. 444.

[15]Ferguson, Backgrounds of early Christianity.Σελ. 483.

[16]Schürer, et al., The history of the Jewish people in the age of Jesus Christ (175 B.C.-A.D. 135).Σελ. 388κ.ε.

[17]Schiffman, Understanding Second Temple and rabbinic Judaism.Σελ. 155κ.ε.

[18]Stemberger, Jewish contemporaries of Jesus : Pharisees, Sadducees, Essenes.Σελ. 88.

[19]Ferguson, Backgrounds of early Christianity.Σελ. 484-485.

[20]Ζάρρας, ΙστορίατηςεποχήςτηςΚαινήςΔιαθήκης.Σελ. 451. ΚαιStemberger, Jewish contemporaries of Jesus : Pharisees, Sadducees, Essenes.Σελ. 83.