Η ελευθερία βούλησης και τα πάθη της ψυχής στον Στωικισμό σε σύγκριση με τον Χριστιανισμό

Εισαγωγικά

Η έννοια της ελευθερίας στην αρχαία Ελλάδα και η εξέλιξή της

Η ελευθερία γεννήθηκε στην Ελλάδα μαζί με την δημοκρατία και εκφράστηκε με τη την δημοκρατική ελευθερία. Εκεί δημιουργήθηκε σαν ιδέα αρχικά για να αποτελέσει σταδιακά την βάση όλων των ενεργειών του Έλληνα πολίτη και όχι μόνο. Από εκεί απλώθηκε σε όλο τον κόσμο. Η ελευθερία αναδύθηκε κατά παράδοξο τρόπο από την κοινωνία της εκμετάλλευσης των δούλων , το διοικητικό σύστημα που επικρατούσε στον τότε γνωστό κόσμο. Η Αθήνα είναι η πόλη η οποία ανέδειξε την δημοκρατία σαν φορέα της ελευθερίας και συνδύασε το όνομα της με αυτή. Στην υμνήτρια της δημοκρατίας Αθήνα οι μη ανήκοντες σε ανθρώπινη εξουσία πολίτες (ελεύθεροι) ζούσαν από τους δούλους οι οποίοι ήταν κτήμα τους. Η δημοκρατία εφαρμόστηκε στους πολίτες οι οποίος δεν ήταν υπόδουλοι και εκ πληρούσαν τους όρους τους οποίους ψήφισε η πολιτεία (οι ίδιοι).Η δημοκρατία διαπότισε σχεδόν όλες τις εκφάνσεις της Ελληνικής ζωής και ειδικά της Αθηναϊκής. Συναντάμε την εφαρμογή της δημοκρατίας στην εθνική ελευθερία των πόλεων – κρατών, στην πολιτική ελευθερία των πολιτών, στην πρακτική της καθημερινής ζωής, στον έσω άνθρωπο. Η εφαρμογή της δημοκρατίας φανέρωσε από πολύ νωρίς τα προβλήματα, τα σφάλματα και τους κινδύνους της. (Romilly, 1992:17-19 )

Η έννοια της ανεξαρτησίας
Ελευθερία είναι η κατάσταση του ανθρώπου όταν δεν κυριαρχείται από καμιά εξωγενή εξουσία. Η πρώτη ανακάλυψη της ελευθερίας συναντάται στην «πρωταρχική εμπειρία». Στην έμφυτη, δηλαδή, αίσθηση της ανεξαρτησίας η οποία εναντιώνεται σε κάθε επιβουλή της. Αυτή η αίσθηση η οποία έκανε τη γραπτή εμφάνιση της στην εποχή του Ομήρου έκτοτε παραμένει ζωντανή και πρωταγωνιστεί στον ιστορικό βίο του ανθρώπου. Η πρωταρχική εμπειρία ήταν συγκλονιστική στους Έλληνες της εποχής διότι αφυπνίστηκε από ένα πρωτόγνωρο αλλά πραγματικό κίνδυνο, άγνωστο μέχρι τότε. Ήταν η απειλή της απώλειας της συλλογικής (κρατικής) ανεξαρτησίας και της δουλοποίησης τους σε περίπτωση ήττας σε πόλεμο. Η πρώτη εμπειρία φανέρωσε τις δύο όψεις της ελευθερίας που τότε ήταν αδιαχώριστες. Την αρνητική ελευθερία η οποία προσδιορίζεται στην έλλειψη του εξαναγκασμού και η θετική η οποία αποτελεί την ανάπτυξη μόλις περάσει ο κίνδυνος. Τέλος αυτή η ελευθερία υπάρχει χάρη στη ύπαρξη της πόλης και η διάρκεια της εξαρτάτε από την ελευθερία της πόλης. Εκτός της πόλης δεν υπήρχε κοινωνική ζωή ούτε δικαιώματα. Διότι όλα τα απαραίτητα εφόδια για μια αξιοπρεπή ζωή, όπως κατοχή αγαθών πολιτικά δικαιώματά, ήταν παροχές της πόλης στους πολίτες της. Όσοι είναι ξένοι και δεν ανήκαν στη πόλη ζουν σαν σκλάβοι με στέρηση όλων των δικαιωμάτων τους εκτός από την περίπτωση των μετοίκων οι οποίοι κατείχαν κάποια συγκεκριμένα δικαιώματα. Η ανεξαρτησία, η πρωτογενής ελευθερία εφαρμόζεται έθνος, είναι, δηλαδή, εθνική ανεξαρτησία. Ο ελεύθερος άνθρωπος είναι πολίτης μιας ελεύθερης πόλης και εκεί νοιώθει ασφαλής και προστατευμένος. (Romilly, 1992: 29 -50, 55-56) Η ίδρυση της πόλης επέφερε ένα ριζοσπαστικό ρήγμα στον παρελθοντικό αγροτικό τρόπο ζωής. Δημιούργησε νέες οικονομικές συνθήκες οι οποίες ευνόησαν με τη σειρά τους επαγγέλματα αναγκαία για τη ανάπτυξη της κοινωνικής ζωής. Δημιούργησε ειδικεύσεις και βελτιώσεις των παλαιών τεχνιτών. Όλοι αυτοί οι επαγγελματίες, επειδή συνέβαλλαν στην κοινή ευημερία απαιτούσαν να συμμετέχουν στην διακυβέρνηση της πόλης. Ο περιορισμός του χώρου δράσης του ανθρώπου από τα τείχη της πόλης διέκοψε την επικοινωνία του με την φύση, διότι τον απέκλεισε από την ύπαιθρό. Η νέα πραγματικότητα διχοτομεί εκ των πραγμάτων την φύση και τον άνθρωπο, ο οποίος την βλέπει, πλέον σαν ξένο ως προς αυτόν σώμα. (Vegetti,2003:44-45)

Η λειτουργία της ελευθερίας στη πόλη δημιουργεί δύο βασικά προβλήματα : τον επεκτατισμό και την αδικία. Η κακή αντίληψη της ελευθερίας γεννά τον ιμπεριαλισμό. Η απόκτηση μεγάλης ισχύος μιας πόλης δημιουργεί στους πολίτες την αλαζονεία της εξουσίας και την βουλιμία να επιβληθούν κυριαρχικά σε άλλες πιο αδύναμες πόλεις,. Όταν αρχίζουν οι επεκτατικοί πόλεμοι τελειώνει η ομαλή ζωή. Οι κατακτημένες πόλεις και οι απειλούμενες συνασπίζονται, αντιστέκονται ή εξεγείρονται. Αυτό κάνει τους κατακτητές πιο απάνθρωπους και αντιδρούν όλο και πιο σκληρά. Αυτή η τρέλα διαρκεί μέχρι να ανατραπεί η ιμπεριαλιστική δύναμη. Αυτό έγινε με τους Περσικούς πολέμου και με την ανατροπή του πρώτου Αθηναϊκού ιμπεριαλισμού (404 π.χ.) μετά τη ήττα της Αθήνας στον Πελοποννησιακό πόλεμο και του δεύτερου (355 π.χ.) όταν αποστάτησαν οι πόλεις «σύμμαχοι» τη. Τελικά η φανατική προσήλωση των αρχαίων Ελλήνων στην ελευθερία της πόλης τους, τους εμπόδισε να δουν την προοπτική μιας πανελλήνιας ένωσης και έμειναν εγκλωβισμένοι στα στενά χωρικά αλλά και ιδεολογικά όρια ενός συγκεκριμένου τόπου. (Romilly, 1992:56-58)