Η Θεσσαλονίκη διατηρεί και καλλιεργεί με ζήλο την παράδοση της βυζαντινής μουσικής. Θεωρείται μια από τις βυζαντινές πόλεις που συνέβαλαν στη διαμόρφωσή της. Εξαίρετοι ψαλμωδοί συνεχίζουν την εκκλησιαστική παράδοση σε όλους του ναούς της πόλης και διαπρεπείς μουσικοδιδάσκαλοι, μέσα από οργανωμένες σχολές βυζαντινής μουσικής, μεταδίδουν την πολύτιμη εμπειρία τους σε νέους ψάλτες.
Τα μουσικά τμήματα των δύο πανεπιστημίων (Αριστοτέλειο και Μακεδονίας) της Θεσσαλονίκης μελετούν και προβάλουν ιδιαίτερα τη βυζαντινή μουσική στους φοιτητές τους.
Η βυζαντινή μουσική, που στηρίζεται στο αρχαιοελληνικό μουσικό σύστημα με επιρροές από τη συριακή και εβραϊκή θρησκευτική μουσική παράδοση, είναι η εκκλησιαστική μουσική της ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, που με μικρές συμπληρώσεις και προσαρμογές έφτασε ως τις μέρες μας. Όπως επισημαίνουν οι ερευνητές της, η βυζαντινή μουσική, που διαφέρει σε πολλά σημεία από την ευρωπαϊκή, δημιουργήθηκε για να εξυπηρετήσει τη σημασία του λόγου, τα υμνογραφικά κείμενα της χριστιανικής πίστης, προκειμένου να φτάσει το μήνυμά τους στους πιστούς, στον λαό. Η βυζαντινή μουσική υποτάσσεται στο κείμενο κι όχι αντίθετα, όπως η ευρωπαϊκή. Είναι μονοφωνική και ο ρυθμός της καθορίζεται από τον τονισμό των λέξεων του θρησκευτικού ύμνου.
Το Σωματείο Ιεροψαλτών Θεσσαλονίκης »Αγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνος». Στο βήμα ο διακεκριμένος πρωτοψάλτης και μουσικοδιδάσκαλος Χαρίλαος Ταλιαδώρος.
Ο τρόπος σχηματισμού της μελωδίας, το σύστημα των ήχων, βασίστηκε στους αρχαιοελληνικούς τρόπους και περιλαμβάνει τέσσερις κύριους ήχους και τέσσερις πλάγιους που εκφράζουν και αναδίνουν ανάλογο μουσικό χρώμα και ήθος στο εκκλησίασμα: ο Α΄ ήχος: σεμνός, σοβαρός, μεγαλοπρεπής. Ο Β΄: μετάνοια, ελπίδα, ικεσία. Ο Γ΄: ανδροπρεπής, παρορμητικός. Ο Δ΄ ήχος: ευφρόσυνος, ησυχαστικός. Ο πλάγιος Α΄ ήχος: πανηγυρικός. Ο πλάγιος Β’: κατευναστικός και πένθιμος. Ο πλάγιος Γ΄: ησυχαστικός και ο πλάγιος Δ΄ ήχος ευχάριστος και ηδονικός. Η βυζαντινή μουσική διαθέτει δική της σημειογραφία, την παρασημαντική, και οι κλίμακες, οι φθόγγοι της, συμβολίζονται με τα ονόματα των εφτά πρώτων γραμμάτων του ελληνικού αλφαβήτου Α, Βου, Γου Δου κλπ.). Ο πρώτος που διαμόρφωσε την εκκλησιαστική μουσική σε πλήρες σύστημα με γραφή και ήχους ήταν ο Ιωάννης Δαμασκηνός τον 8ο αιώνα μ.Χ.
Βυζαντινό μουσικό χειρόγραφο με τα σύμβολα της παρασημαντικής, της βυζαντινής μουσικής σημειολογίας.
Η βυζαντινή μελωδία επηρέασε τη μουσική του δημοτικού και του λαϊκού έντεχνου τραγουδιού και τους μεγάλους έλληνες συνθέτες καθώς και την οθωμανική μελωδία που δανείστηκε στοιχεία από την ελληνική και την αραβοπερσική μουσική.
Στη βυζαντινή περίοδο υπήρξαν μεγάλοι ποιητές θρησκευτικών ύμνων που διακρίνονται σε διάφορες μορφές, όπως τους κανόνες, τα τροπάρια, τα κοντάκια (κοντάκιο είναι ο Ακάθιστος Ύμνος που αποδίδεται στον Ρωμανό τον Μελωδό), τα στιχηρά, τα απολυτίκια κ.ά.) , τα κείμενα των οποίων μελοποιήθηκαν με τους κανόνες της βυζαντινής μουσικής. Μεγάλοι υμνογράφοι και μελοποιοί ήταν ο Ρωμανός ο Μελωδός, ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο Ανδρέας Κρήτης και ο Θεόδωρος Στουδίτης.
Μεγάλη υμνογραφική ποίηση από τα χρόνια του μαρτυρίου του Αγίου Δημητρίου έχει και η Θεσσαλονίκη. Στους μεγάλους υμνογράφους του βυζαντίου συγκαταλέγεται ο Ιωσήφ ο Υμνογράφος που μόνασε στη μονή Λατόμου της Θεσσαλονίκης τον 9ο αιώνα.
Το Σωματείο Ιεροψαλτών Θεσσαλονίκης, εκτός από τα τακτικά καθήκοντα των μελών του στις εκκλησίες, προβάλλει με δημόσιες εμφανίσεις του την βυζαντινή μουσική στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Κορυφαίοι άρχοντες-πρωτοψάλτες της Θεσσαλονίκης
Στη Θεσσαλονίκη η αυθεντική βυζαντινή μουσική παράδοση, το λεγόμενο πατριαρχικό ύφος, έφτασε στην ακμή του κατά τον 20ο αιώνα με σημαντικούς πρωτοψάλτες και μουσικοδιδάσκαλους που διδάχτηκαν τη μουσική τέχνη κοντά σε διαπρεπείς πρωτοψάλτες, οι οποίοι ήρθαν στη Θεσσαλονίκη την περίοδο της προσφυγιάς (δεκαετία του 1920). Κορυφαίος άρχοντας πρωτοψάλτης ήταν ο Κωνσταντίνος Πρίγγος (1892-1964).
Διαπρεπείς πρωτοψάλτες και μουσικοδιδάσκαλοι της Θεσσαλονίκης. Πάνω, ο Χαρίλαος Ταλιαδώρος, που παρά τη μεγάλη ηλικία του συνεχίζει να ψέλνει στο ναό της Αγίας Σοφίας, αδιαλείπτως γύρω στα 70 χρόνια! Κάτω οι αείμνηστοι Αθανάσιος Καραμάνης, πρωτοψάλτης στον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά (αριστερά) και Χρύσανθος Θεοδοσόπουλος (πρωτοψάλτης στον Άγιο Δημήτριο) .
Την περίφημη πεντάδα της Θεσσαλονίκης, την αποτελούν οι παρακάτω πρωτοψάλτες μελουργοί και μουσικοδιδάσκαλοι (κυρίως β’ μισό του 20ού αιώνα και αρχές του 21ου αι.): Αθανάσιος Παναγιωτίδης (1910-1988), Χρύσανθος Θεοδοσόπουλος (1928-1988), Αβραάμ Ευθυμιάδης (1911-2005), Αθανάσιος Καραμάνης (1911-2012) και Χαρίλαος Ταλιαδώρος (1926-). Όλοι τους άφησαν εξαιρετικούς μαθητές που συνεχίζουν το έργο τους (ως πρωτοψάλτες και μουσικοδιδάσκαλοι) στη Θεσσαλονίκη, που αποτελεί σήμερα το θερμοκήπιο της βυζαντινής μουσικής στον ελλαδικό χώρο.
Η ακρόαση μιας εκκλησιαστικής ακολουθίας σε βυζαντινούς ναούς, όπως της Αγίας Σοφίας, του Αγίου Δημητρίου ή της μονής Βλατάδων, αλλά και σε νεότερες εκκλησίες, είναι μια μουσική πανδαισία που νοερά ως αίσθηση και ακρόαμα σε μεταφέρει στο βυζαντινό κλίμα της Θεσσαλονίκης συμπυκνώνοντας τον παρελθόντα καιρό.
Χ.ΖΑΦ.
Πατήστε στο μπλε χρώμα και ακούστε από το You Tube ύμνους της Μεγάλης Εβδομάδας και ένα »βυζαντινό» τραγούδι με τον άρχοντα πρωτοψάλτη στο ναό της Αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης Χαρίλαο Ταλιαδώρο:
1. »Εξέδυσαν με τα ιμάτιά μου...» https://www.youtube.com/watch?v=mykODeD1P3A
2. Ύμνοι της Μεγάλης Εβδομάδας από τον ναό της Αγίας Σοφίας. Έκτακτη συμμετοχή: Αρετή Κετιμέ (ψάλλει με το σαντούρι της »Τον νυμφώνα σου βλέπω…» μέσα στο ναό). https://www.youtube.com/watch?v=-3T45YBhLAo
3. Στου Βοσπόρου τ΄αγιονέρια, τραγούδι σε εκκλησιαστικό ήχο https://www.youtube.com/watch?v=7vWHGMYBcjQ
To κείμενο της ανάρτησης είναι από τον υπό έκδοση ιστορικό και περιηγητικό οδηγό του Χρίστου Ζαφείρη ‘Η Θεσσαλονίκη των Βυζαντινών’, που θα κυκλοφορήσει στο τέλος του χρόνου (2020) από τις εκδ. ‘Επίκεντρο’.
