Ο θεσμός της δουλείας στην ιουδαϊκή κοινωνία
10 Νοεμβρίου 2020Πριν αναφερθούμε στις εργασίες και τον ρόλο του δούλου θα αναφερθούμε σε ένα ενδιαφέρον κομμάτι που είχε να κάνει με τον ίδιο τον δούλο. Το κομμάτι της ενδυμασίας έπαιζε σημαντικό ρόλο στην αρχαία ελληνορωμαϊκή κοινωνία. Όλες οι κοινωνικές τάξεις τόσο στον ρωμαϊκό κόσμο, όσο και μέσα στην Ιουδαία, όπως θα δούμε, φορούσαν συγκεκριμένα ενδύματα που πρόδιδαν την τάξη τους και την ιδιότητα τους μέσα στην κοινωνία. Το αξιοπρόσεκτο, όπως μας πληροφορούν και οι ερευνητές είναι ότι σε όσα αρχαιολογικά ευρήματα έχουμε στην διάθεση μας πουθενά δεν υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που να διαχωρίζει τους δούλους[1].
Όπως είναι γνωστό τις πιο βαριές εργασίες αναλάμβαναν τόσο οι δούλοι, όσο και οι ελεύθεροι. Ο Schumacher παρουσιάζει μια σειρά αρχαιολογικών ευρημάτων που απεικονίζει ανθρώπους να καλλιεργούν την γη, να ασχολούνται με χειρωνακτικές εργασίες, αλλά και ευρήματα τα οποία αναγράφουν την παρουσία δούλων πάνω τους. Όμως, καμία ενδυμασία από αυτές που παρουσιάζονται στα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως η εικόνα πάνω σε μια ανάγλυφη πλάκα ή στην επιτύμβια στήλη, δεν δείχνει να διαχωρίζει ιδιαίτερα τον δούλο εργαζόμενο, από τον ελεύθερο μισθωτό εργάτη[2]. Αυτό σύμφωνα με τον Σενέκα συνέβαινε πιθανόν, διότι εάν οι δούλοι γνώριζαν τον αριθμό τους θα επαναστατούσαν ενάντια της πολιτείας[3]. Ίσως, η κατάσταση που μας περιγραφή ο Σενέκας να ήταν αυτή που επικρατούσε στην Ρώμη, αφού μην ξεχνάμε μεγάλος αριθμός δούλων στην Ρώμη και στις μεγάλες πόλης της Ιταλίας προέρχονταν από τον πόλεμο και την κατάκτηση άλλων χορών από τους Ρωμαίους.
Βέβαια, το είδος της ενδυμασίας δεν αποτελούσε πάντα κανόναστο ότι αποκαλύπτει και την κοινωνική θέση κάποιου, τουλάχιστον στις κατώτερες τάξεις. Έτσι, βλέπουμε από τα αρχαιολογικά ευρήματα που έχουμε, την περίπτωση του πίλου (pileus) τοκωνοειδές κάλυμμα του κεφαλιού να το φοράνε εργάτες, τεχνίτες και ναυτικοί, αλλά και δούλοι οι οποίοι ελευθερώθηκαν[4].
Οι εργασίες των δούλων επεκτείνονταν σε ένα μεγάλο φάσμα ενεργειών οι οποίες εξυπηρετούσαν όλον τον αρχαίο κόσμο. Έτσι, συναντάμε δούλους που ανήκαν στην αυτοκρατορική οικογένεια, μέχρι και καταδικασμένους που εργάζονταν ως δούλοι στα ορυχεία εξόρυξης μετάλλων. Οι δούλοι που ανήκαν σε άτομα που βρίσκονταν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, όπως του αυτοκράτορα που αναφέραμε, έφεραν προστασία και κύρος μεταξύ των υπόλοιπων δούλων. Οι συνθήκες εργασίας τους ήταν καλύτερες και αρκετές φορές ήταν αυτοί που ασχολούνταν με γραφειοκρατικά θέματα, όπως και με θέματα της πολιτείας. Ο ρόλος τους ήταν σημαντικός και γι’ αυτό οι ίδιοι ένοιωθαν υπερήφανοι για την θέση τους. Στο αντίβαρο αυτής της ζωής ήταν οι καταδικασμένοι δούλοι οι οποίοι εργάζονταν στα ορυχεία. Είχαν άθλιες εργασιακές συνθήκες και για πολλές ώρες έσκαβαν κάτω από την γη για να εξορύξουν μέταλλα. Το προσδοκώμενο ζωής τους ήταν πολύ μικρό και αντικαθίσταντο εύκολα.
Στο ενδιάμεσο αυτών των δύο ομάδων ήταν οι δούλοι που έκανα διάφορες άλλες εργασίες. Ήταν οι δούλοι των ναών που βοηθούσαν στις τελετές, οι αγρότες δούλοι, οι οικιακοί δούλοι, οι παιδαγωγοί, αλλά και οι τεχνίτες δούλοι οι οποίοι με τις δεξιότητες τους βοηθούσαν τους ιδιοκτήτες τους και ασχολούνταν με τα αγαθά[5].
Αρκετά μεγάλο ενδιαφέρον έχει το καθεστώς που επικρατούσε για τους δούλους της Ιουδαίας.Η γενικότερη κατάσταση που υπήρχε στην περιοχή ήταν σχετικά παρόμοια με την υπόλοιπη αυτοκρατορία. Οι δούλοι εξαρτιόνταν από τον κύριο που τους είχε και υπήρχαν για να κάνουν εργασίες τις οποίες ο υπόλοιπος κόσμος δεν θα έκανε. Όμως, πέρα από αυτήν την κατάσταση ο Ιουδαίος δούλος έφερε και ορισμένες ιδιαίτερες διαφορές. Η Τορά δίνει σημαντικά στοιχεία για το καθεστώς της δουλείας και οδηγεί τον Ιουδαίο για το πώς πρέπει να διαχειρίζεται την κατάσταση. Ένα βασικό χαρακτηριστικό ήταν ότι οι διατάξεις της Τορά στην Έξοδο, στο Λευιτικό, και το Δευτερονόμιο, αναφέρονται σε δούλους που ήταν ομοεθνής και έγιναν δούλοι εξαιτίας χρεών και όχι πολέμου ή ληστρικών επιδρομών. Η λέξη ‘ebed που σημαίνει δούλος στο κείμενο των Ο΄ μεταφράζεται ως «παῖς», ενώ ο αντίστοιχος για την γυναίκα είναι το «παιδίσκην» (Δτ. 15:17). Ενδιαφέρον είναι ότι ο όρος αυτός δεν συναντάται πουθενά στα βιβλία της Γένεσις και των Αριθμών[6].
Έχοντας ξεκαθαρίσει το ιδιαίτερο καθεστώς που επικρατούσε στους δούλους της Ιουδαίας και ότι οι διατάξεις που είχαν σχέση με αυτούς,απευθύνονταν σε δούλους ομοεθνής, θα συνεχίσουμε κάνοντας αναφορά στις ίδιες τις διατάξεις που είχαν σχέση με αυτούς. Η πρώτη είχε να κάνει με την διάρκεια εργασίας τους.Έτσι, η περίοδος καταναγκαστικής εργασίας ενός Ιουδαίου δούλου διαρκούσε έξι χρόνια και κατά το έβδομο έτος έπρεπε ο δούλος να απελευθερωθεί. Η κάθε περίπτωση δούλου, ήταν ξεχωριστή και γι’ αυτό ο κάθε δούλος θα έπρεπε να ελευθερωθεί αφού συμπλήρωνε τα έξι χρόνια εργασίας και όχι νωρίτερα[7].
Το δεύτερο ενδιαφέρον στοιχείο, που παίζει ρόλο στην μεταχείριση ανδρών και γυναικών στην κατάσταση της δουλείας, είναι ότι η απελευθέρωση του δούλου έχει να κάνει μόνο με τον άνδρα και όχι με την γυναίκα του ή το παιδί του, εάν αυτό αποκτήθηκε αργότερα. Επομένως, η απελευθέρωση είναι πολύ συγκεκριμένη και προσωπική. Ακόμη, δίνεται η δυνατότητα στον δούλο, εάν αυτός το επιθυμεί να μείνει μόνιμα στην δούλεψη του κυρίου του. Βέβαια, δεν γίνεται σαφές το γεγονός εάν ο δούλος παρέμενε σε αυτή την κατάσταση άλλα έξη χρόνια ή μόνιμα μέχρι το τέλος της ζωής του. Φυσικά, η γυναίκα παρέμενε στην κατοχή του κυρίου τους εάν αυτός το επιθυμούσε. Σε περίπτωση που ο ιδιοκτήτης της δούλης δεν ήθελε να την κρατήσει θα μπορούσε αυτή να εξαγοραστεί από τον πατέρα της ή εάν αυτή αγοράστηκε ως δούλη του γιου του κυρίου της, θα έπρεπε να την μεταχειρίζονται ως κόρη και αυτή. Τέλος, ο ιδιοκτήτης είναι υποχρεωμένος να παρέχει στην δούλη τα απαραίτητα για την επιβίωσή της, ανεξάρτητα των συνθηκών που επικρατούσαν[8].
Κλείνοντας μπορούμε να καταλάβουμε εύκολα ότι η ζωή του δούλου ανεξαρτήτου ηλικίας ή φίλου δεν ήταν εύκολη και εξαρτιόταν από τον κύριό του. Γι’ αυτό πολύ εύκολα καταλαβαίνουμε τον λόγο που η Καινή Διαθήκη αναλύει και ασχολείται με την θέση του, αλλά και τον ίδιο μέσα στην κοινωνία. Ο αριθμός τους ήταν ευρύς και η μεταχείρισή τους δεν ήταν πάντα καλή. Επομένως, από την μια συνειδητοποιούμε αρκετούς παραλληλισμούς που υπάρχουν μέσα στην Γραφή με την αναλογία του κυρίου και του δούλου, ενώ από την άλλη καταλαβαίνουμε τον λόγο που ο Παύλος ασχολείται προσωπικά και εκτεταμένα με το ζήτημα της δουλείας στις επιστολές του.
Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ
