Οι τρόποι εκδήλωσης της ελευθερίας της βούλησης και η σχέση τους με την Στωική κοσμογονία

12 Δεκεμβρίου 2020

Γένεση κατά την Στωική κοσμογονία

Ο Στωικός μονισμός αντανακλάται στη κοσμογονία τους. Η πρωταρχική και η καθολική αιτία της γένεσης και διατήρησης των πάντων είναι μία, διότι μια είναι και η ύλη. Το μοναδικό γενετικό αίτιο τους το ονομάζουν οι Στωικοί «δημιουργικό λόγο» ο οποίος είναι ο θεός.

Το πνεύμα του θεού (ενδιάθετο κοσμικό πνεύμα), το οποίο ενυπάρχει σε κάθε συμπαντική ουσία είναι η ειδοποιός δίφορά της, διότι την μορφοποιεί σε είδη, όπως π.χ. σε άνθρωπο, σε ουράνιο σώμα, σε πέτρα κ.λ.π. Το πνεύμα άλλοτε εκδηλώνεται σαν εξωτερική αιτία και άλλοτε σαν εσωτερική ανάλογα με την διάθεση του. Αυτή η πνευματική κινητική είναι η αιτία κατά τον Χρύσιππο της εκτέλεσης των ανθρώπινων πράξεων. (Long, 2012:265).Ο Θεός είναι σύμφυτος με το κόσμο με την μορφή του σπερματικού λόγου, της γενεσιουργού αιτίας, δηλαδή, και ενυπάρχει με τον τρόπο ακριβώς με τον οποίο περιέχεται το σπέρμα σε κάθε νεογέννητο πλάσμα. (Γεωργούλης, 2008: 376-377, 380 ) Οι στωικοί πίστευαν μεν ότι ο Ζευς ήταν ο παντοδύναμος άρχων του κόσμου, τον οποίο κυβερνούσε με την συμβολή του νόμου και του λόγου, αλλά δέχονταν παράλληλα και τους άλλους θεούς τους οποίους λάτρευαν οι αρχαίοι Έλληνες. Η αποδοχή και η λατρεία τους οφείλεται στο γεγονός ότι τους ταύτιζαν με τους σπερματικούς λόγους, τους ονόμαζαν δε θεούς «γεννητούς», διότι γεννήθηκαν ταυτόχρονα με την γέννηση του κόσμου. Ως εκ τούτου υφίστανται και αυτοί την «εκπύρωση» κατά την οποία αφομοιώνονται στο εσωτερικό του Δία. (Γεωργούλης, 2008: 389 ).

Οι Στωικοί αντιλαμβάνονταν τον σπερματικό λόγο σαν την μοναδική μορφοποιητική συμπαντική δύναμη από την οποία εκπορεύεται η γέννηση του. Ο θεός στην αρχή υπάρχει «καθ’ εαυτόν» , αλλά για να δημιουργήσει εξέρχεται από τον εαυτό του και μετατρέπει την ύλη πρώτα σε αέρα και κατόπιν σε ύδωρ την οποία προετοιμάζει κατάλληλα για αναπαραγωγή. Η ύλη αφού δεχθεί μέσα της τους σπερματικούς λόγους του θεού είναι έτοιμη για αναπαραγωγή. Η βάση της δημιουργίας είναι τα τέσσερα βασικά κοσμικά στοιχεία το πυρ, το ύδωρ, ο αέρας και η γη, τα οποία γεννιούνται από την θεία ενέργεια. Από τις μεταβολές της ουσίας τους διαμορφώνονται τα είδη κατά τον ακόλουθο τρόπο. Μέρος του πυρός μετατρέπεται σε αέρα, τμήμα του αέρα μετατρέπεται σε ύδωρ και τέλος ένα μέρος του ύδατος μετουσιώνεται σε γη. Με αυτή την διαδικασία διαχωρίζονται τα σωματικά μέρη του κόσμου για να γεννηθούν οι ατομικές υπάρξεις . Οι Στωικοί για δικαιολογήσουν την ανάπτυξη των όντων έκτος από τον γενικό σπερματικό λόγο δέχονταν και επιμέρους σπερματικούς για κάθε είδος λόγους, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για ανάπτυξη τους. (Γεωργούλης, 2008: 376-377, 380 )

Ο κόσμος, ο οποίος αποτελεί την πραγματικότητα, για τους Στωικούς είναι ένυλος, δηλαδή, ενσώματος, υλικός. Περιέχεται σε ένα ενιαίο συμπαντικό σύστημα (Sharples,2002:84) το οποίο θεωρούν σαν «σύστημα εξ ουρανού και γης και των εν τούτοις φύσεων» ή σαν «το εκ θεών και ανθρώπων σύστημα και των ένεκα τούτων γεγονότων» (Γεωργούλης, 2008: 374-376 ). Εντός του κόσμου ενυπάρχει και δρα μία ανωτέρα ενεργητική αρχή. Αυτή είναι ο θεός, από την δράση του οποίου γεννιούνται τα πάντα ύστερα από συγκεκριμένη εξελικτική διαδικασία. Η δραστική δύναμη ενεργείται πάνω στην παθητική αρχή, στην ύλη. Η ύλη είναι αδρανής γιατί δεν έχει ενδογενώς τις ιδιότητες εκείνες οι οποίες την καθορίζουν. Στο Στωικό μονιστικό κοσμοείδωλο έχουν τη δυνατότητα να συνυπάρχουν, ταυτόχρονα σε κάθε χώρο δύο διακριτές αρχές ή σώματα. Η θεϊκή (ενεργητική) αρχή ενυπάρχει σε κάθε συμπαντικό είδος, δίνοντας του τις ιδιότητες που το καθορίζουν. Ο θεός είναι αιώνιος και δημιουργεί τα πάντα μέσω της ύλης και καλείται Νους, Ειμαρμένη, Δίας ή και με άλλα ονόματα. Όπως και να προσφωνείτε είναι η ίδια μοναδική ανωτέρα ενεργειακή αρχή. Φυσικά, η χριστιανική άποψη ότι ο Θεός δημιούργησε τα πάντα από το μηδέν δεν ευσταθεί στην υλιστική γένεση. Επομένως κατά τους Στωικούς ο κόσμος είναι ένας και τον απαρτίζουν δύο αντίθετα στοιχεία απαραίτητα για τη ζωή και την ύπαρξη του. Το ένα είναι ενεργητικό και ως εκ τούτου ανώτερο το οποίο αποκαλούν θεό και το δεύτερο είναι το αδρανές ή παθητικό η ύλη. Η ύλη πλάθεται από το ενεργό και γεννά όλα τα είδη των υπάρξεων. Ο θεός διαχέεται μέσα στην ύλη την διαπερνά και σχηματίζει, μορφώνει και δημιουργεί με αυτή την μέθεξη κάθε υπαρκτό. ( Sharples,2002:84)

Η συνοχή του κόσμου επιτυγχάνεται χάρη στην ύπαρξη μιας παγκόσμιας συνεκτικής δύναμης, τον «τόνο», ο οποίος κρατά ενωμένα τα στοιχεία μεταξύ τους συσφίγγοντας τα. Το κέντρο αυτής της δύναμης βρίσκεται στο πνεύμα και στο πυρ. Αυτή η δύναμη είχε προσωποιηθεί και της είχαν δώσει το συμβολικό όνομα «Ηρακλής». Ο κόσμος δεν είναι άπειρος διότι είναι υπαρκτός και σύμφωνα με τη πίστη των Στωικών το υπαρκτό είναι πεπερασμένο, συγκροτείται δε σε ένα και μόνο σφαιροειδές κοσμικό σύνολο. Αυτό το σύνολο περιβάλλεται εξωτερικά από κενό, το οποίο είναι νοητό, άπειρο και ασώματο. Ασώματη είναι η ύπαρξη , η οποία δεν έχει συγκεκριμένη σωματική εκφορά ενώ έχει την δυνατότητα να την αποκτήσει, αλλά, έχει λογική ή κίνηση. Στο εσωτερικό του κόσμου δεν έχει θέση το κενό διότι απαρτίζεται από ένα ενιαίο και απόλυτα συμπαγές σύνολο. Μια σημαντική για τη ζωή του κόσμου ασώματη ουσία είναι ο τόπος (χώρος). Ο τόπος διαθέτει λογική διότι δημιουργήθηκε από τη νόηση. Ο χρόνος, ο εποπτεύον την κοσμική κίνηση, είναι διάσταση, συγκεκριμένα, νοητή διάσταση, επειδή είναι ασώματος. Το χρονικό διάστημα είναι διαιρεμένο σε τρείς περιόδους, στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον. Το παρελθόν και το μέλλον είναι άπειρα, ενώ το παρόν είναι πεπερασμένο.(Γεωργούλης, 2008: 378-379, 388 )

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ