Λόρδος Βύρων:  Μία τριλογία. Β. Ο ποιητής και η αποθέωση του Μεσολογγίου

Υπάρχουν πόλεις άσημες, προορισμένες με τις γνωρίζουν μόνο οι κάτοικοι τους και κάποιοι γειτονικοί τόποι. Υπάρχουν πόλεις σημαντικές εξαιτίας της θέσης τους, είτε γιατί βρέθηκαν εν μέσω σημαντικών εμπορικών δρόμων, είτε διότι η θέση τους επέτρεπε οχύρωση που υπερασπίστηκε μία ευρύτερη περιοχή. Υπάρχουν πόλεις που οι ιστορικές συγκυρίες τις έκαναν ξακουστές και τους προσέδωσαν μία φήμη που αναπτύχθηκε σιγά-σιγά σε βάθος αιώνων. Και τέλος, υπάρχουν πόλεις που από μία και μόνον ιστορική στιγμή ή από μία και μόνον προσωπικότητα τις έκανε ξακουστές στα πέρατα του κόσμου. 

Σε αυτήν την τελευταία κατηγορία ανήκει το Μεσολόγγι. Ένα πρόσωπο, ο Λόρδος Βύρων, και ένα ιστορικό γεγονός, η έξοδος, ήταν αρκετά για να οδηγήσουν την μικρή αυτή πόλη στο πάνθεον των ιερών τόπων της παγκόσμιας ιστορίας.

Από το πρωί της Δευτέρας, 5ης Ιανουαρίου του 1824, πολίτες και αγωνιστές, άντρες και γυναίκες, περίμεναν την άφιξη ενός προσώπου, πού, ήδη πριν φτάσει, είχε ενδυθεί την αίγλη ενός ήρωα και ενός αγγέλου. Κατά τις 11:00, το σπετσιώτικο πλεούμενο διέσχισε τη λιμνοθάλασσα και αποβίβασε τον George Gordon Byron στην αποβάθρα του Μεσολογγίου. Τα καριοφίλια βρόντηξαν, οι καμπάνες αντήχησαν και μπροστά στους μεγαλόσωμους αγωνιστές παρουσιάστηκε μία φιγούρα μικροκαμωμένη και εξαιρετικά αδύνατη, με μαύρα μαλλιά που έμελλε να γκριζάρουν μέσα στους επόμενους δύο μήνες. Aμέσως έγινε το κεντρικό πρόσωπο του Μεσολογγίου και, από την πρώτη στιγμή που αποβιβάστηκε, άρχισε να δέχεται οπλαρχηγούς και πολιτικούς άρχοντες, αναλαμβάνοντας το έργο που του είχε υποδείξει το Ελληνικό Κομιτάτο στο Λονδίνο, αλλά –κυρίως- τα ενδόμυχα της ψυχής του.

Ο Λόρδος Βύρων δεν περίμενε να αποκτήσει φήμη από την ανάμειξη του στην Ελληνική Επανάσταση. Κατά γενική ομολογία πολιτικών παρατηρητών αλλά και κορυφαίων εκπροσώπων του ευρωπαϊκού πνεύματος όπως ο Γκαίτε, ήταν ήδη ο σπουδαιότερος Άγγλος του δέκατου ένατου αιώνα και, οπωσδήποτε, μέσα στην πρώτη τριάδα, αν όχι ο κορυφαίος, των πιο αξιόλογων Ευρωπαίων. Η άφιξη του στο Μεσολόγγι θα ενταχθεί στις μεγάλες αφίξεις σπουδαίων πολιτικών ανδρών που η ιστορία τους ταύτισε με μία πόλη, όπως τον Κένεντι με το Βερολίνο και τον Ντε Γκολ με το Παρίσι.

Για τον Βύρωνα, το Μεσολόγγι  ήταν η αιτία να ανακεφαλαιώσει όλη του τη σοφία της μέχρι τότε βιωτής του και όλα του τα χαρίσματα, προκειμένου να ανταποκριθεί στην κορυφαία πρόκληση της ζωής του. Συγχρόνως, η μικρή αυτή πόλη, μεταβλήθηκε σε κολυμβήθρα της καθάρσεως του από αμαρτήματα, πάθη, απογοήτευση και πόνο πολύ, ανυψώνοντας τον πρώτα στην ίδια του τη συνείδηση και κατόπιν σε όλη την ευρωπαϊκή κοινωνία που τον παρακολουθεί κατά βήμα. Αυτός ο ονειροπόλος ρομαντικός ποιητής, αποδεικνύεται και άριστος φορέας της αγγλικής πολιτικής σκέψης και οργανωτικότητας: Αποφεύγει επιδέξια και αποφασιστικά τον προσεταιρισμό με συγκεκριμένες πολιτικές φατρίες, τάσσεται υπέρ της νόμιμης ελληνικής κυβέρνησης, σχεδιάζει ο ίδιος τις συνθήκες και τις ανάγκες στρατιωτικών και πολιτικών χειρισμών και αναλαμβάνει να συντηρήσει μόνος του έναν μικρό στρατό από 500 Σουλιώτες, μεταβάλλοντας τους σκληροτράχηλους αγωνιστές σε αφοσιωμένους του ακόλουθους.

Διατηρεί στενή επαφή με τον Μαυροκορδάτο, στο πρόσωπο του οποίου βρίσκει έναν συνομιλητή που μπορεί να επικοινωνήσει σε ένα υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο, ενώ σταδιακά βλέπει μέσα του να φουντώνει μία νέα φλόγα ζωής και δημιουργικότητας, ένα νέο νόημα ζωής το οποίον σταδιακά τον είχε εγκαταλείψει πριν φτάσει στο Μεσολόγγι. Παρόλα αυτά, οι καθημερινές προστριβές δεν λείπουν: Γίνεται μάρτυρας φατριασμών, συγκρούσεων μεταξύ των οπλαρχηγών, μικροτήτων για την επίτευξη ατομικών συμφερόντων. Σε όλα αυτά προστίθενται και προβλήματα στην υγεία του, όπως η κρίση σπασμών που του συνέβη στις 15 Φεβρουαρίου, ημέρα Κυριακή, την οποία οι γιατροί, αν και δεν ήξεραν από τι προέρχεται, την αντιμετώπισαν με αφαίμαξη με βδέλλες.

Κατά την περίοδο αυτή, το Μεσολόγγι μόνον κατάλληλο δεν είναι για να ενισχύσει το ηθικό του και να βελτιώσει την υγεία του: Η πόλη αποτελεί ένα καταθλιπτικό περιβάλλον με ετερόκλητο πληθυσμό και φήμες για πανώλη. Οι συνθήκες υγιεινής δεν είναι καλές, βρέχει διαρκώς, η ψυχολογία των ανθρώπων είναι διαποτισμένη από φόβο, απογοήτευση και κατήφεια από τις κάθε είδους συγκρούσεις, ενώ η Τουρκική απειλή γίνεται όλο και εφιαλτικότερη.

Ο Βύρων όμως παραμένει αισιόδοξος. Ελπίζει σε συνένωση των οπλαρχηγών και βασίζει πολλά στη συνάντηση στην οποία ο Οδυσσέας Ανδρούτσος τον καλεί. Πρόκειται για σύναξη όλων των οπλαρχηγών που θα πραγματοποιηθεί στην Άμφισσα, με σκοπό την συγκρότηση κοινά αποδεκτής πολιτικής και στρατιωτικής διοίκησης. Δυστυχώς, η αναμονή για την συνάντηση αυτή φτάσει μέχρι τον θάνατό του.

Αντίθετα, οι εμφύλιες συγκρούσεις, μόλις και μετά βίας δεν οδήγησαν, στις 3 Απριλίου, σε πολιορκία του Μεσολογγίου από τον ίδιον τον Καραϊσκάκη, ο οποίος, με πρόσχημα τον τραυματισμό ενός ανιψιού του, επεδίωκε την ανατροπή του Μαυροκορδάτου. Ακριβώς τις μέρες εκείνες, ο καιρός βελτιώνεται και ο Βύρων σκέφτεται σοβαρά να αποχωρήσει προσωρινά. Πείθεται όμως πως μία τέτοια αποχώρηση θα εκληφθεί ως εγκατάλειψη και έτσι παραμένει. Η εμφύλια πολιορκία αποτρέπεται με επικράτηση του Μαυροκορδάτου και ο Βύρων χάνει την τελευταία ευκαιρία να φύγει από το Μεσολόγγι ζωντανός.

Ποιο είναι το αντίκτυπο της παρουσίας του Λόρδου Βύρωνος στο Μεσολόγγι αυτές τις 100 παρά μία εβδομάδα ημέρες που παρέμεινε εκεί;

Σε στρατιωτικό επίπεδο, τίποτε δεν άλλαξε ριζικά. Οι στρατιωτικές αλλά και οι πολιτικές εξελίξεις συνεχίστηκαν στους ίδιους εμφυλιοπολεμικούς ρυθμούς παρά το πνεύμα συμφιλίωσης που ο Λόρδος Βύρων προσπάθησε να μεταδώσει. Οπωσδήποτε όμως βοήθησε στην εμπέδωση της ανάγκης για στιβαρή πολιτική και στρατιωτική διοίκηση. Επίσης, η παρουσία του επιτάχυνε τις διαδικασίες οικονομικής ενίσχυσης του αγώνα εκ μέρους της Αγγλίας, που αποτελούσε προτεραιότητα του ελληνικού κομιτάτου στο Λονδίνο.

Σε ψυχολογικό όμως επίπεδο – αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε «επικοινωνιακό επίπεδο» -, η συνεισφορά του Λόρδου Βύρωνα ήταν κολοσσιαία. Καταρχάς, σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα, στα μάτια των Ευρωπαίων, ο Λόρδος Βύρων έπαψε να είναι ένας ρομαντικός ποιητής ή ένας ονειροπόλος ταξιδευτής που αναζητά την περιπέτεια. Γίνεται πλέον αποδεκτός ως ένας συνειδητός φιλέλληνας πού αγωνίζεται για κεφαλαιώδη ιδεώδη του ευρωπαϊκού πολιτισμού, με κορυφαίο την ελευθερία.

Αυτή ακριβώς η καταξίωση του Βύρωνα αναβαθμίζει και την θέση του αγώνα των Ελλήνων στα μάτια των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Η ελληνική επανάσταση εντάσσεται πλέον στους αγώνες που προετοιμάζουν μία νέα Ευρώπη, ελεύθερη από τις δυναστείες και τις ισορροπίες των Μεγάλων Δυνάμεων. Ιδιαίτερα το Μεσολόγγι μεταβάλλεται σε σύμβολο όχι μόνο του ελληνικού αγώνα αλλά του αγώνα όλων των λαών για αποτίναξη της τυραννίας.

Στις 11 Απριλίου, ημέρα Κυριακή, ο Λόρδος Βύρων αποφασίζει να πάει μία βόλτα με το άλογό του. Η βροχή τον μουσκεύει, αλλά αποφασίζει να συνεχίσει τη μέρα του με μία βόλτα με βάρκα στη λιμνοθάλασσα. Επιστρέφει πλήρως εξασθενημένος. Η αδιαθεσία του συνεχίζεται και την Μεγάλη Παρασκευή, 16 του μηνός, οπότε είναι πια εμφανής η  σοβαρότητα της κατάστασής του. Η Κυριακή του Πάσχα της χρονιάς εκείνης είναι μία σιωπηλή μέρα για το Μεσολόγγι, με την αναστάσιμη χαρά να συνυπάρχει με την αγωνία για την ζωή του. 6:15, Δευτέρα του Πάσχα, 19 Απριλίου, ο γιατρός του δεν βρίσκει πλέον σφυγμό. Ο Λόρδος Βύρων είναι νεκρός. Τα συναισθήματα όλων των Μεσολογγιτών ανεξαιρέτως συνοψίζονται σε μια λέξη: Ορφάνια.

Δυο βδομάδες μετά, την Κυριακή, 2 Μαΐου, η σωρός του Λόρδου Βύρωνα εγκαταλείπει το Μεσολόγγι.

Στα τελευταία ημιτελή γράμματα που βρέθηκαν προς φίλους του αλλά και πολιτικά πρόσωπα της Αγγλίας, είναι διαρκές το μοτίβο της έκκλησης για υποστήριξη του ελληνικού αγώνα. Όσο ήταν εν ζωή, οι εκκλήσεις αυτές είχαν σημαντικό αντίκτυπο. Με τον θάνατό του όμως, το φιλελληνικό κίνημα στην Ευρώπη παίρνει νέες διαστάσεις.

Η μεγάλη όμως κληρονομιά του Βύρωνα φάνηκε δύο χρόνια μετά, 10 προς 11 Απριλίου 1826, τη νύχτα της μεγάλης εξόδου. Τη νύχτα που απετέλεσε την αυγή της αποθέωσης αυτής της μικρής πόλης της Αιτωλοακαρνανίας, αλλά μεγάλης και ιερής πόλης της παγκόσμιας ιστορίας. Η πανευρωπαϊκή, γιατί όχι και παγκόσμια αναγνώριση του Μεσολογγίου ως βωμού της ελευθερίας ήρθε ως αναγνώριση μιας διαρκούς ενασχόλησης της ευρωπαϊκής κοινωνίας με το Μεσολόγγι, εξαιτίας του Λόρδου Βύρωνος. Το Μεσολόγγι γέμισε τα πρωτοσέλιδα των ευρωπαϊκών εφημερίδων, τις διακηρύξεις φίλελληνικών συλλόγων, τα διαβήματα πολιτών προς τις κυβερνήσεις τους. Η πόλη αυτή, εξαιτίας του Λόρδου Βύρωνα, κατέστη ουσιαστικά μία ευρωπαϊκή πόλη που κράτησε προσηλωμένα πάνω της τα μάτια εκατομμυρίων ανθρώπων και συγκίνησε με τις περιπέτειες, την πολιορκία και τέλος την ηρωική της έξοδο, ολόκληρους λαούς.

Υπάρχει και μία ακόμη διάσταση της παρουσίας του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι: Στο πρόσωπό του, ο αγγλικός παράγοντας «κέρδισε πόντους»  στην εκτίμηση των Ελλήνων. Η παρουσία του απετέλεσε ένα διαχρονικό αντιστάθμισμα στην πικρία που συχνά προκάλεσε από τότε μέχρι τις μέρες μας η αγγλική στάση σε όλα τα εθνικά μας θέματα. Και είναι αλήθεια, πως η πολιτική δεν έχει ούτε συναισθήματα ούτε ιδεώδη. Το δήλωσε άλλωστε και ο πολύς Κόδριγκτον, ο άγγλος ναύαρχος του Ναυαρίνου, μετά τη ναυμαχία:

«Ούτε φιλανθρωπος είμαι ούτε κατ’ ελάχιστον φιλέλληνας. Δεν τιμώ ιδιαίτερα ούτε Έλληνες ούτε Τούρκους, ούτε τρέφω προσωπικά συναισθήματα για κανέναν από τους δύο. Είμαι απλά ένας άνθρωπος του καθήκοντος ως Άγγλος αξιωματικός».

Με τα δεδομένα αυτά, ο Λόρδος Βύρων διέσωσε έναν ελάχιστο αξιακό και ανθρωπιστικό χαρακτήρα της αγγλικής παρέμβασης στην ελληνική επανάσταση, αν και είναι βέβαιο πως η δαιμόνια αγγλική πολιτική το ενέταξε και αυτό στο σύνολο των μέσων για όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ανάμειξη στις πολιτικές εξελίξεις που ακολούθησαν.

Ένα είναι το παρήγορο: Οι σκοπιμότητες έρχονται και παρέρχονται εναλλασσόμενες. Οι κάθε είδους πράκτορες κάποια στιγμή εισέρχονται στο προσκήνιο της ιστορίας μέσω της πύλης των συγκυριών και γρήγορα αποχωρούν μέσω της πύλης της λήθης. Ο Λόρδος Βύρων όμως, και όλα εκείνα τα ιστορικά πρόσωπα που δεν απαρνήθηκαν το όραμα της σύζευξης πυγμής και ανθρωπισμού, πολιτικής και ηθικής, τέχνης και πράξης, στέκονται ενώπιον μας και κρίνουν το κάθε παρόν.

Λόρδος Βύρων και Μεσολόγγι συνέγραψαν από κοινού μια σελίδα-ορόσημο για την παγκόσμια ιστορία και απέδειξαν πως καμμία ανθρώπινη μικρότητα και καμμία πολιτική σκοπιμότητα δεν θα μπορέσουν ποτέ να αμαυρώσουν το μεγαλείο και τον ηρωισμό.