Ο χρόνος και η ανθρώπινη ζωή

4 Ιανουαρίου 2021
[προηγούμενη δημοσίευση:https://www.pemptousia.gr/?p=86572]

Ο χρόνος συνυφαίνεται με τη ζωή και την κατευθύνει στον θά­νατο. Όπως οι επιβάτες του πλοίου οδηγούνται στο λιμάνι, έστω και αν κοι­μούν­ται και δεν αντιλαμβάνονται τίποτε, έτσι και οι άνθρωποι με το πέρασμα του χρόνου οδηγούνται φυσιολογικά στο τέ­λος της ζωής τους. «Κοιμάσαι και ο χρόνος σε πα­ρα­τρέ­χει. Εί­σαι ξυπνητός και έχεις φροντίδες, αλλά η ζωή δαπανάται, έστω και αν αυτό δεν γί­νεται αντιληπτό. Όλοι τρέχουμε κάποιον δρόμο, σπεύ­δοντας ο καθέ­νας προς το τέλος… Όλα περνούν και μένουν πίσω σου… Τέτοια είναι η ζωή. Ούτε οι χαρές της είναι μόνιμες ούτε οι λύ­πες της διαρ­κείς. Και ο δρόμος δεν είναι δικός σου, ούτε τα παρόντα δικά σου»[7].

Πηγή:commons.wikimedia.org

Πηγή:commons.wikimedia.org

Η ηλικία του καθενός δεν είναι τίποτε άλλο, παρά ο χρόνος της ζωής του που πέρασε και χάθηκε. Χαιρόμα­στε, λέει ο Μ. Βασίλειος, που μεγα­λώ­νου­με και προσθέτου­με χρό­νια στην ηλικία μας, σαν κάτι να κερδί­ζου­με. Και θε­ωρούμε ευ­χά­ριστο πράγμα, όταν κάποιος από παι­­δί γίνε­ται άνδρας και από άνδρας πρεσβύτης. Λησμονούμε όμως ότι κάθε φορά χάνουμε από τη ζωή μας τόσο, όσο ακριβώς ζήσαμε· και δεν έχουμε την αίσθηση ότι δα­πανάται η ζωή μας, μολονότι την με­τρούμε πάντοτε με βάση το μέ­ρος της που πέρασε και χάθηκε.

Ο άνθρωπος, χωρίς συνήθως να σκέπτεται την αδυσώπητη πα­ρουσία του χρόνου, αδιαφορεί για την ύπαρξή του, ή ακόμα τον ξε­χωρίζει από τον εαυτό του και τον αντικειμενοποιεί. Ο κα­θένας π.χ. μιλάει για την προσκαιρότητα του ανθρώπου και την εννοεί ως αν­τι­κει­μενική δια­πί­στω­ση που δεν συνδέεται άμεσα με τον εαυτό του. Εύκολα συλ­λο­γί­ζε­ται ότι μπορεί το πε­ριβάλλον του να μεταβληθεί ή οι άλλοι να πά­ψουν κάποτε να υπάρχουν, σπάνια όμως σκέφτεται ότι αυτό θα συμ­βεί οπωσδήποτε και στον ίδιο. Συνηθίζει να λέει ότι όλα περ­νούν και χάνονται, αλλά θεωρεί σχεδόν αυτο­νό­η­το ότι αυτός θα υπάρχει, για να διαπιστώνει τη φθορά και την παρέ­λευσή τους.

Η αντικειμενοποίηση δημιουργεί συχνά σοβαρές πλάνες. Ειδικότερα η αντικειμενοποίηση του χρόνου αλλοιώνει το νόημα της ζωής και οδη­γεί στη σύγχυση και την αυταπάτη. Ο χρόνος δεν απο­τε­­λεί για τον άνθρωπο μιαν απλή αντικειμενική διαδικασία, αλλά βαθύτατη υπαρ­ξιακή πραγματικότητα. Άλλωστε ο χρόνος δεν αφορά τόσο τα αντικείμενα, όσο την προσωπική μας ύπαρξη. Γι’ αυτό μόνο η υπαρ­ξιακή βίωσή του απαλλάσσει τον άνθρωπο από την απάτη που δη­μιουργεί η αντικειμενοποίησή του. Και η ορθή τοποθέτηση μέ­σα στον χρόνο αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ορθή αντιμετώπιση της ζω­ής και τη σωστή δράση μέσα στον κόσμο.

Άλλη βασική πλάνη, που αναφέρεται στον τρό­πο βιώσεως του χρόνου, είναι η ακόλουθη: Ο άν­θρωπος λησμονεί συνήθως το νόημα της ζωής του μέσα στο παρόν και το αναζητεί στο διαρκώς προσ­δο­κώ­μενο μέλλον. Ανι­κα­νοποίητος από αυτό που έχει στο πα­ρόν, φροντίζει να τραφεί με τις ελπίδες του μέλλοντος. «Τοιούτος γάρ υπάρχει όλος ο των ανθρώπων βίος μη αρκούμενος τοις φθάσασιν, αλλά τρεφόμενος ου τοις φθάσασι μάλ­λον αλλά τοις μέλλουσιν»[8]. Με τον τρόπο αυτόν ο άνθρωπος δρα και κινείται μέσα στον κόσμο, σαν να επρόκειτο να ζει αιώνια. Και συ­νή­θως συ­μ­­πλη­ρώνει ολόκληρη την επίγεια ζωή του μένοντας στο στά­διο της προπα­ρα­σκευής του μέλλοντος. Έτσι το μέλλον γίνεται δυνάστης του αν­θρώ­­που, ενώ το πα­ρόν μεταβάλλεται σε απλό μέσο για την επίτευξη των μελ­λο­ντι­κών στόχων και επιδιώξεών του· αν­τι­­με­τω­πί­ζεται ως απλή γέφυρα που οδηγεί στο μέλλον. Και ε­πειδή εκεί­νο που ζει ο άνθρωπος δεν είναι το μέλλον αλλά το παρόν, συμ­βαίνει να κινείται διαρ­κώς επάνω στη γέφυρα, χωρίς ποτέ να φτά­νει στο σκοπό του.

Το φαινόμενο αυτό προσέλαβε οξύτερη μορφή από τα τέλη του εικοστού αιώνα με την αλματώδη ανάπτυξη της επιστήμης και ιδιαίτερα της πληροφο­ρι­κής. Ο άνθρωπος βρέθηκε αντιμέτωπος με κοσμογονικές εξελίξεις, που υπερβάλλουν τη φαντασία του και εντείνουν περισσότερο τις προσδοκίες του από το μέλ­λον. Ένας παγκόσμιος επικοι­νω­νι­α­κός ιστός, με απεριόριστη ευλυγισία μέσα στον χώρο, διευ­κολύνει τις επικοινωνίες και τις συναλλαγές του, ενώ ταυτόχρονα φαλκιδεύει τη ψυχική ηρεμία και την προσωπική ζωή του. Ήδη γίνε­ται λό­γος για μια νέα ασθένεια, το σύνδρομο της πληροφο­ριακής κοπώσε­ως, που προέρχεται από την υπερφόρτωση του νου με πληρο­φορίες. Και ενώ ο άνθρωπος φορτώνεται με πληροφορίες, φτωχαί­νει σε πραγ­μα­τική μόρφωση, αυξάνει το άγχος του και περι­ορίζει τις ικανότητές του για αυτοσυγκέντρωση, απομνημόνευση και λήψη αποφάσεων[9].

Όσα αναφέραμε έως εδώ για τον χρόνο και τη ζωή μας μέσα σε αυτόν αποκαλύπτουν μια σειρά αντιφάσεων:

α) Η ζωή μας μέσα στον χρόνο, ενώ κυριαρχείται από αυτόν, φα­νερώνει συγχρόνως και τη δυνατότητα της υπερβάσεώς του.

β) Ο χρόνος που ζούμε, ενώ παρουσιάζεται ως μετρητής της ζωής μας, είναι ταυτόχρονα και μετρητής του αφανισμού μας.

γ) Ενώ γνωρίζουμε ότι ο χρόνος είναι και μετρητής του αφα­νι­σμού μας, αποφεύγουμε να αναγνωρίσουμε τις συνέπειές του στον εαυτό μας και τις διακρίνουμε στους άλλους ή στο περιβάλλον μας, όπου δια­πι­στώ­νουμε την αντικειμενική και πάλι επαλήθευσή τους.

δ) Τέλος, ενώ αυτό που ζούμε πάντοτε είναι το παρόν, καλ­λιερ­γούμε συνειδητά μια χρονική ανεστιότητα, μεταθέτοντας το εκά­στοτε ενδια­φέ­ρον μας στο μέλλον, που άρχισε να γίνεται χαοτικό.

[Συνεχίζεται]
 
 
  1. Βλ. Μ. Βασιλείου, Ομιλία εις Ψαλμόν 1, 4, PG 29, 220D-21A.
  2. Μ. Βασιλείου, Επιστολή 42, 1, PG 32, 349.
  3. Βλ. Ι. Γιανναράκη, «Ο παγκόσμιος εγκέφαλος του διαδικτύου», Οικονομικός Ταχυδρόμος, φ. 52 (2590), 25.12.2003, σ. 21.