Aρχή Τριωδίου – Φαρισσαϊσμός και προστασία της ορατής ενότητας των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών

24 Φεβρουαρίου 2021

Αυτή η Κυριακή, που είναι γνωστή ως η Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου, αποτελεί ένα σημαντικό γεγονός μέσα στη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας μας. Από σήμερα αρχίζουμε να χρησιμοποιούμε στις καθημερινές προσευχές μας τους ύμνους του Τριωδίου. Τα κείμενα αυτά συγκεντρώνονται στη σημασία της προσευχής και της μετάνοιας, ως μέσα που μας προετοιμάζουν πνευματικά με πίστη, αγάπη και ταπείνωση να ζήσουμε τα μεγάλα γεγονότα της ζωής του Κυρίου και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού.

Η παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου μας διδάσκει ότι μόνο μέσα από μια μεγάλη απόφαση μετάνοιας και ταπείνωσης, θα μπορέσει ο άνθρωπος να υψωθεί αληθινά, να δικαιωθεί από τον Θεό για να ζήσει τη λύτρωση του από την αμαρτία και να βιώσει τη σωτηρία του.

Η μετάνοια είναι συνειδητοποίηση της ανεπάρκειας της ανθρώπινης αυτοτέλειας. Εκεί που ο άνθρωπος νομίζει ότι τα ξέρει όλα το αποτέλεσμα είναι να σφάλλει, τα κάνει δηλαδή «θάλασσα», αδικεί τον εαυτό του και τους άλλους, αμαρτάνει, υποφέρει. Η μετάνοια είναι η προσπάθεια μας να ζήσουμε κοντά στο Θεό, με το Θείο Του θέλημα. Η πραγματική μετάνοια είναι η προσπάθεια μας να ζούμε σύμφωνα με τις Θείες Εντολές, να έχουμε έτσι μια προσωπική επικοινωνία με το Θεό και με τους ανθρώπους που συναντούμε στον καθημερινό βίο της ζωής. Τελικά η υπόθεση της μετάνοιας μας είναι η αλλαγή του τρόπου της υπάρξεως μας, είναι δηλαδή ένας νέος τρόπος ζωής. Είναι η χριστιανική ζωή, όπως το φωτισμένο παράδειγμα των αγίων μας, όπως το παράδειγμα του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, όπως το παράδειγμα της άγιας ζωής των αγίων που φέρουμε το όνομα τους. Ο άνθρωπος που με τη χάριν του Θεού και το προσωπικό του πνευματικό αγώνα φτάνει στην μετάνοια γίνεται ταπεινός.

Η ταπείνωση και η απλότητα του χαρακτήρα της ζωής των αγίων μας είναι τα άγια χαρίσματα τους που τους κινούν να αγαπούν και να βοηθούν όλους τους ανθρώπους. Στους ανθρώπους, όταν κυριαρχεί η έπαρση και ο εγωισμός, όχι μόνο δεν έχουν διάθεση να βοηθούν τους διπλανούς τους, αλλά αρχίζουν να κατηγορούν και να συκοφαντούν όσους με ταπείνωση και απλότητα προσπαθούν να βοηθούν τους συνανθρώπους τους, και το χειρότερο διαπράττουν κάθε μορφής αδικίες ή όταν δεν τις διαπράττουν οι ίδιοι, τις ανέχονται σιωπηρά. Στη περίπτωση αυτή όμως η ανοχή στην αδικία είναι μια μορφή συμμετοχής.

Για να κατανοήσουμε όμως τους Φαρισαίους της εποχής μας πρέπει να δούμε από κοντά τον Φαρισαίο της Παραβολής της σημερινής Ευαγγελικής Περικοπής. Ο Φαρισαίος λοιπόν της Ευαγγελικής Περικοπής, με τον τρόπο που εισέρχεται στο Ναό για να προσευχηθεί, μας αποκαλύπτει ολόκληρο τον εσωτερικό ψυχικό του κόσμο. Τον βλέπουμε με υπεροψία να έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στον εαυτό του και στις δήθεν καλές του πράξεις. Γι’ αυτό θεωρεί τον εαυτό του ως τον μεγαλύτερο άγιο. Έφθασε δηλαδή σε μια αυτοδικαίωση του εαυτού του. Θεωρεί τον εαυτό του εντελώς διαφορετικό από τους άλλους. Για τον Φαρισαίο όλοι οι άνθρωποι είναι αμαρτωλοί που πρέπει να τιμωρηθούν από τον Θεό. Ο Φαρισαίος είναι άσπλαχνος προς τους συνανθρώπους του. Νομίζει ότι μόνον αυτός είναι δίκαιος και τηρητής του νόμου του Θεού. Γι’ αυτό ο Φαρισαίος κατακρίνει, περιφρονεί και απορρίπτει τον Τελώνη όπως και κάθε άλλον άνθρωπο θεωρώντας τους μεγάλους αμαρτωλούς που δεν έχουν καμιά ελπίδα σωτηρίας. Ο Φαρισαίος αναφέρει στον Θεό τα καλά του έργα, όχι από διάθεση πίστεως στον Θεό, αλλά για να εξυψώσει τον εαυτόν του. Θεωρεί ασυνείδητα τον εαυτόν του Θεό, τοποθετεί μάλλον στην θέση του Θεού τον εαυτόν του. Τον Θεό το θεωρεί περιττό στην ζωή του κι έτσι γίνεται θεομπαίχτης.

Δίπλα στον Φαρισαίο βρίσκεται ο Τελώνης, που με την συνεχή ταπεινή του προσευχή και με την όλη συμπεριφορά του μέσα στον Ναό μας δείχνει το μεγάλο του σεβασμό στον Θεό, μας δείχνει τη μεγάλη του πίστη, μας δείχνει την αναξιότητα του και την πλήρη συναίσθηση των αμαρτιών του. Ο Τελώνης δεν ασχολείται με την συμπεριφορά και τις αμαρτίες των άλλων ανθρώπων. Παραμένει προσηλωμένος στην αυτοκριτική του εαυτού του. Για τους άλλους προσεύχεται καλοπροαίρετα και τους θεωρεί καλύτερους του ενώπιον του Θεού. Έτσι δείχνει να ζει στην κατάσταση της ταπείνωσης και της απλότητας που οδηγείται με την χάριν του Θεού στην καταξίωση, στη δικαίωση δηλαδή από τον Θεό.

Όπως, όταν γεννιέται ένα παιδί, το πρώτο σημάδι της ζωής του είναι το κλάμα, έτσι και η ψυχή, όταν αναγεννιέται από τον θάνατον στη ζωή, το πρώτο σημείο της αναστάσεως της είναι τα δάκρυα της μετανοίας που καθαρίζουν την ψυχή του από τις ακαθαρσίες της αμαρτίας και μπορεί πλέον να βλέπει ποιό είναι το θέλημα του Θεού το οποίο γίνεται και δικό του θέλημα. Αυτό είναι ακριβώς που συμβαίνει και στην περίπτωση του Τελώνη σήμερα όπου τα δάκρυα του τον οδηγούν στην κατάσταση της ταπείνωσης και της μετάνοιας και στην συνέχεια στην θερμή προσευχή προς τον Θεό όπου βρίσκει ανταπόκριση και σώζεται.

Γιατί όμως η προσευχή του Τελώνη εισακούεται από τον Θεό, ενώ του Φαρισαίου παραμένει άκαρπη και καταστροφική για τον ίδιον; Φαίνεται ότι στη προσευχή του Φαρισαίου απουσίαζε η βασική προϋπόθεση της αληθινής προσευχής. Απουσίαζε η ταπείνωση κι η πίστη στο Θεό. Για να υπάρξει όμως ταπείνωση και πίστη στον Θεό πρέπει να προηγηθεί η μετάνοια. Με τη μετάνοια μας η ταπείνωση μας και η πίστη μας ενισχύονται περισσότερο και συμβάλλουν και στην σωτηρία και των διπλανών μας.

Αλλά ένας που δεν νοιώθει ότι είναι αμαρτωλός για τίποτα σε τι να μετανοήσει; Aυτό ακριβώς αισθανόταν κι ο Φαρισαίος. Αλλά η συναίσθησή του αυτή ότι ήταν ο μεγαλύτερος άγιος ήταν και η μεγάλη του αμαρτία που του έκλεινε το δρόμο της σωτηρίας του. Στην πραγματικότητα, στην περίπτωση του Φαρισαίου, έχουμε να κάνουμε με μια συνείδηση πωρωμένη που έχει παγιωθεί στην αμαρτία, βλέποντας την κάθε μορφής αδικία ως κάτι το καλόν και την ευαισθησία μας για την επικράτηση της δικαιοσύνης ως κακόν. Γι’ αυτό κι όποιος δοκιμάσει να ξυπνήσει τον Φαρισαίο από τον ευτυχισμένο λήθαργο της αμαρτίας του θα δεχθεί την αδυσώπητη επίθεσή του.

Έτσι τα παραδείγματα της ζωής των αγίων μας μάς διδάσκουν ότι η ταπεινοφροσύνη και η απλότητα της αγάπης παραμένουν το θεμέλιο της Χριστιανικής ζωής. Η ταπείνωση δηλαδή γίνεται η γέφυρα που μας συνδέει με τον Θεό.

Η αυστηρότητα στον εαυτό μας και η επιείκεια απέναντι στον συνάνθρωπό μας είναι η σωστή στάση στη ζωή μας ως συνεπείς και υπεύθυνοι χριστιανοί. Κανένας δεν έχει το δικαίωμα από τους ανθρώπους να αισθάνεται τον εαυτόν του ικανό να καταδικάζει τους άλλους ως αμαρτωλούς. Η ευθύνη μας για τους συνανθρώπους μας είναι να προσευχόμαστε για αυτούς κι όταν μπορούμε να τους βοηθούμε όπως ακριβώς έκανε ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, όπως έκαναν οι άγιοι Μαθητές Του, όπως έκαναν οι άγιοι μας.

Ο Φαρισαϊσμός είναι όπως η πανδημία του κορονωϊού που μπορεί να κτυπήσει τον κάθε άνθρωπο. Θυμάμαι στην πρώτη ημέρα της συνεδρίας της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, η πιο σημαντική συνάντηση των τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών, μετά από μια ολόκληρη χιλιετία, ο μακαριστός Μητροπολίτης Μαυροβουνίου Αμφιλόχιος, πρότεινε στη προσευχή μας να διαβάσουμε την γνωστή ευαγγελική περικοπή Ματθ.20,20 – 28, όπου «η μήτηρ των υιών Ζεβεδαίου μετά των υιών αυτής» ζητούσαν πρωτοκαθεδρίες κι ο Ιησούς της απάντησε «εκείνος που θέλει να γίνει μεταξύ σας μεγάλος, θα είναι υπηρέτης σας και εκείνος που θέλει να είναι μεταξύ σας πρώτος, αυτός θα είναι δούλος σας, όπως ο Υιός του ανθρώπου δεν ήλθε να υπηρετηθεί, αλλά να υπηρετήσει και δούναι την ψυχή αυτού λύτρον αντί πολλών».

Είναι δύσκολο σήμερα ο Ιστορικός της σύγχρονης Ιστορίας των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών να μη επισημάνει, μεταξύ άλλων, στοιχεία φαρισαϊσμού, απουσίας δηλαδή της αναγκαίας πνευματικής ταπείνωσης τόσο πριν την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο που τέσσερις εκ των 14 Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών δεν συμμετείχαν, όσο και κατά τας εργασίας της, όπου η πρόταση του Μακαριωτάτου Πατριάρχου Ρουμανίας κ. Δανιήλ δεν έγινε σεβαστή για να εξετασθεί στο μέλλον το κείμενο για τις σχέσεις της Ορθοδόξου Εκκλησίας με τους μη Ορθόδοξους.

Πέρασαν από τότε πέντε σχεδόν χρόνια και βιώνουμε δυστυχώς μορφές τραυματισμένης ορατής ενότητας των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών. Η ταπείνωση του Τελώνη αποτελεί ακόμη και τη μόνη οδό με τη βοήθεια του Θεού και τη καλή θέληση αυτών που φέρουν ποιμαντική ευθύνη να συμβάλουν με τις προσευχές όλων μας στην προστασία της ορατής ενότητας των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών για το καλό όχι μόνο των απανταχού Ορθοδόξων αλλά και για τη προστασία ολόκληρης της Ανθρωπότητας και του Πλανήτη μας.