Ο νους και η ψυχή ως υποστάσεις της νεοπλατωνικής πραγματικότητας

9 Φεβρουαρίου 2021

Ο νους είναι η δεύτερη Υπόσταση της Πραγματικότητας. Ο νους είναι ενορατικός και επιτυγχάνει την ενατένηση της αλήθειας χωρίς τη κοπιώδη μεσολάβηση της εννοιακής σκέψης. Της σκέψης, δηλαδή η οποία παράγει συλλογισμούς ή μεταβαίνει από το ένα αντικείμενο στο άλλο. Ο νους εποπτεύει το σύνολο του νοητού κόσμου μέσα από μια άχρονη ενατένιση του και διαθέτει τέλεια αυτογνωσία, η οποία προκύπτει από την απόλυτη ταύτισή μέσα του υποκειμένου και αντικειμένου.

Αυτή η ταυτότητα σηματοδοτεί την νεοπλατωνική αρχή ότι «τα πάντα ενυπάρχουν στα πάντα». Η οποία σημαίνει ότι κάθε νους εκφράζει όλο το νοητό κόσμο μέσα από την δική του συγκεκριμένη θεώρηση. Αυτή την αρχή ο Πλωτίνος την εκφράζει με δικούς του όρους ως «καθετί είναι «ενεργεία» ο εαυτός του , αλλά «δυνάμει» όλα τα άλλα». Ενώ τα πάντα μέσα στον νου «βρίσκονται σε ταυτότητα» τα περιεχόμενα τους είναι ευδιάκριτα μεν αλλά αδιαχώρητα δε. Επομένως ο Καθολικός Νους υφίσταται σαν μια ενότητα σε πολλαπλότητα, σαν ένας οργανισμός, δηλαδή, ο οποίος περιέχει μια πολλαπλότητα Νόων και Ιδεών. Διότι κατά τον Πλωτίνο η πολλαπλότητα σημαίνει μεν διαίρεση της αρχικής ενότητας αλλά όχι τη διάσπαση της. (Wallis,1995: 96-100). Με αυτή η έννοια της ενοποίησης υφίστανται υπαρξιακά οι Υποστάσεις της πολλαπλότητας (Νους, Ψυχή) αλλά και με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η ενότητα της Ιερής Τριάδας της Πραγματικότητας. Και οι τρείς υποστάσεις, δηλαδή παρά την οντολογική τους διαφορά παραμένουν ενωμένες στην βάση της ουσίας τους χάριν της ενότητας του κόσμου.

Η ψυχή είναι η τρίτη Υπόσταση της Πραγματικότητας. Σύμφωνα με τον Πλωτίνο η ευταξία και η οργάνωση του κόσμου συνέχονται από την ύπαρξη μίας ανεξάρτητης ρυθμιστικής αιτίας, αυτής της ρυθμίζουσας ψυχής. Η ψυχή είναι άυλη και σαν τέτοια δύναται να βρίσκεται σε κάθε σημείο του σώματος, είναι, επίσης, αδιαίρετη λόγω έλλειψης έκτασης. Δεν εκδηλώνονται όλες οι ψυχικές δυνάμεις στο σύνολο του σώματος, διότι ο φυσικός κόσμος αδυνατεί να κατανοήσει την δύναμη της ασώματης Πραγματικότητας σε όλες της τις εκφάνσεις. Η ψυχή του κόσμου ανήκει στο Νου διότι από αυτόν απορρέει, όπως και ο Νους κατά τον ίδιο τρόπο ανήκει στο Έν/Αγαθόν. Η ψυχή αποτελείται από δύο επίπεδα το ανώτερο το θεϊκό με το οποίο μετέχει στη θεία Τριαδικότητα της Πραγματικότητας και το κατώτερο το οποίο ταυτίζεται με την αριστοτελική φύση και κοινωνεί με τα υλικά σώματα. Στον άνθρωπο οι λειτουργίες της ψυχής εξαρτώνται από την πολυπλοκότητα του σώματος του. Βασικά ρυθμίζει τις ζωτικές λειτουργίες του σώματος, όπως τις τη θρέψη τις σωματικές επιθυμίες, τα συναισθήματα, της αισθητηριακή αντίληψη. (Wallis,1995:93- 96)

Στο νεοπλατωνικό Πρόκλο οφείλεται η έννοια της κάθαρσης , της απαλλαγής, δηλαδή της ψυχής, από κάθε πιθανό εμπόδιο το οποίο της αποκλείει την αποκάλυψη της αλήθειας. Χωρίς την κάθαρση είναι αδύνατον το ατελές να ενωθεί με το τέλειο. Η κάθαρση γίνεται σε τρία στάδια (Πρόκλος, 2005: 19, ). Στο πρώτο στάδιο ο άνθρωπος καθαίρεται μέσω της τελεστικής μεθόδου. Αυτή η τελετουργική μέθοδος μας απαλλάσσει από τα εκ γενετής μιάσματα που μας ακολουθούν και μας προπαρασκευάζει για την συμμετοχή μας στο θείο. (Πρόκλος, 2005: 19, 23) Στο δεύτερο στάδιο μέσω της φιλοσοφίας η διαλεκτική της οποίας οδηγεί τη φρόνηση και τις άλλες αρετές σε υπέρβαση της μονολιθικής ηθικής. (Πρόκλος, 2005: 19, 103) Στο τρίτο στάδιο η κάθαρση επέρχεται από την εφαρμογή «επιστήμης της διαλεκτικής». Η διαλεκτική οδηγεί το νου ή το διαπαιδαγωγούμενο πρόσωπο με τον εντοπισμό των αντιφάσεων του, στην αυτογνωσία και στον έλεγχο των αντινομιών. Κατάσταση η οποία απαλλάσσει το άτομο από την «διττή» άγνοια του (Πρόκλος, 2005: 19,109)

Το κακό όμως δεν είναι βλαπτικό στο Γνωστικό κοσμοείδωλο διότι έχει αγαθό προορισμό. Μέσω αυτού συνειδητοποιούν οι ατομικοί σπινθήρες (ψυχές) την καθαρή γνώση της φωτεινής τους οντότητας. Αποκτούν, δηλαδή, αυτογνωσία με την οποία η κάθε ψυχή αναγνωρίζει την ταυτότητα της και την λειτουργία του σύμπαντος. Αυτοί οι δύο παράγοντες, η μύηση, δηλαδή, στα μυστικά του σύμπαντος από την οποία μαθαίνει ο άνθρωπος την θέση του στο κόσμο και η γνώση της συμπαντικής δομής σε σχέση με αυτόν, είναι τα κλειδιά για την ανύψωση του στο απόλυτα καθαρό νοητό επίπεδο. Το κακό, επομένως, είναι ευπρόσδεκτο και επιβεβλημένο στην περίπτωση κατά την οποία οδηγεί τον άνθρωπο στην γνώση των λειτουργιών της πραγματικότητας και τον ωθεί στην πνευματική του εξύψωση. Η μέσω του κακού λύτρωση δημιούργησε δύο αντίθετες τάσεις πρακτικής εφαρμογής της. Η μία προτείνει την απόλυτη ασκητική ζωή αποφεύγοντας πλήρως κάθε υλική απόλαυση και η άλλη αντίθετα προτείνει την απεριόριστη ικανοποίηση των ηδονών. Διότι με αυτή την επέμβαση του ανθρώπου στη φύση η ύλη θα συνθλιβεί ολοσχερώς και θα ανοίξει ο δρόμος για την ανάδυση της καθαρής και λυτρωτικής γνώσης. Και οι δύο προτάσεις ζωής αποκρούστηκαν από τους Χριστιανούς και υπήρξαν αιτία πολέμου για τα δύο συστήματα συμβάλλοντας στο γενικό πρόβλημα αντίθεσης των δύο συστημάτων το οποίο είναι θεολογικό και βρίσκεται στην αντίθεση των δύο κοσμοειδώλων. (Ματσούκας, 2001: 61-66)

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ