Περί του βιβλίου της «Γενέσεως»

19 Φεβρουαρίου 2021

Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν διάκεινται οι Άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας μας σε θέματα που αφορούν την επιστήμη. Όμως δεν θα μπορούσαμε να μην προβούμε στον έλεγχο των πρώτων στίχων του βιβλίου της Γενέσεως, που αποτελούν το κύριο κομμάτι της κοσμογονίας του Χριστιανισμού. Εκεί βλέπουμε το έργο του Θεού να συντελείται σε επτά ημέρες, έξι δημιουργικές και μία για την ανάπαυσή Του. Ο αριθμός 7 υπάρχει σε πολλές αναφορές στο κείμενο, και μπορούμε να πούμε πως είναι συμβολικός όπως και στην Αποκάλυψη.43 Μετά τον εισαγωγικό στίχο η ενότητα χωρίζεται σε επτά παραγράφους, που κάθε μία αντιστοιχεί σε μία από τις επτά ημέρες, ακόμα κάθε ένα από τα ουσιαστικά που εκφράζουν βασικές θεολογικές έννοιες, όπως «Θεός», «ουρανοί», «γη», επαναλαμβάνονται σε έναν αριθμό που είναι πολλαπλάσιος του επτά, όπου το όνομα του Θεού απαντάται 35 φορές, της γης και των ουρανών από 21. Επίσης, το φως και η ημέρα απαντώνται επτά φορές στην πρώτη παράγραφο, ο πρώτος στίχος περιλαμβάνει επτά λέξεις, ο δεύτερος 14 λέξεις, δηλαδή τον διπλάσιο αριθμό του επτά και τέλος η επωδός «καί εἶδεν ὁ Θεός ὅτι καλόν» συναντάται επτά φορές, την τελευταία σε πληθυντικό αριθμό.44

Αξιοσημείωτη είναι επίσης και η διαίρεση της εξαημέρου δημιουργίας σε δύο αντίστοιχες τριάδες (Γεν. Α’, 3-13 και Γεν. Α’, 14-25), οι οποίες έχουν σχέση μεταξύ τους και προς αλλήλας, αφού οι ημέρες της πρώτης τριάδος είναι χωρίσματα ενώ της δεύτερης συμπληρώματα. Την πρώτη μέρα χωρίζεται το φως από το σκότος, την δεύτερη ο ουρανός από την θάλασσα, την τρίτη η θάλασσα από την ξηρά, και αντιστοίχως την τέταρτη μέρα δημιουργείται ο ήλιος ως συμπλήρωση του φωτός, την πέμπτη τα πετεινά του ουρανού και τα ψάρια για να κατοικήσουν τον ουρανό και την θάλασσα και την έκτη μέρα τα χερσαία ζώα και ο άνθρωπος ως συμπλήρωμα της ξηράς και των φυτών της τρίτης ημέρας.45 Όλα αυτά αναφέρονται για να γίνει κατανοητό ότι η συγγραφή του κειμένου δεν είναι καθόλου τυχαία, αλλά όλα τα γραφόμενα και ο τρόπος που γράφτηκαν έχουν τον λόγο τους και τον σκοπό τους. Οπότε, θα πρέπει να γίνει κατανοητό πως η κριτική που ασκείται στην Γένεση για έλλειψη αξιοπιστίας, επιστημονικότητος, ακόμα και θεοπνευστίας δεν ευσταθεί, διότι πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν οι συμβολισμοί του κειμένου, αλλά και το γεγονός πως «…υπάρχει μια ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στο δυτικό, ελληνικό τρόπο έκφρασης, και στον ανατολικό, σημιτικό. Εκεί που οι Έλληνες προκειμένου να περιγράψουν τα βασικά χαρακτηριστικά μιας έννοιας, προτιμούν τη διατύπωση ενός ορισμού, οι Εβραίοι αφηγούνται μια ιστορία»,46 αφού ακόμα και για την παροχή ιστορικών πληροφοριών, δεν επεξεργάζονται το υλικό τους ως ιστορικοί αλλά κυρίως ως θεολόγοι, με σκοπό την διατύπωση αιωνίων θεολογικών αληθειών και όχι ιστορικών πληροφοριών. Υπό αυτό το πρίσμα ανάλυσης γίνεται αντιληπτό πως δεν είναι ορθό η «Γένεσις» να υπόκειται σε αυστηρή ορθολογιστική κρίση. Γράφτηκαν συγκεκριμένα πράγματα, όσα έπρεπε και όπως έπρεπε να γραφτούν. Εξ’ άλλου, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρει πως ορισμένα παραλήφθηκαν από την δημιουργία, όπως η δημιουργία των υδάτων, που αναφέρονται στην αρχή του κειμένου, χωρίς όμως να έχει προηγηθεί ο τρόπος δημιουργίας τους.47

Επιπροσθέτως, οι δημιουργικές ημέρες αντιστοιχούν στις ημέρες της εβδομάδος και μερικές από αυτές στην Μεγάλη Εβδομάδα των Παθών του Χριστού, αφού μπορούμε να αντιστοιχίσουμε την δεύτερη μέρα με την Γέννηση του Χριστού, αντί του στερεώματος του ουρανού, την τρίτη με το Άγιο Βάπτισμα που καθαρίζει την αμαρτία, αντί της σύναξης των υδάτων, όπου καθάρισε η γη από τα νερά, την τέταρτη με το γεγονός ότι ο Κύριος διώχνει όσους καπηλεύονται τα Θεία και στολίζει τον ναό Του, όπως στόλισε τον ουρανό με τα αστέρια, την πέμπτη με την ευλογία του Μυστικού Δείπνου, της Καινής Διαθήκης και των μεγίστων μυστηρίων της Θείας μεγαλοπρέπειας, όπως είχε δημιουργήσει τα μεγάλα κήτη και ζώα της θάλασσας με την εντολή «αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε» (Γεν. Α’, 22), την έκτη μέρα με την Μεγάλη Παρασκευή, όπου έχουμε πρώτα την δημιουργία των θηρίων και του ανθρώπου, και έπειτα την ανάπλαση του δεύτερου με την Σταύρωση του Κυρίου, καθώς και τα Πάθη Του από τους ανθρώπους – θηρία, και την έβδομη που αναπαύθηκε ο Θεός, με το Μεγάλο Σάββατο και την κάθοδο του Χριστού στον Άδη, όπου αναπαύθηκε εκεί.48 Επίσης, η πρώτη μέρα της δημιουργίας που κατασκευάστηκε το φως, μπορεί να αντιστοιχηθεί με την Κυριακή των Βαΐων, που το Φως (ο Χριστός) εμφανίστηκε στην Ιερουσαλήμ, με σκοπό το εκούσιο Πάθος Του, για να μας οδηγήσει τελικά στην νικηφόρο και ένδοξο Ανάστασή Του. Βλέπουμε λοιπόν, πως τα γεγονότα της ζωής του Χριστού εκτός από σωτήρια για τον άνθρωπο είναι και κοσμοϊστορικά. Αυτό γιατί μπορούν να θεωρηθούν οι μέρες ως περίοδοι, αφού ο όρος «yom» στα εβραϊκά σημαίνει το ημερονύκτιο, το έτος, τον καιρό, μια χρονική περίοδο της ζωής και επιρρηματικά το σήμερα. Στην χρήση του στην Αγία Γραφή συνήθως προσδιορίζει μια χρονική περίοδο, άλλοτε περιορισμένης και άλλοτε ακαθόριστης ή μακράς διαρκείας.49

Επίσης, σε κάθε μέρα πλην της εβδόμης υπάρχει η φράση «και εγένετο εσπέρα, και εγένετο πρωί, ημέρα μία» κ.τ.λ., πράγμα που μπορεί να δείχνει ότι ζούμε στην έβδομη ημέρα, και αναμένουμε κι αυτή να τελειώσει, για να έρθει η Ογδόη, η Ανέσπερος, δηλαδή η Βασιλεία του Θεού, που αντιστοιχεί στην Κυριακή και την Ανάσταση του Κυρίου.50 Σχετικώς, ο Ηλ. Οικονόμου, καθηγητής θεολογίας, αναφέρει πως οι ημέρες του δημιουργικού έργου είναι αντίστοιχες προς αυτές της αστροφυσικής, και πως πρέπει να νοήσουμε την ημέρα σαν περίοδο, όπου κατά τον Μ. Βασίλειο «το συγγενές έχει προς τον αιώνα».51 Κατά μία άλλη άποψη, που η πατερική θεολογία ερμηνεύει εσχατολογικά τις δημιουργικές ημέρες, αυτές νοούνται ως σύμβολα, όπου οι πρώτες έξι αντιστοιχούν σε ισάριθμες φάσεις εντός των οποίων πραγματώνεται η δημιουργία, η έβδομη, το Σάββατο, συμβολίζει την περίοδο από την πραγματοποίηση της δημιουργίας μέχρι την συντέλεια του κόσμου και η Όγδοη, η Κυριακή, συμβολίζει την Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου και την αιωνιότητα. Επομένως, σύμφωνα με αυτήν την εκδοχή οι μέρες είναι απλώς συμβολικές παραστάσεις των οκτώ φάσεων και όχι χρονικά διαστήματα.52 Επιπροσθέτως, υπάρχει η εκδοχή πως οι ημέρες αποτελούν έξι διαδοχικές φάσεις, ως συγκατάβαση στην ανθρώπινη αδυναμία να κατανοηθεί το έργο του Θεού. Στην εξιστόρηση όμως της δημιουργίας δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός του τονισμού του Σαββάτου. Οκτώ πράξεις συγκεντρώνονται σκοπίμως σε έξι ημέρες για να επέλθει η ανάπαυση της εβδόμης. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, διότι η εξαήμερος διήγηση της δημιουργίας ανήκει στην ιερατική πηγή, που συντάχθηκε κατά την βαβυλώνια αιχμαλωσία (586 π.Χ.), στην διάρκεια της οποίας οι Εβραίοι άρχισαν να διαβρώνονται ως προς τα έθιμά τους, με αποτέλεσμα να απομακρύνονται από την αργία του Σαββάτου. Επομένως ο συγγραφέας δείχνοντας ότι ο Θεός αγιάζει την ανάπαυση του Σαββάτου, αφού και ο Ίδιος αναπαύεται την ημέρα αυτή, τους παραδειγματίζει να ποιήσουν ομοίως.53

Τέλος, υπάρχει και η άλλη άποψη, ότι οι δημιουργικές ημέρες δεν είναι μεγάλα χρονικά διαστήματα, αλλά κανονικές ημέρες, αφού σε τέτοιες αναφέρεται το κείμενο, όμως δεν πρόκειται ούτε για πραγματικά εικοσιτετράωρα, αφού ο ήλιος που τα καθορίζει δημιουργήθηκε την 4η μέρα. Κατά μία έννοια ίσως να πρόκειται για «θεϊκές» ημέρες κατά το ρήμα του Αποστόλου Πέτρου: «ὅτι μία ἡμέρα γιά τόν Κύριο εἶναι σάν χίλια ἔτη, καί χίλια ἔτη εἶναι σάν ἡμέρα μία» (Β΄ Πέτρ. Γ’, 8).54 Επομένως, το βάρος πρέπει να δοθεί στον αριθμό έξι της βιβλικής εξιστόρησης, διότι πρόκειται για έξι οράματα εγκλειόμενα σε εικοσιτετράωρα χρονικά διαστήματα, τα οποία αποκάλυψε ο Θεός στους πρωτοπλάστους, με σκοπό να δουν την δημιουργία του κόσμου και την αρχή της ανθρωπότητας, τα οποία ίσως να υπήρξαν αρχικά αντικείμενο προφορικής παράδοσης και να καταγράφηκαν από τον Μωυσή.55 Ίσως ο ιερός συγγραφέας να ενέταξε το έργο του Θεού σε δικά του χρονικά όρια, κατανέμοντάς το έτσι σε έξι εργάσιμες ημέρες, που καταλήγουν στην έβδομη ημέρα της ανάπαυσης, για να συμμορφωθεί με την διαίρεση του χρόνου που ήδη ίσχυε στους Εβραίους.56 Πάντως είτε για ημέρες μιλάμε είτε για περιόδους, αυτό είναι κάτι χωρίς ιδιαίτερη σημασία και δεν αλλάζει τίποτα στο περιεχόμενο της Γενέσεως, και αυτό επιβεβαιώνει ο Μ. Βασίλειος λέγοντας πως «στε κἂν ἡμέραν εἴπῃς, κἂν αἰῶνα, τὴν αὐτὴν ἐρεῖς ἔννοιαν».56, 57 Από όλα τα παραπάνω δεν θα πρέπει να δημιουργηθεί σύγχυση για τον χρόνο της δημιουργίας των όντων, διότι η ανθρώπινη δύναμη και λογική πόρρω απέχουν και διαφέρουν από Εκείνες του Θεού, ο Οποίος φέρνει στην ύπαρξη ο,τιδήποτε θελήσει όπως και όποτε το θελήσει, μόνο με το Θέλημα και τον Λόγο Του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα για να κατανοηθεί κατά το δυνατόν αυτός ο λόγος είναι τα θαύματα του Χριστού, τα οποία πραγματοποιούνταν αμέσως μόλις Εκείνος το επιθυμούσε και το προσέταζε.

Αυτό φαίνεται να συνέβη και στην περίπτωση της δημιουργίας του κόσμου, δημιουργώντας ο Θεός το σύμπαν ακαριαία, με τους Πατέρες να έχουν ομογνωμία αναφορικά με αυτό το ζήτημα. Ο Μ. Βασίλειος ερμηνεύει ότι «εν κεφαλαίω εποίησεν ο Θεός, δηλαδή εξαίφνης και αμέσως»,58 συνηγορώντας σε αυτό ο αδελφός του Άγιος Γρηγόριος Νύσσης, καθώς επίσης και ο Άγιος Αθανάσιος ο Μέγας, αποφαινόμενος για τα δημιουργήματα, ότι «σε μία ημέρα και με το ίδιο πρόσταγμα κλήθηκαν στο είναι». Επίσης, αυτή η άποψη φαίνεται να υπάρχει και στην Π. Διαθήκη, στο βιβλίο της Σοφίας Σειράχ, που γράφει «ὁ ζῶν εἰς τὸν αἰῶνα ἔκτισε τὰ πάντα κοινῇ» (Σοφ. Σειρ. ΙΗ’, 1). Όμως πρέπει να σημειωθεί, πως το άμεσο και ακαριαίο της δημιουργίας έχει να κάνει μόνο σε σχέση με τον Θεό, ο Οποίος είναι πέρα του χρόνου,59 αφού σε σχέση με τα δημιουργήματα απαιτείται χρόνος για την μορφοποίησή τους, όμως επ’ αυτού θα γίνει εκτενέστερος λόγος στην συνέχεια.60, 61

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ

Παραπομπές:

43. Μελέτες στην Αποκάλυψη, «Η 7η Σφραγίδα και οι Δημιουργικές Ημέρες», http://oodegr.co/oode/profities/apokalypsis/7h_sfragida1.htm

44. Λ. Κελλίδης (2009), Οι Πατέρες της Εκκλησίας για την εξαήμερο δημιουργία, σελ. 3

45. Αρχιμ. Ιωήλ Γιαννακόπουλου (1986), Η Παλαιά Διαθήκη, τόμος Α’, σελ. 408-410, εκδ. Λυδία, http://www.sostis.gr/blog/item/808-sygkrouetai-h-episthmh-me-th-vivliki-kosmologia

46. Μ. Κωνσταντίνου, «Χίλια χρόνια και μια μέρα. Η συμβολική γλώσσα των αφηγηματικών κειμένων της Π.Δ.», Σύναξη, τ/χ.67 (1998), σελ.104-105

47. Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, Ομιλίες εις την Γένεσιν, Ομιλίαν Γ’, http://paterikakeimena.blogspot.gr/2010/10/blog-post_12.html

48. Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος, «Η ερμηνεία της διήγησης για την πρώτη μέρα της δημιουργίας», http://www.pemptousia.gr/2015/10/alogosagneof/

49. Σ.Θ. Καλαντζάκης (2001), Εν αρχή εποίησεν ο Θεός, σελ. 123-128, http://www.sostis.gr/blog/item/809-sygkrouetai-h-episthmh-me-th-vivliki-kosmologia-b

50. Για την σημασία της Κυριακής ως Ογδόης Ημέρας: Μητρ. Ναυπάκτου Ιερόθεος, «Ποια η αξία της Κυριακής και γιατί αποκαλείται όγδοη ημέρα;», (http://orthodoxanswers.gr).

51. Εξαήμερος, εισαγωγή, σελ. 10-11

52. Σ.Θ. Καλαντζάκης (2001)

53. Μητρ. Γόρτυνος και Μεγαλουπόλεως Ιερεμίας (2011), Η Δημιουργία του Κόσμου και του Ανθρώπου, σελ. 26, Δημητσάνα – Μεγαλόπολη

54. Μητρ. Γόρτυνος και Μεγαλουπόλεως Ιερεμίας (2011), σελ. 19

55. Αρχιμ. Ιωήλ Γιαννακόπουλος (1986), Η Παλαιά Διαθήκη, τόμος Α’, σελ. 408-410, http://www.sostis.gr/blog/item/808-sygkrouetai-h-episthmh-me-th-vivliki-kosmologia

56. Σ.Θ. Καλαντζάκης (2001), Εν αρχή εποίησεν ο Θεός, σελ. 123-128, εκδόσεις Πουρναράς, http://www.sostis.gr/blog/item/809-sygkrouetai-h-episthmh-me-th-vivliki-kosmologia-b

57. Εξαήμερος, σελ. 52-53

58. Εξαήμερος, σελ. 24

59. Μητρ. Γόρτυνος και Μεγαλουπόλεως Ιερεμίας (2011), σελ. 19

60. Δρ. Σ.Θ. Καλαντζάκης (2001), Εν αρχή εποίησεν ο Θεός, σελ. 123-128

61. Εξαήμερος, σελ. 62