«Ότε οι ένδοξοι Μαθηταί», Λόγος περί ταπεινότητος και θυσίας

Μυστικός Δείπνος και Νιπτήρ. Τοιχογραφία στον εξωνάρθηκα της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου.

Τη αγία και Μεγάλη Πέμπτη

«Τη αγία και Μεγάλη Πέμπτη, οι τα πάντα καλώς διαταξάμενοι θείοι Πατέρες, αλληλοδιαδόχως εκ τε των θείων αποστόλων, και των ιερών Ευαγγελίων, παραδεδώκασιν ημίν τέσσαρά τινα εορτάζειν, τον ιερόν Νιπτήρα, τον Μυστικόν Δείπνον (δηλαδή την παράδοσιν των καθ’ ημάς φρικτών Μυστηρίων), την υπερφυά Προσευχήν, και την Προδοσίαν αυτήν».

Αυτά στον λιτό και συνοπτικό Συναξαριακό λόγο της εκκλησίας. Με τους στίχους που ακολουθούν, απόσταγμα της ποιητικής μεγαλοσύνης. Της ακρίβειας του ακαριαίου εκκλησιαστικού λόγου.

«Στίχοι εις τον Ιερόν Νιπτήρα
Νίπτει Μαθητών εσπέρας Θεός πόδας,
Ου πους πατών ην εις Εδέμ δείλης πάλαι.

Εις τον Μυστικόν Δείπνον
Διπλούς ο Δείπνος, Πάσχα γαρ νόμου φέρει,
Και Πάσχα καινόν, Αίμα. Σώμα Δεσπότου.

Εις την υπερφυά Προσευχήν
Προσεύχη, και φόβητρα, θρόμβοι αιμάτων,
Χριστέ, προσώπου, παραιτούμενος δήθεν
θάνατον, εχθρόν εν τούτοις φενακίζων.

Εις την Προδοσίαν
Τι δει μαχαιρών, τι ξύλων λαοπλάνοι,
Προς το θανείν πρόθυμον εις Κόσμου λύτρον.

Τη αφάτω σου ευσπλαγχνίᾳ, Χριστέ ο Θεός ημών, ελέησον ημάς. Αμήν».

Στέκομαι, λοιπόν, στα του Πάθους του Κυρίου και σε όσα οι Πατέρες «καλώς διετάξαντο», με εκείνη τη διαδικασία του Νιπτήρος πρώτα και την ανάδειξη της απόλυτης ταπείνωσης του Κυρίου, που πλένει τους πόδας των μαθητών Του. Ο Κύριος και Θεός μας, εδώ, ως πρότυπο και παράδειγμα και υπόδειγμα βίου εις τον αιώνα. Αλλά και με εκείνη την αναφορά και ανάδειξη και πάλι και τη μνήμη του τόπου του Παραδείσου. «Ου πους πατών ην εις Εδέμ δείλης πάλαι». Να και πάλι εκείνο το «Ων ηχηθείσα η Εύα το δειλινόν». Και η πτώση και η εξορία. Και η ανόρθωσις πλέον του ανθρώπου, διά του Θείου Πάθους. Γιατί με τη μνήμη του απολεσθέντος Παραδείσου ζούμε, σκέφτομαι. Μέχρι που ανέστη ο Κύριος διά να αναστήσει και ημάς.

Είναι έπειτα η ανάμνησις του Δείπνου του Μυστικού εκείνου, με το Καινόν πλέον Πάσχα, με το Αίμα και το Σώμα του Κυρίου. «Τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν». Και τούτο μας κρατάει μέχρι της συντελείας του αιώνος.

Μετά είναι αυτό της αγρυπνίας και της Προσευχής, με εκείνη την Υπερφυά, όπως περιγράφεται, προσευχήν του Κυρίου και την σπαρακτική εκείνη εικόνα του προσευχομένου Χριστού: «και γενόμενος εν αγωνία εκτενέστερον προσηύχετο. εγένετο δε ο ιδρώς ωσεί θρόμβοι αίματος καταβαίνοντες επί την γην» (Λουκ. 22, 44). Όπου ο Χριστός, κατά τον ποιητή Συναξαριστή, «παραιτούμενος δήθεν θάνατον, εχθρόν εν τούτοις φενακίζει». Δηλαδή, εξαπατεί. Γιατί ο Κύριος θα ακολουθήσει την οδόν του Πάθους του Σταυρού και της Αναστάσεώς Του. Με τη σπαρακτική και συγκλονιστική εκείνη περιγραφή της Προσευχής και της οδού του μαρτυρίου από μέρους των Ευαγγελιστών.

Και τέλος πια τα εις την Προδοσίαν του Ιούδα, που «τη γνώμη φιλαργυρεί», έτσι ακούσαμε ήδη από το εσπέρας της Μεγάλης Τρίτης:

«Ο Ιούδας τη γνώμη φιλαργυρεί, κατά του Διδασκάλου ο δυσμενής, κινείται βουλεύεται, μελετά την παράδοσιν, του φωτός εκπίπτει, το σκότος δεχόμενος, συμφωνεί την πράσιν, πωλεί τον ατίμητον· όθεν και αγχόνην, αμοιβήν ων περ έδρα, ευρίσκει ο άθλιος, και επώδυνον θάνατον. Της αυτού ημάς λύτρωσαι, μερίδος Χριστέ ο Θεός, των πταισμάτων άφεσιν δωρούμενος, τοις εορτάζουσι πόθω, το άχραντον Πάθος σου».

Και με τους λαοπλάνους, που σπεύδουν να συλλάβουν τον Κύριον, πρόθυμον, όμως, εις Κόσμου λύτρον. Γι’ αυτό και η απορία του Συναξαριστού: «Τι δει μαχαιρών, τι ξύλων λαοπλάνοι»;

Στέκομαι, Υμνογραφικώς, πρώτα σ’ εκείνο το συγκλονιστικό Τροπάριο της νυκτός:

«Ότε οι ένδοξοι Μαθηταί, εν τω νιπτήρι του Δείπνου εφωτίζοντο, τότε Ιούδας ο δυσσεβής, φιλαργυρίαν νοσήσας εσκοτίζετο, και ανόμοις κριταίς, σε τον δίκαιον Κριτήν παραδίδωσι. Βλέπε χρημάτων εραστά, τον διά ταύτα αγχόνη χρησάμενον, φεύγε ακόρεστον ψυχήν την Διδασκάλω τοιαύτα τολμήσασαν. Ο περί πάντας αγαθός, Κύριε δόξα σοι».

Και εκείνο το Κάθισμα εις Ήχον α’, κατά το «Τον Τάφον σου Σωτήρ».

«Ο λίμνας και πηγάς, και θαλάσσας ποιήσας, ταπείνωσιν ημάς, εκπαιδεύων αρίστην, λεντίω ζωννύμενος, Μαθητών πόδας ένιψε, ταπεινούμενος, υπερβολή ευσπλαγχνίας, και υψών ημάς, από βαράθρων κακίας, ο μόνος φιλάνθρωπος».

Γιατί όλη η ακολουθία και οι Ύμνοι του Νιπτήρος αναδεικνύουν την έως εσχάτου ταπείνωση του Κυρίου. Την απόλυτη. Γι’ αυτό και ο Οίκος:

«Τη μυστική εν φόβω τραπέζη, προσεγγίσαντες πάντες, καθαραίς ταις ψυχαίς, τον άρτον υποδεξώμεθα, συμπαραμένοντες τω Δεσπότη, ίνα ίδωμεν τους πόδας πώς απονίπτει των Μαθητών, και εκμάσσει τω λεντίω, και ποιήσωμεν ώσπερ κατίδωμεν, αλλήλοις υποταγέντες, και αλλήλων τους πόδας εκπλύνοντες, αυτός γαρ ο Χριστός ούτως εκέλευσε, τοις αυτού Μαθηταίς ως προέφησεν, αλλ’ ουκ ήκουσεν, Ιούδας ο δούλος και δόλιος».

Μένω, ολοκληρώνοντας, με τα της προδοσίας του Ιούδα, όπως η εκκλησία τα αφηγείται ποιητικώς στον Όρθρο της Μεγάλης Παρασκευής, τη Μεγάλη Πέμπτη το εσπέρας. Και στέκομαι σε τρία από τα πολλά χαρακτηριστικά και συγκλονιστικά άσματα, όπως τα δίνει η Υμνογραφία, το Εσπέρας της Μεγάλης Πέμπτης:

Ήχος πλ. α’
«Σήμερον ο Ιούδας, καταλιμπάνει τον Διδάσκαλον, και παραλαμβάνει τον διάβολον, τυφλούται τω πάθει της φιλαργυρίας, εκπίπτει του φωτός, ο εσκοτισμένος, πώς γαρ ηδύνατο βλέπειν, ο τον φωστήρα πωλήσας, τριάκοντα αργυρίων, αλλ’ ημίν ανέτειλεν ο παθών υπέρ του Κόσμου, προς ον βοήσωμεν. Ο παθών, και συμπαθών ανθρώποις, δόξα σοι».

Ήχος γ’
«Έστησαν τα τριάκοντα αργύρια, την τιμήν του τετιμημένου, ον ετιμήσαντο από υιών Ισραήλ. Γρηγορείτε και προσεύχεσθε, ίνα μη εισέλθητε εις πειρασμόν, το μεν πνεύμα πρόθυμον, η δε σαρξ ασθενής, διά τούτο γρηγορείτε».

Ήχος πλ. δ’
«Τάδε λέγει Κύριος τοις Ιουδαίοις. Λαός μου τι εποίησάσοι, ή τι σοι παρηνώχλησα; τους τυφλούς σου εφώτισα, τους λεπρούς σου εκαθάρισα, άνδρα όντα επί κλίνης ηνωρθωσάμην. Λαός μου, τι εποίησά σοι, και τι μοι ανταπέδωκας; αντί του μάννα χολήν, αντί του ύδατος όξος, αντί του αγαπάν με, σταυρώ με προσηλώσατε, ουκέτι στέγω λοιπόν, καλέσω μου τα έθνη, κακείνα με δοξάσουσι, συν τω Πατρί και τω πνεύματι, καγώ αυτοίς δωρήσομαι, ζωήν την αιώνιον».

Νίκου Ορφανίδη, «Πορεία προς την Ζωηφόρον Ανάστασιν, Δώδεκα κείμενα για την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα και την Ανάσταση του Κυρίου».