Τα πάθη της ψυχής κατά την χριστιανική παράδοση
22 Μαΐου 2021Αιτία των ανθρωπίνων παθών είναι το κακό, το οποίο δεν υπάρχει σαν απόλυτη οντολογική αρχή, αλλά είναι μια δευτερογενής αντίδραση στην εγκατάλειψη του αγαθού. Ο άνθρωπος εγκαταλείπει την αρετή όχι από εξωτερική ή ανώτερη παρέμβαση αλλά ενεργώντας ελεύθερα στα πλαίσια του αυτεξούσιου του.
Βασικό στοιχείο του ανθρώπινου αυτεξούσιου είναι η προαίρεση του με την οποία κάνει ελεύθερα τις επιλογές του. Το ανύπαρκτο κατ’ ουσία κακό εμφανίζεται από το μηδέν στις αυτεξούσιες υπάρξεις όταν εγκαταλείπεται η αρετή. Το κακό αλλά και το παράγωγο του η κακία δεν είναι αυθύπαρκτες ουσίες αλλά η παρά φύση εκτροπή από την αρετή. Ο διάβολος δεν ήταν εκ γενετής κακός αλλά έγινε στην πορεία διότι η αυτεξούσια προαίρεση του τον απομάκρυνε από τον Θεό. Έγινε έτσι το πρώτο κακό ον και ο γενάρχης του κακού. Ο διάβολος είναι επομένως ο αρχέκακος θύμα του οποίου πέφτει ο άνθρωπος όταν είναι μακριά από το Θεό.
Ο άνθρωπος δεν επιλέγει πάντοτε το κακό με πλήρη συνείδηση, αλλά συνήθως επειδή εξαπατάται από τον σατανά ο οποίος του παρουσιάζει το κακό με την μορφή αγαθού. Όταν το ατομικό, το προσωπικό κακό πληθαίνει και μολύνει την κοινωνία τότε μετατρέπεται σε κοινωνικό κακό. Τα πάθη δεν ανήκουν στην φύση του ανθρώπου αλλά είναι παρεκβατικές καταστάσεις της . Είναι ετεροϋπαρκτες καταστάσεις οι οποίες εμφανίζονται στην ψυχή του ανθρώπου όταν αυτή ασθενήσει. Τα πάθη όταν είναι βραχύβια ξεριζώνονται εύκολα όταν όμως έχουν μακρόχρονη παραμονή στον ανθρώπινο οργανισμό του γίνονται δεύτερη φύση και μένουν μόνιμα. Σε αυτή την περίπτωση είναι δύσκολος ο αγώνας απαλλαγής από αυτά ακόμα και αν τον βοηθάει η Χάρις του Θεού.(Μαντζαρίδης ΙΙ,2010: 59-61 )
Η μόνη αιτία του πάθους είναι η άγνοια του Θεού η οποία τυλίγει με ζόφο τον ανθρώπινο νου και τον υποτάσσει στις αισθήσεις. Την υποταγή του νου ακολουθούν και οι λοιπές λειτουργίες της ψυχής με αποτέλεσμα να ασθενήσει ολόκληρη και να αρχίσει να δυσλειτουργεί. Η δυσλειτουργία της μειώνει την δύναμη του λογικού το οποίο δεν διακρίνει τις πλάνες και έτσι με την ελλειμματική κρίση του ευνοείται την δημιουργία των παθών.
Πηγή όλων των παθών είναι η φιλαυτία, η οποία ορίζεται σαν την παράλογη και εμπαθή φιλία του ανθρώπου προς το σώμα του, αυτή η φιλαυτία καθηλώνει τον άνθρωπο στα εγκόσμια και του στερεί την πνευματική ζωή. Πρόκειται για την αρνητική (κακή) φιλαυτία, η θετική(καλή) φιλαυτία είναι η σωστή αγάπη την οποία τρέφει ο άνθρωπος για τον εαυτό του. Αυτή η φιλαυτία είναι γόνιμη και σαν τέτοια καθίσταται απαραίτητη για την τελείωση του ανθρώπου αφ’ ενός και αφ’ ετέρου αποτελεί τη βάση για την ευδοκίμηση της αγάπης προς τον πλησίον.
Πάθη και αμαρτίες ενώ έχουν άμεση σχέση δεν ταυτίζονται, διότι τα πάθη είναι παρά φύση άσχημες ψυχικές καταστάσεις οι οποίες ενεργοποιούνται από τις αμαρτίες. Αυτός ο μηχανισμός εκδήλωσης των παθών μπορεί να αφήσει ανεκδήλωτα πάθη επειδή δεν αναδύθηκαν από την έλλειψη ανάλογων αμαρτιών και μένουν κρυμμένα. Τα μητρικά πάθη είναι τρία: η γαστριμαργία (λαιμαργία), η φιλαργυρία και η κενοδοξία (ματαιοδοξία). Είναι οι τρείς πειρασμοί στους οποίους υπέβαλε τον Χριστό ο σατανάς στην έρημο. Τα τρία βασικά πάθη έχουν ιεραρχηθεί ανάλογα με την βαρύτητα της ζημιάς την οποία προκαλούν στο άνθρωπο.
Σαν χείριστο πάθος θεωρείται η γαστριμαργία, η οποία είναι εκτροπή από την φυσική ιδιότητα του ανθρώπου για διατροφή, διότι ήταν η αιτία της αποβολής του από τον παράδεισο και η αρχή της εμπαθούς του ζωής. Παρεπόμενα της γαστριμαργίας είναι η πορνεία και η σαρκική μόλυνση. Η νηστεία η οποία είναι η θεραπεία της γαστριμαργίας πρέπει να εφαρμόζεται με περισυλλογή για να μην εκπέσει στην υπερβολή. Η φιλαργυρία ανάλογα σε ποια χριστιανική ομάδα απευθύνεται είναι το πρώτο ή το δεύτερο πάθος. Ο άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης θεωρεί την γαστριμαργία σαν το μεγαλύτερο πάθος του μοναχού και την φιλαργυρία το θανασιμότερο πάθος στην ψυχή των λαϊκών.
Η φιλαργυρία ανεξάρτητα από την αξιακή της κατάταξη είναι βαθιά εγκληματική επειδή δεν προέρχεται από την φύση του ανθρώπου σαν την γαστριμαργία αλλά από την προαίρεση του. Ο Απόστολος Παύλος θεωρούσε την φιλαργυρία «ρίζα πάντων των κακών». Τέκνα της φιλαργυρίας είναι αρπαγή η πλεονεξία η κλοπή και όλα τα παρεμφερή. Η μανία της φιλαργυρίας επιδρά στον νου του ανθρώπου τον οποίο θολώνει και διαταράσσει το λογικό του. Η κενοδοξία εκλαμβάνεται σαν λεπτό πάθος απότοκα της οποίας είναι η υπερηφάνεια και ο φθόνος. Η κενοδοξία είναι πολύ επικίνδυνη διότι εύκολα προσοικειώνεται την αρετή και εμφανίζεται σαν τέτοια, καταπολεμείται μόνο με τη ταπείνωση.(Μαντζαρίδης ΙΙ,2010: 61-64 )
Τα πάθη διαλύουν τον άνθρωπο, διαστρεβλώνουν το πρόσωπο και την εικόνα του με αποτέλεσμα να ολισθαίνει αργά προς στο κακό. Τόσο αργά που θεωρεί την πορεία του φυσιολογική. Τα πάθη αλλοιώνουν την αλήθεια της αρετής απομακρύνοντας τον άνθρωπο από την ομοίωση του με το Θεό, καταστρέφοντας τη ζωή του. Το κακό το οποίο εμφανίζεται με την εκδήλωση των παθών είναι πρόσκαιρο τρέφεται από αυτά και ζει όσο και αυτά. Το κακό όταν καταπολεμηθεί θα οδηγήσει στην αρετή, Το κακό καταπολεμείται μόνο με την εκρίζωση των παθών. Αυτόν τον αγώνα προτείνει η ασκητική ζωή η οποία είναι στο επίκεντρο της καθημερινής ζωής του Χριστιανού. Οι χριστιανοί, όμως σαν αυτεξούσια όντα δεν πολεμούν τα πάθη τους με τον ίδιο τρόπο. Άλλοι προσπαθούν τα αποβάλλου μόνοι τους και αγωνίζονται πολύ δύσκολα με αρνητικά συνήθως αποτελέσματα. Ενώ οι αγωνιζόμενοι με σύμμαχο την αγάπη του Χριστού αγωνίζονται πιο ανώδυνα και το αποτέλεσμα του αγώνα τους είναι πάντα θετικό. Η μόνη οδός απελευθέρωσης από τα πάθη είναι η αγάπη του Χριστού και η πιστή τέλεση του θελήματος του.
Εκτός από τα πάθη ταλανίζουν την εν Χριστώ ζωή του πιστού και οι πειρασμοί. Πειρασμοί είναι οι θλίψεις, και οι ακούσιες συμφορές της ζωής τους οποίους υφίσταται τα σώματα. Αυτοί οι πειρασμοί είναι αναγκαίοι για την ορθή πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου, διότι τον οδηγούν στην αρετή. Μπορούν επίσης να προκαλέσουν κακό στον άνθρωπο όταν κυριευτούν από το σατανά. Οι πειρασμοί όμως οι οποίοι κάνουν μόνο κακό στον άνθρωπο αν δεν τους απομακρύνου είναι οι ψυχικοί πειρασμοί. Τέτοιοι είναι οι σχετικοί με την πίστη πειρασμοί του Χριστιανού, η βλασφημία και η παρουσία του ίδιου του σατανά. Αν ο Χριστιανός υποκύψει σε αυτούς χάνει τη ψυχή του και χάνει την Θέωση. Η άμυνα του Χριστιανού σε τέτοιους πειρασμούς είναι η προσευχή στο Θεό για να τον προστατεύει. Μπορεί ο Θεός να επιτρέψει τους πειρασμούς να εμφανιστούν σε ορισμένους ανθρώπους για να δοκιμαστεί η πίστη τους. Αυτό γίνεται συνήθως στη ζωή των αγίων και έγινε στην ανθρώπινη ζωή του Χριστού.(Μαντζαρίδης ΙΙ,2010:64-66 )
