Γεώργιος Κοτζιάς: Το «ιερό τέρας» της νευροφυσιολογίας, ο «ανθρωπιστής-ευεργέτης της ανθρωπότητας»!

Γραμματόσημο με τον Γεώργιο Κοτζιά που εκδόθηκε το 2007.

Γεώργιος Κοτζιάς (Χανιά 16 Ιουνίου 1918 – Νέα Υόρκη 13 Ιουνίου 1977)

Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες επιστήμονες του 20ού αιώνα, μαζί με τον Γεώργιο Παπανικολάου, ήταν και ο γιατρός Γεώργιος Κοτζιάς που ανακάλυψε την L-Dora ή λεβοντόπα για την θεραπεία της νόσου του Πάρκινσον και των συγγενών παθήσεων.

Άνοιξε καινούργιους δρόμους στις νευροεπιστήμες κι αποτέλεσε μέντορα όσων ασχολήθηκαν με αυτές.

Άγνωστος στο ελληνικό κοινό αλλά σπουδαία η προσφορά του. Τιμήθηκε με πολλά βραβεία και με την ανώτατη διάκριση με το βραβείο Lasker το 1969.

Το 1990 προβλήθηκε μια κινηματογραφική ταινία με τίτλο «Awakenings» (στην Ελλάδα προβλήθηκε με τον τίτλο «Ξυπνήματα») της οποίας το σενάριο βασιζόταν στο ομώνυμο βιβλίο του Βρετανού νευρολόγου Oliver Sacks (1933 – 2015), ο οποίος το εξέδωσε κατά το 1973 ως απομνημονεύματά του. Το βιβλίο αυτό έχει χαρακτηρισθεί ως «αριστούργημα».

Στο βιβλίο και στην ταινία περιγράφεται μια πραγματική ιστορία που συνέβη κατά το 1969 και αφορούσε τη χορήγηση του τότε νέου φαρμάκου για τους παρκινσονικούς ασθενείς, της L-DOPA, για τη θεραπεία κατατονικών ασθενών. Οι περισσότεροι από τους ασθενείς αυτούς υπήρξαν θύματα μιας επιδημίας ληθαργικής εγκεφαλίτιδας (encephalitis lethargica) (γνωστής και ως νόσος Constantin von Economo), η οποία είχε παγκόσμια εξάπλωση κατά τη δεκαετία του 1920 και είχε προκαλέσει περισσότερους από ένα εκατομμύριο θανάτους. Σε όσους επέζησαν, η νόσος αυτή άφησε μόνιμες βλάβες στον εγκέφαλο ανάλογες με εκείνες που οδηγούν στη νόσο του Parkinson.

Ο ιατρός πληροφορήθηκε σε ένα σεμινάριο τα αποτελέσματα της χορήγησης της L-DOPA στους παρκινσονικούς ασθενείς και θέλησε να το δοκιμάσει και στους κατατονικούς ασθενείς του. Στην αρχή, τα αποτελέσματα υπήρξαν εντυπωσιακά. Στην κυριολεξία, χάρις στο φάρμακο «ξύπνησαν» ασθενείς που βρίσκονταν σε κατάσταση κατατονίας για δεκαετίες.

Σκηνή από την ταινία «Awakenings» /«Ξυπνήματα»με τους Ρόμπερτ Ντε Νίρο (αριστερά) και τον Ρόμπιν Ουίλιαμς.

Εκπληκτικές υπήρξαν οι ερμηνείες των ηθοποιών Robin Williams (στον ρόλο του νευροχειρουργού) και του Robert De Niro (στον ρόλο του ασθενούς). Η ταινία και οι πρωταγωνιστές της προτάθηκαν για πολλά βραβεία. Η ανακάλυψη του Γιώργου Κοτζιά ήταν αυτή που βοήθησε στο να «ξυπνήσουν» οι ασθενείς αυτής της νόσου.

Ο Γεώργιος Κοτζιάς από πολλούς επιστήμονες θεωρείται πρωτοπόρος ερευνητής που προηγήθηκε της εποχής του, καθώς χάραξε νέους δρόμους στη νευροφυσιολογία του εγκεφάλου και προέβλεψε τη νευροβιολογική φαρμακευτική επανάσταση της εποχής μας και ιδιαίτερα της χρήσης ουσιών, όπως η L-DOPA.

Δυστυχώς, ο Γεώργιος Κοτζιάς υπήρξε μανιώδης καπνιστής με αποτέλεσμα να προσβληθεί από καρκίνο των πνευμόνων. Το 1977 απεβίωσε πρόωρα σε ηλικία 59 ετών έχοντας αντιμετωπίσει την ασθένεια με αξιοζήλευτη γενναιότητα.

Όταν πέθανε ήταν τακτικός καθηγητής της Νευρολογίας στο Ιατρικό Κέντρο του Cornell.

Το 2012, ο νευρολόγος Bernard Michael Patten συνέγραψε ένα εξαιρετικά τιμητικό βιβλίο (e-book) για τον Κοτζιά με τίτλο: «The Great Cotzias: Discoverer of the Treatment for Parkinsons Disease».

Ο καθηγητής Γεώργιος Κοτζιάς. Φωτογραφία από: https://parkinsonslife.eu/meet-the-researcher-who-unearthed-lost-1963-video-of-first-parkinsons-treatments/

Ο καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου Αθηνών Σπύρος Μαρκέτος γράφει για τον Γεώργιο Κοτζιά:
Ο Γεώργιος Κ. Κοτζιάς γεννήθηκε στα Χανιά της Κρήτης (16 Ιουνίου 1918). Ήταν ο μεγαλύτερος γιος του δύο φορές δημοφιλούς πρώτου πολίτη της Αθήνας Κώστα Κοτζιά (1934 και 1951). Άρχισε τις ιατρικές του σπουδές στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, οι οποίες διεκόπησαν μετά την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όταν τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής εισέβαλαν στην Ελλάδα (1941), ο πεμπτοετής φοιτητής διέφυγε μαζί με τον πατέρα του στις ΗΠΑ, ύστερα από πολλές περιπλανήσεις και μεγάλες περιπέτειες. Εκεί έγινε δεκτός από το Πανεπιστήμιο του Harvard, απ’ όπου, μετά μια διετία (1943), έλαβε το πτυχίο της Ιατρικής «cum laude». Στις ΗΠΑ ο δρ. Κοτζιάς αρχικά υπηρέτησε ως βοηθός-ιατρός και μετά ως επιμελητής στα Νευρολογικά, Παθολογοανατομικά και Κλινικά Τμήματατων δύο μεγαλύτερων Νοσοκομειακών Κέντρων της Βοστόνης. Και στη συνέχεια αφοσιώθηκε στις ερευνητικές αναζητήσεις του: (α) στο Ινστιτούτο Rockefeller, και (β) στο Εθνικό Εργαστήριο του Brookhaven, όπου διετέλεσε διευθυντής του εκεί Ερευνητικού Κέντρου, στο οποίο πραγματοποιήθηκε μια από τις σημαντικότερες θεραπευτικές επινοήσεις της εποχής του: η διερεύνηση του ρόλου και η χορήγηση της L-DOPA στην καταπολέμηση της νόσου του Parkinson.

Από τις πάμπολλες επίζηλες τιμητικές διακρίσεις του δρος Κοτζιά σημειώνονται ενδεικτικά μόνο τρεις: το έπαθλο Albert Lasker (1969) και οι δύο αναγορεύσεις του ως επίτιμου διδάκτορα: (α) του Καθολικού Πανεπιστημίου του Santiago της Χιλής, και (β) της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1976). Όταν πέθανε από καρκίνο του πνεύμονος στη Νέα Υόρκη (13 Ιουνίου 1977) -τρεις ημέρες πριν από την επέτειο των 59ων γενεθλίων του-ήταν τακτικός καθηγητής της Νευρολογίας στο Ιατρικό Κέντρο του Cornell.

Οι διθυραμβικές κρίσεις είναι πολλές και τα εγκωμιαστικά σχόλια των ξένων επιφανών ερευνητών είναι αναρίθμητα και γνωστά. Για τούτο περιορίζομαι να αναφερθώ σε κάτι που είναι λιγότερο γνωστό! Όταν από τα μέσα του 20ού αιώνα η Δυτική Ιατρική άρχισε να απομακρύνεται από την παραδοσιακά ανθρωποκεντρική αποστολή της, εξελισσόμενη ραγδαία σ’ έναν αχαλίνωτο τεχνοκρατικό γιγαντισμό, ο διορατικός Γεώργιος Κοτζιάς ακολούθησε τη μέση οδό, τασσόμενος αναφανδόν υπέρ της ενδιάμεσης τεχνολογίας. «Η κλινική εφαρμογή της» -έλεγε- «ανακουφίζει τους αρρώστους και αναπτερώνει τις ελπίδες των. Η χρησιμότητα της είναι άμεσα εφαρμόσιμη εδώ και τώρα» («here and now»). Παρά τη βαθιά τεχνοκρατική του παιδεία ήταν αφοσιωμένος στην ανθρωπιστική αποστολή της Επιστήμης του, που γεννήθηκε από τον άνθρωπο και για τον άνθρωπο. Και παρά το γεγονός ότι ζούσε στη Μέκκα της τεχνολογίας ήταν υπέρμαχος της συμπληρωματικότητας της πανίσχυρης τεχνοκρατίας με τις παραδοσιακές αξίες της ανθρωπιστικής ιατρικής. Είχε άμεση επικοινωνία με τους αρρώστους, κατανοούσε τα άγχη τους και επεσήμανε τη θεραπευτική σημασία που έχει η ελπίδα και η πίστη στο θεό. Ο χρόνος τον δικαίωσε απόλυτα!

«Είμαι ένας άνθρωπος» -έγραψε- «που μάχεται ως το τέλος. Για να δοθεί, όμως, η μάχη με την αρρώστια χρειάζεται πίστη. Αντλώ κουράγιο από την πίστη μου στη ζωή…». Και συχνά θυμόταν τη φράση που αποτύπωνε ο Αλσατός ιεραπόστολος Albert Schweitzer στις αναμνήσεις του με τίτλο «Η ζωή μου και η σκέψη μου»: «Όποιος έχει αποφασίσει να κάνει στη ζωή του το καλό, ας μην περιμένει ότι οι άνθρωποι θα απομακρύνουν από το δρόμο του τα εμπόδια! Πρέπει μοιραία να περιμένει ότι, αντίθετα, θα του προσθέσουν κι άλλα και ότι μόνο με τη δύναμη και την πίστη μπορεί να τα παραμερίσει…».

Η ζωή και το έργο του Γεωργίου Κοτζιά θύμισαν σ’ ολόκληρο τον κόσμο ότι υπάρχει Ελλάδα και εκτός της Ελλάδας: ο απόδημος ελληνισμός, θύμισαν ότι Ελλάδα δεν σημαίνει μόνο μνημεία και κλασικά κείμενα ή μόνο τη χώρα με την πλουσιότερη ιατρική κληρονομιά, θύμισαν ότι σήμερα υπάρχει μια δημιουργική επιστημονική ομογένεια που μεγαλουργεί σε παγκόσμια κλίμακα! Με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη συνεισφορά του στη νευροφυσιολογία που συνέβαλε καθοριστικά στις σημερινές ραγδαίες εξελίξεις των νευροεπιστημών. Το όνομα του «ιερού τέρατος» της νευροφυσιολογίας -το οποίο οι παρκινσονικοί ασθενείς του Νέου Κόσμου τίμησαν με τον τίτλο του «ανθρωπιστή-ευεργέτη της ανθρωπότητας»- επάξια συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πρωτοπόρους ερευνητές οι οποίοι εκπροσωπούν την ιατρική γενιά που κατέγραψε και έθεσε τις βάσεις των πρόσφατων επιτευγμάτων των νευροεπιστημών και προέβλεψε τις διαγραφόμενες εξελίξεις της βιο-ιατρικής έρευνας του 21ου αιώνα».