«Η Θεοτόκος δικαιολογείται απόλυτα να χαίρεται πρώτη»

ᾨδή θ’ τοῦ Πάσχα Ειρμός

  Μεγάλυνον, ψυχή μου, τόν ἐθελουσίως παθόντα

καί ταφέντα καί ἐξαναστάντα τριήμερον ἐκ τάφου.

 Φωτίζου, φωτίζου ἡ νέα Ἱερουσαλήμ·

ἡ γάρ δόξα Κυρίου ἐπί σέ ἀνέτειλε.

Χόρευε νῦν, καί ἀγάλλου Σιών·

 σύ δέ ἁγνή, τέρπου, Θεοτόκε,

ἐν τῇ ἐγέρσει τοῦ τόκου σου. 

 

Μετάφραση

Δόξασε, ψυχή μου, αυτόν που με τη θέλησή του έπαθε,

θάφτηκε για τρεις μέρες και αναστήθηκε από τον τάφο.

Πλημμύρισε από φως Χριστού, πλημμύρισε,

η Νέα Ιερουσαλήμ (η εκκλησία),

γιατί το λαμπερό φως της δόξας του Κυρίου σε σένα ανέτειλε.

Στήσε τώρα χορό και νιώσε αγαλλίαση Σιών (η εκκλησία)

αλλά κι εσύ αγνή Θεοτόκε νιώσε απέραντη χαρά

με την έγερση του τόκου σου.

 

Ερμηνεία

Ο Ιωάννης Δαμασκηνός δανείζεται τον στίχο αυτόν από τον Ησαϊα, ο οποίος λέγει: «Φωτίζου, φωτίζου Ιερουσαλήμ. Ήκει γαρ σου το φως και η δόξα Κυρίου επί σε ανατέταλκεν». Η ουσιαστική  διαφορά του Δαμασκηνού από τον Ησαΐα είναι ότι ο Δαμασκηνός προσθέτει τις λέξεις «η Νέα Ιερουσαλήμ» που είναι η εκκλησία του Θεού. Ο Ησαΐας τα πρόβλεψε αλλά ο Δαμασκηνός τα είδε να πραγματοποιούνται.

Λένε και οι δύο «φωτίζου, φωτίζου» διπλασιάζοντας το ρήμα για δύο λόγους: Πρώτα γιατί είναι βέβαιοι για τον άπλετο  φωτισμό, που φέρει ο Χριστός με την λαμπροφόρα Ανάστασή του, και γιατί σε στιγμές μεγάλης χαράς λέμε και ξαναλέμε το ίδιο πράγμα, για να το χορτάσουμε.   Το άκτιστο φως της Αναστάσεως, που πλημμυρίζει τον τάφο της Αναστάσεως με την επίσκεψη του Πατριάρχου στο σπήλαιο και το οποίο διαμοιράζεται σε όλους τους Χριστιανούς, Ορθοδόξους και Καθολικούς,  πλημμυρίζει και στις εκκλησιές μας όπως και όλα τα προαύλια των εκκλησιών και τα σπίτια των Χριστιανών μετά το «δεύτε λάβετε φως…»,.

 «Η δόξα Κυρίου» κατ’  άλλους είναι ο Σταυρός με τον οποίο δοξάστηκε ο Κύριος. Κατ’ άλλους η ίδια η Θεότητα του Κυρίου και κατ’ άλλους η λαμπρότητα του προσώπου του Κυρίου. Όποια κι  αν είναι η ερμηνεία πρόκειται για το ίδιο το γεγονός, για την ένδοξη παρουσία του Κυρίου στη γη, η οποία έγινε η αφορμή να ιδρυθεί η εκκλησία του Χριστού και να ανατείλει για τους πιστούς ο Ήλιος της δικαιοσύνης με όλα τα αγαθά, παρόντα και μέλλοντα, που συνεπάγεται η σωτήρια παρουσία Του.

Το «επί σε ανέτειλε» έχει τη σημασία ότι, επειδή ο περιούσιος λαός των Εβραίων έδειξε απιστία στο πρόσωπό Του, γι’  αυτό ο Ήλιος της δικαιοσύνης κρύφτηκε από αυτούς και φανερώθηκε μόνο, όταν ιδρύθηκε η Νέα Ιερουσαλήμ, η Νέα Σιών, η εκκλησία του Χριστού, η οποία φωτίστηκε με το άπλετο φως του Κυρίου.

«Χόρευε νυν και αγάλλου Σιών»: Ο χορός είναι η ένδειξη της μεγάλης χαράς και αγαλλίασης, η  οποία είναι απόλυτα δικαιολογημένη για το γεγονός της σωτηρίας του  ανθρώπου. Εκεί που η ανθρωπότητα στέναζε κάτω από τα αλύτρωτα δεσμά του Άδη, εκεί που ζούσε μέσα στο απόλυτο σκοτάδι, όπως στο σπήλαιο στην Πολιτεία του Πλάτωνα, εκεί που δεν υπήρχε καμιά ελπίδα σωτηρίας, ξαφνικά  να έρχεται κάποιος   λέει στον άνθρωπο: «είσαι ελεύθερος να βγεις έξω στο φώς, πέρασαν τα βάσανά σου, γιατί ο Χριστός με την ανάστασή του έφερε τη χαρά και μάλιστα την ολοκληρωτική, την πλήρη, την «πεπληρωμένη».

«Συ δε αγνή τέρπου Θεοτόκε, εν τη εγέρσει του τόκου σου». Βρισκόμαστε στην ενάτη ωδή, η οποία είναι αφιερωμένη στην Θεοτόκο, η οποία μόνη της απήγγειλε την ωδή αυτή κατά την επίσκεψή της στην Ελισάβετ, τότε που είπε «Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριον …και ηγαλλίασε το πνεύμα μου επί τω Θεώ τω σωτήρι μου». Η Θεοτόκος δικαιολογείται απόλυτα να χαίρεται πρώτη, γιατί κατά την Σταύρωση «πύρινη ρομφαία διήλθε την καρδίαν της» και τώρα βλέπει αναστημένο τον Κύριο.  Αλλά και γιατί πρώτη δέχτηκε τον χαρμόσυνο ευαγγελισμό από τον Αρχιστράτηγο Γαβριήλ, πρώτη αξιώθηκε να δει αναστάντα τον Κύριον, πρώτη αξιώθηκε να τον αγγίξει, αλλά οι ευαγγελιστές  σκόπιμα το παρασιωπούν, για να μη δώσουν αφορμή στους άπιστους και να λένε ότι αυτά τα λένε μεροληπτικά για τη μητέρα του Χριστού.

Χριστός Ανέστη εκ νεκρών,  θανάτω θάνατον πατήσας

και τοις εν τοις μνήμασιν,   ζωήν χαρισάμενος.

 

α΄ τροπάριο θ΄ Ωδής

Ἄγγελος ἐξαστράπτων ταῖς γυναιξίν ἐβόα·

Παύσασθε τῶν δακρύων, ὅτι Χριστός ἀνέστη.

 

῍Ω θείας! ὢ φίλης! ὢ γλυκυτάτης σου φωνῆς!

 μεθ’ ἡμῶν ἀψευδῶς γάρ, ἐπηγγείλω, ἔσεσθαι,

μέχρι τερμάτων αἰῶνος Χριστέ·

ἣν οἱ πιστοί, ἄγκυραν ἐλπίδος,

 

Μετάφραση

Ο Άγγελος ολόφωτος φώναζε στις γυναίκες:

Σταματήστε τα δάκρυα, γιατί αναστήθηκε ο Κύριος.

Πόσο θεϊκή, πόσο αγαπημένη,

πόσο γλυκύτατη είναι η φωνή Σου,

γιατί, Χριστέ μου, μας υποσχέθηκες αδιάψευστα

ότι θα είσαι μαζί μας μέχρι τα τέλη του αιώνος.

Αυτήν την υπόσχεση οι πιστοί την έχουμε ως άγκυρα ελπίδας.

 

Ερμηνεία

Δεν υπάρχει πιο θεϊκό, πιο αγαπημένο και πιο γλυκό από την υπόσχεση του Χριστού ότι αυτός θα είναι πάντα μαζί μας, όπως ήταν και μαζί με τους μαθητές του, ακόμη κι όταν θα έφευγε από αυτόν τον κόσμο. Ο Χριστός φάνηκε ότι ήταν απών μετά την Σταύρωσή του αλλά στην πραγματικότητα ήταν πάντα παρών, ιδιαίτερα μετά την Ανάστασή του, μόνο που δεν τον έβλεπαν, διότι αυτός ως θεός παρουσιάζονταν, όταν αυτός έκρινε ότι έπρεπε να παρουσιαστεί, όπως έγινε με τις ένδεκα αναστάσιμες εμφανίσεις Του.

Αυτό το μήνυμα πρέπει να το πάρουμε κι εμείς. Ο Χριστός είναι πάντα κοντά μας και στις χαρές και στις θλίψεις μας και στα ευχάριστα και στα δυσάρεστα και στα μικρά γεγονότα της ζωής μας και στα μεγάλα. Αυτήν την πεποίθηση είχαν οι μάρτυρες της εκκλησίας και αντιμετώπιζαν με θάρρος τα λιοντάρια και τους τυράννους. Δεν υπάρχει μεγαλύτερος σύμμαχος, μεγαλύτερος φίλος, μεγαλύτερος βοηθός από τον γλυκύτατο και φιλεύσπλαχνο Χριστό, φτάνει να έχουμε προσηλωμένα τα μάτια της ψυχής μας σε Αυτόν, γιατί μόλις τα πάρουμε, θα βυθιστούμε κι εμείς στην τρικυμία της ζωής, όπως ο Πέτρος. Σε αυτήν την τρικυμία της ζωής το δικό μας πλοιάριο, αν έχει ως άγκυρα την ελπίδα στον Χριστό, ουδέποτε θα βυθιστεί.

Ο Κύριος μετά την Ανάστασή του στο όρος της Γαλιλαίας βεβαιώνει τους μαθητές ότι «ιδού εγώ μεθ’  υμών ειμί πάσας τας ημέρας  έως της συντελείας του αιώνος». Αυτή τη φωνή ο Δαμασκηνός τη χαρακτηρίζει θεία, γιατί βγήκε από τα θεϊκά χείλη του Κυρίου, είναι  «φίλη» δηλαδή φιλική, γνωστή και οικεία, που την ακούγαμε τρία χρόνια συνέχεια, και είναι «γλυκυτάτη», γιατί υπόσχεται τόσο ωραία πράγματα και προπαντός ότι «μεθ’  ημών έσται μέχρι τερμάτων αιώνος», δηλαδή πάντοτε. Κι  αυτό δεν το λέγει κάποιος οποιοσδήποτε αλλά το αδιάψευστο στόμα του Χριστού, από το οποίο εκπορεύτηκαν λόγοι μόνο αληθείς είτε στην επί του Όρους ομιλία του, είτε στους νεκρούς που ανάστησε  είτε στους ασθενείς που έκανε καλά.

Οι πιστοί είναι «πελαγωμένοι», ριγμένοι στη θάλασσα του ψεύδους, της απάτης, των ψευδαισθήσεων, της πλάνης, της αμαρτίας. Αρπάζουν το λόγο αυτόν του Κυρίου σαν άγκυρα ελπίδας, σαν άγκυρα σωτηρίας και από απελπισμένοι που ήτανε, τώρα  κρατάνε αυτήν την άγκυρα «αγαλλόμαστε» δικαιολογημένα. Ας έρθουν λοιπόν τα μανιασμένα κύματα της θάλασσας, με τις στενοχώριες, τις θλίψεις, τις αρρώστιες, τη φτώχεια, τη δυστυχία, εμείς ξέρουμε ότι θα  είναι μαζί μας ο Θεός. Η θάλασσα  ξέρει ότι ο Κύριος θα την επιτιμήσει και θα ηρεμήσει. Και «εάν αναβώ εις τα όρη και  εάν καταβώ εις τα έσχατα της θαλάσσης εσύ πάρει» (παρευρίσκεσαι). «Κύριος ποιμαίνει με και ουδέν με υστερήσει, εις τόπον χλόης εκεί με κατεσκήνωσεν, επί ύδατος αναπαύσεως εξέθρεψέ με..».

β΄ τροπάριο θ΄  Ωδής

Ὅτι Χριστός ἀνέστη τόν θάνατον πατήσας

καί τούς νεκρούς ἐγείρας, λαοί, ἀγαλλιᾶσθε.
῍Ω Πάσχα τό μέγα, καί ἱερώτατον Χριστέ·

ὤ σοφία καί Λόγε, τοῦ Θεοῦ καί δύναμις·

δίδου ἡμῖν ἐκτυπώτερον, σοῦ μετασχεῖν,

ἐν τῇ ἀνεσπέρῳ, ἡμέρᾳ τῆς βασιλείας σου.

 Μετάφραση

Γιατί ο Χριστός αναστήθηκε, αφού πάτησε κάτω τον θάνατο

και αφού ανέστησε και τους νεκρούς, όλοι οι λαοί ας χαίρονται.

Τι Πάσχα μέγα είναι κι αυτό,  Χριστέ μου; Δεν υπάρχει πιο ιερό.

Εσύ, Λόγε, που είσαι η Σοφία και η Δύναμη του Θεού

κάνε η συμμετοχή μας στην ανέσπερη ημέρα της βασιλείας σου

να είναι πιο άμεση και δυνατή.

 

Ερμηνεία

Το Πάσχα οι Εβραίοι το γιόρταζαν με μεγάλη επισημότητα, γιατί γίνονταν σε ανάμνηση της διάβασης της Ερυθράς θάλασσας και της διάσωσής τους από το τον διώκτη Φαραώ.

Ο λόγος που γιορτάζουμε το Πάσχα της χάριτος είναι, διότι το Πάσχα αυτό έφερε την βασιλεία του Θεού από τον ουρανό στην γη. «Ελθέτω η βασιλεία Σου» προσευχόμαστε στην Κυριακή προσευχή. Και ο ιερέας στην μεγάλη είσοδο της Θείας Λειτουργίας αναφωνεί «πάντων ημών μνησθείη Κύριος ο Θεός εν τη βασιλεία αυτού πάντοτε νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων». Η βασιλεία αυτή είναι σαν μια ημέρα συνεχής χωρίς να βραδιάζει (ανέσπερος), όλη φως, χαρά και απόλαυση. Οι προσπάθειές μας για την συμμετοχή σε αυτήν την βασιλεία θα πρέπει να είναι συνεχείς και επίμονες. Μόνο έτσι έχουμε κάποιες ελπίδες να γίνουμε πολίτες αυτής της ουράνιας πολιτείας, της βασιλείας του Θεού.

Και εδώ ο Δαμασκηνός δανείζεται λέξεις και εκφράσεις από τον λόγο του Γρηγορίου του Θεολόγου: «Ω Πάσχα το μέγα και ιερόν… ως  Λόγε Θεού φως και ζωή και σοφία και δύναμις…» Η διαφορά είναι ότι ο Γρηγόριος μιλάει για την εορτή του Πάσχα, ενώ ο Δαμασκηνός μιλάει για το ότι ο Χριστός ο ίδιος είναι «το μέγα Πάσχα», από τον οποίο δεν υπάρχει άλλο ιερότερο πράγμα.

Ο Χριστός είναι «σοφία», διότι είναι «επιστήμη θείων και ανθρωπίνων πραγμάτων» κατά τον Γρηγόριο τον Θεολόγον.  «Λόγος» πάλι χαρακτηρίζεται, γιατί ο Χριστός είναι ο Υιός και Λόγος του Θεού, όπως μαρτυρεί και ο ευαγγελιστής  Ιωάννης: «εν αρχη ην ο Λόγος και ο Λόγος ην προς τον Θεόν και Θεός ήν ο Λόγος». Ο Χριστός ως Λόγος του Θεού δεν έχασε ποτέ την θεϊκή του ιδιότητα, ακόμη και όταν φόρεσε την ανθρώπινη σάρκα και έγινε άνθρωπος.

Κατά τον Γρηγόριο τον Θεολόγο έχουμε τρία Πάσχα: το Νομικόν, το Ευαγγελικόν  και το Μελλοντικόν. Αντίστοιχα τρεις είναι και οι γνώσεις και οι θεωρίες: η του νόμου της Παλαιάς Διαθήκης, η οποία είναι ατελέστερη, της ευαγγελικής, η οποία είναι λαμπρότερη από τη νομική αλλά ατελέστερη της μελλοντικής, η οποία είναι η πλήρης και διαφανής. Κατά τον απ. Παύλο «ως εν εσόπτρω και εν αινίγματι» βλέπουμε κατά τον παρόντα αιώνα, ενώ θα μας αποκαλυφθούν τα πάντα εις τον μέλλοντα αιώνα.

«Ανέσπερος» είναι η ημέρα της βασιλείας του Θεού, όπου δεν θα υπάρχει μέρα και νύκτα και η νύκτα δεν θα διαδέχεται την ημέρα, αλλά θα είναι συνεχώς ημέρα. Αυτή είναι η ογδόη ημέρα, η Κυριακή, η οποία είναι προτύπωση της μέλλουσας ημέρας. Ο υμνογράφος λοιπόν προτρέπει να μεταλάβουμε του θείου σώματος και αίματος του Χριστού, για να μετάσχουμε στην μέλλουσα ημέρα ή τον μέλλοντα αιώνα που θα είναι και πάλι Κυριακή, όπως Κυριακή ήταν και η μέρα της Αναστάσεως του Κυρίου, γι  αυτό και η ημέρα αυτή δεν είναι η έβδομη κατά την αρίθμηση αλλά η ογδόη ημέρα, η ημέρα που θα αποκαλυφθεί και πάλι ο Κύριος και θα τον δούμε πρόσωπο με πρόσωπο ως ενώπιος ενωπίω.