Σύγκριση της περί ελευθερίας αντίληψης ανάμεσα στον Στωικισμό και τον Χριστιανισμό

Ο Χρύσιππος έλυσε θεωρητικά το πρόβλημα της αιτιοκρατικής ανελευθερίας, κάνοντας διάκριση μεταξύ του εξωτερικό ερεθίσματος (αίτιο) και των εντυπώσεων τις οποίες αυτό προκαλεί στον ανθρώπινο νου.

Τα εξωτερικά αίτια δημιουργούν στον ανθρώπινο νου τις «εντυπώσεις» (φαντασίαν), η αντίδρασή του όμως σε αυτές εξαρτάται αποκλειστικά από τον ίδιο. Τα εξωτερικά αίτια είναι οι νόμοι της Ειμαρμένης, αλλά δεν είναι τόσο ισχυροί ώστε να μας αναγκάσουν να πράξουμε σύμφωνα με αυτούς. Διότι η έγκριση της δράσης μας ανήκει στην εξουσία μας, επειδή η ίδια η φύση μας, καθορίζει την αντίδραση μας σε κάθε εξωτερικό ερέθισμα. (Long, 2012: 266-267 ).

Η ειμαρμένη ιδωμένη από την σκοπιά της λειτουργικής λογικής αποκλείει κάθε μορφή ελευθερίας. Οι Στωικοί αντιμετώπισαν το πρόβλημα αναπτύσσοντας κατάλληλα την ηθική τους. Στην Στωική ηθική υπάρχει δυνατότητα επιλογής μεταξύ καλού ή κακού η οποία έρχεται σε αντίθεση με την φιλοσοφία τους περί αιώνιου προκαθορισμού. Οι στωικοί αναζήτησαν την λύση σε αυτή την σύγκρουση στη θεϊκότητα της ανθρώπινη ψυχής. (Γεωργούλης, 2008: 384-385). Ο στωικός κόσμος είναι μια ενιαία έκφανση του θείου λόγου, ο οποίος διαχέεται σε κάθε ικμάδα (κομμάτι) του. Κάθε κοσμικό επιμέρους εξ αιτίας αυτής της θεία χάρης μετέχει ενεργά στη λειτουργία του κόσμου σύμφωνα με το προκαθορισμένο του ρόλο. Ο άνθρωπος όντας επιμέρους λογική φύση μετέχει ατομικά στις κοσμικές διεργασίες . Η φύση στο στωικισμό η οποία ταυτίζεται με το θεό ενώνεται με τον άνθρωπο μέσω του θείου λόγου. (Long, 2012:179). Η ανθρώπινη ψυχή είναι τμήμα του θείου λόγου, ο οποίος κυβερνά τα πάντα με ελευθερία. Επομένως η ψυχή ως μέτοχος στην θεία ελευθερία είναι και αυτή ελεύθερη σε κάθε της πράξη. Αλλά για να λειτουργήσει η θεϊκή ελευθερία στον άνθρωπο , η θεία υποστατική τριάδα: ειμαρμένη, φύση και ο λόγος είναι αναγκαίο να συμπτυχθεί στην ουσία του ενός θεού . Ο θεός ως ενιαία αρχή υπάρχει μέσα στο κάθε επιμέρους όν και συνεργάζεται με την «προσήκουσα φύση» για την διοίκηση του σύμπαντος. Επομένως ελευθερία για τους Στωικών είναι η ατομική πράξη η οποία δεν παραβιάζει τον θείο λόγο και την «οικεία φύση» του όντος. (Γεωργούλης, 2008: 384-385)

Ο Χρύσιππος ήταν ο βασικός θεωρητικός διαμορφωτής της δυνατότητας συνύπαρξης της ειμαρμένης και ατομικής ελευθερίας. Το πέτυχε διαχωρίζοντας πρώτα την ανάγκη από την ειμαρμένη. Στη συνέχεια θεώρησε ότι η Ειμαρμένη προκαθορίζει μόνο τις συνθήκες εμφάνισης του γεγονότος και τις δυνατότητες επιλογής που έχει το άτομο τις οποίες ονόμασε «συνειμαρμένη». Θεωρητικά πίστευε στην ύπαρξη απείρων δυνατοτήτων, αλλά υλοποιήσιμες ήταν μόνο εκείνες οι οποίες υπηρετούσαν την κοσμική τάξη την ορισμένη από την ειμαρμένη, το θείο λόγο, δηλαδή. Με το θεώρημα των «συνειμαρμένων» ο Χρύσιππος αντιτάχθηκε στον «αργό λόγο» την πίστη κατά την οποία η μοίρα ορίζει τα πάντα, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για την Στωική ελευθερία.

Ο «αργός λόγος» ζητά απόλυτη υποταγή στη μοίρα . Ο Χρύσιππος δεν αποδέχεται τη πλήρη υποταγή του ανθρώπου στη μοίρα αντιτείνοντας ότι η ειμαρμένη προκαθορίζει μόνο τις δυνατότητες εξέλιξης ενός γεγονότος και όχι την επιλογή τους από το άτομο . Η εμφάνιση της δυνατότητας επιτρέπει στον άνθρωπο να δράσει σαν άτομο. Οι ατομικές μας πράξεις κατευθύνονται από τη βούληση, η οποία για να λειτουργήσει χρειάζεται δυνατότητες, εξωτερικά, δηλαδή, γεγονότα ώστε να ενεργοποιηθεί η επιλογή της, αν θα συγκατατεθεί, δηλαδή, στην υλοποίηση ενός γεγονός ή όχι. Αυτή η συγκατάθεση αναδεικνύει την ατομική ευθύνη. Επομένως, η ελευθερία του ανθρώπου είναι ουσιαστικά μια κρίση του με την οποία αποφασίζει ποια από τις δυνατότητες θα ενεργοποιηθεί. Αυτή η ελευθερία είναι εσωτερική, διότι περιορίζεται μέσα στα όρια των ατομικών του ελευθερίων. Δεν μπορεί όμως να επηρεάσει ούτε να επέμβει στις εξωτερικές συνθήκες, επειδή αυτές είναι ήδη προσχεδιασμένες και η κίνηση τους θα εξαρτηθεί από τον προγραμματισμό τους.

Το στωικό παράδειγμα του κυλίνδρου μπορεί να εξηγήσει παραστατικά το μηχανισμό της ανθρώπινης ελευθερίας. Η ανθρώπινη βούληση είναι η ώθηση η οποία δίνεται σε ένα κύλινδρο. Αλλά η κίνηση του θα εξαρτηθεί από το γεωμετρικό του σχήμα, θα κινηθεί, δηλαδή, φαινομενικά αυτόνομα. Η ελευθερία ενυπάρχει στη φύση του ανθρώπου από την οποία πηγάζει κάθε του ενέργεια. Αλλά ο ρόλος της περιορίζεται μόνο στη συγκατάθεση του ή μη ποια από τις δυνατότητες θα πραγματοποιηθεί. Αυτή η ιδιότητα της ελευθερίας δίνει στον άνθρωπο μια περιορισμένη συμμετοχή στη διαχείριση των γεγονότων του παγκόσμιου προκαθορισμού. Για τους στωικούς η ελευθερία ήταν, για εκείνους οι οποίοι την αποδέχονταν, μια ήπια μορφή υποταγής στην Ειμαρμένη. Για τους άλλους μια βίαια επιβολή της Ειμαρμένης. Η υποταγή στην Ειμαρμένη ήταν δεδομένη, απλά διέφερε ο τρόπος υποταγής. Ο αντίπαλος των στωικών Οινόμαος ο κυνικός είδε στην προσπάθεια συγκερασμού της ελευθερίας με την Ειμαρμένη ένα είδος «ημιδουλείας» επειδή υποτάσσεται μερικώς ο άνθρωπος στην Ειμαρμένη (Ανάγκη). (Γεωργούλης, 2008: 384-387)

Για τους Χριστιανούς η ελευθερία είναι μια αρμονική συνύπαρξη της φυσικής θέλησης με την επιθυμία. Όταν ο άνθρωπος είναι ελεύθερος αποβάλει τον φόβο του θανάτου ο οποίος τον κάνει δούλο των επιθυμιών του. Ζώντας σε αυτή την κατάσταση βιώνει παραπλανημένα την ελευθερία του. Για τον Χριστιανισμό η αληθινή ελευθερία βρίσκεται στο Χριστό και ο Χριστιανός την νιώθει μόνο όταν ενωθεί μαζί του στο Σώμα του την Εκκλησία. Η εν Χριστώ ελευθερία είναι πνευματική και αποσκοπεί στην πνευματική τελείωση του ανθρώπου και ως εκ τούτου είναι απεριόριστη και ατελεύτητη επειδή είναι άκτιστη και σύμφυτη στη θεία Χάρη. Η εν Χριστώ ελευθερία είναι πραγματική διότι είναι ελευθερία αγάπης η οποία ενώνει τους ανθρώπους μεταξύ τους και με το Θεό. Η κοινωνία η οποία βασίζεται στην ελευθερία της αγάπης είναι κοινωνία του Αγίου Πνεύματος. Η κλήση για συμμετοχή στη Χριστιανική ελευθερία απευθύνεται σε κάθε άνθρωπο. Αλλά ο άνθρωπος λόγω της κτιστής οντολογικής του ατέλειας την απορρίπτει και μένει ανολοκλήρωτος στη παρούσα ζωή. Η κτιστότητα εμποδίζει τον άνθρωπο να αναγνωρίσει τη σωστή ελευθερία του Θεού. Η λαθεμένη βίωση της ελευθερίας γίνεται αιτία απάνθρωπης υποδούλωσης ανθρώπου από άνθρωπο η οποία επιβάλλεται στο όνομα του Θεού. Αυτή η θεϊκή κάλυψη επειδή γίνεται για να διατηρηθεί η εξουσία πάνω στον άνθρωπο είναι ηθικό παράπτωμα. Οι δράστες είναι υπόλογοι απέναντί στο Θεό διότι καταδυναστεύουν τον συνάνθρωπο τους και διότι την απαγορεύει ο Θεός με το τρόπο της ύπαρξης του. (Μαντζαρίδης ΙΙ,2010: 260-261,266-267 )Το μεγαλύτερο δώρο του Θεού στον άνθρωπο είναι η απαλλαγή του από την αυθεντία και την καταπίεση του όρκου. Από το οποίον τον αποδέσμευσε ο Υιός του και Λόγος ο Ιησούς Χριστός «εγώ δε λέγω υμίν μη ομόσαι όλως» (Ματθ. 5,34) Με την απαλλαγή του δωρίζει το απόλυτο αυτεξούσιο, όμοιο με το θείο. Διότι όλο το βάρος της αλήθειας το εναποθέτει στο ίδιο το πρόσωπο του, «έστω δε ο λόγος υμών ναι ναι, ου ου. το δε περισσόν τούτων εκ του πονηρού εστιν» (Ματθ. 5,37-38)

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ