Η «μαγεία» των ξύλινων πνευστών
10 Ιουλίου 2021Οι διάφορες μορφές αυλού είναι τα όργανα που κατεξοχήν χρησιμοποίησε από τα αρχαία χρόνια ο άνθρωπος για να εκφράσει τα συναισθήματά του. Πάνω στο πρώτο καλάμι που έκοψε και στο πρώτο ξύλο που χάραξε, φύσηξε μέσα το πνεύμα του που μορφοποιήθηκε σε μουσικό ήχο. Η αυλοί ήταν τα πιο σημαντικά όργανα των αρχαίων Ελλήνων και συνδέθηκαν με τη λατρεία και το πνεύμα του Διονύσου που χαρακτηρίζονταν από πάθος, ορμητικότητα και υπερβολή στην έκφραση. Σχεδόν πάντα παίζονταν σε ζευγάρια (δίαυλος η δίδυμος ή δικάλαμος αυλός) ο καθένας με το δικό του επιστόμιο. Ο ίδιος αυλητής κρατούσε έναν αυλό σε κάθε χέρι και φυσούσε ταυτόχρονα και τους δύο μαζί. Ο ένας απλώς έπαιζε την αρμονία (έτσι ονόμαζαν οι αρχαίοι αυτό που λέμε σήμερα μελωδία), ενώ ο άλλος απλώς έπαιζε κάποιο είδος ετεροφωνικής συνοδείας ή, συνηθέστερα, κάποια σταθερή νότα, αυτό που θα λέγαμε σήμερα ισοκράτημα. Ο Θεός Πάνας κρατά χαρακτηριστικά τον αυλό – έναν πρόδρομο της σημερινής βουκολικής φλογέρας που ποιμαίνει και καταπραΰνει.
Η σημασία του ήχου των αυλών στην αρχαιότητα τονίζεται από τον Πλάτωνα στο έργο του Κρίτων, όπου και αναφέρει ότι οι νόμοι της Πολιτείας πρέπει να έχουν τον παιδευτικό χαρακτήρα της μουσικής του αυλού. Αναφέρεται ότι ο διάσημος αυλητής Ισμηνίας, βλέποντας την πόλη των Θηβών να έχει γίνει σωρός από ερείπια, σκέφτηκε να γονατίσει με τον αυλό του μπροστά στα πόδια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και να παίξει μία θλιβερή μελωδία που θα απέπνεε απόγνωση και θα ικέτευε για οίκτο, μήπως με τον αυλό και τους μελωδικούς θρήνους μπορέσει να αποσπάσει το έλεος του στρατηγού. Όμως ο Αλέξανδρος δεν κάμφθηκε και διέταξε το στρατό του να κατασκάψει τα Επτάπυλα Τείχη και την πόλη των Θηβών ολόκληρη. Ψυχορραγούσε ο Ισμηνίας και όμως έπαιζε αιμόφυρτος χορευτικούς ρυθμούς για τους Θηβαίους. Έτσι, ο ήχος των διδύμων αυλών του Ισμηνία συνόδευε την καταστροφή των Θηβών, όπως ακριβώς και όταν κατασκευάζονταν τα τείχη της πόλης, η λύρα του Αμφίωνος τα έκτιζε με τη μελωδία της.
Ο αυλός εξακολουθεί να είναι δεμένος με ην παράδοση του ελληνικού λαού στους βυζαντινούς αλλά και στους νεότερους χρόνους και εμφανίζεται με διάφορες ονομασίες όπως ζουρνάς, καραμούζα, πίπιζα. Ο πρόγονος του σημερινού πλαγίαυλου (του γνωστού φλάουτου, flauto traverse) κατάγεται από τις χώρες της Aνατολής και έχει περισσότερη σχέση με το γνωστό μας νέι, «το νέι ή το γλυκύτατο και πράο», που σχολιάζει και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.
Σε πολλές από τις παραδόσεις της Ανατολής αποδίδεται θεραπευτική δύναμη και ξεχωριστές ιδιότητες στα διάφορα είδη αυλού, όπως π.χ. το γιαπωνέζικο σακουχάσι από καλάμι μπαμπού ή το ινδικό φλάουτο. Σε πολλές από αυτές τις χώρες της Ανατολής, ο ήχος του αυλού συνδέεται με το φίδι. Το φίδι είναι το ζώο που παίζει σε όλες τις εθνικές παραδόσεις, σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του ανθρώπου από τον Κήπο της Εδέμ μέχρι τις τελετές των ναών στη μυθολογία και σε πολλά άλλα θέματα και πάντα αντιπροσώπευε την ανάπτυξη της συνείδησης. Στον άνθρωπο, η σπονδυλική στήλη είναι μία υπενθύμιση του φιδιού που καθώς στέκεται αρκετά σε κάθετη στάση, αναγκάζει τη συνείδησή να αναπτυχθεί. Έτσι, ο αυλός, το φίδι και η ανάπτυξη της ανθρώπινης συνείδησης συνδέονται πολύ στενά. Οι γητευτές των φιδιών αντιλήφθηκαν την επίδραση του ήχου πάνω στο πλάσμα αυτό που τόσο μοιάζει με την σπονδυλική μας στήλη. Η επίδραση του ήχου είναι μοναδική. Το φίδι αναγκάζεται να εγκαταλείψει την οριζόντια στάση και να ανυψωθεί τρέμοντας σε μία κάθετη στάση, ανάλογα με τις μελωδίες του αυλού που μαγεύουν το σώμα. Η ανύψωση του φιδιού είναι ένα επικίνδυνο παιχνίδι που περιγράφεται πολύ καλά σε ανατολικά κείμενα ιερατικής σοφίας. Οι σωλήνες πολλών αυλών μπορεί να έχουν τόσο χαμηλό τόνο, ώστε μόνο κραδασμός να γίνεται αισθητός, ορισμένες δεν χαμηλές νότες πρέπει να μένουν σιωπηλές, γιατί οι κραδασμοί που παράγουν μπορούν να γκρεμίσουν τοίχους και να καταστρέψουν κτίρια. Έτσι, η δύναμη του ήχου που αιχμαλωτίζεται στους ξύλινους αυτούς σωλήνες μπορεί να διαθέτει πολύ μεγάλη ενέργεια.
Στον Δυτικό κόσμο κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα αλλά και στην περίοδο της Αναγέννησης, εθεωρείτο ότι ο ήχος του αυλού μπορεί να θεραπεύει τους αφόρητους πόνους της ποδάγρας, τις επιληπτικές κρίσεις αλλά πολλές φορές και το κοινό κρυολόγημα. Υπήρχαν μάλιστα μουσικά κομμάτια για φλάουτο (σε Φρύγιο τρόπο) που εδίδονταν στους ασθενείς υπό μορφή ιατρικής συνταγής. Όλες αυτές οι αρχαίες παραδόσεις και δοξασίες γύρω από την θεραπευτική και μαγική δύναμη των ξύλινων πνευστών εκφράζονται ακόμα και στην περίφημη όπερα του Μότσαρτ με τίτλο «Ο Μαγικός Αυλός», όπου ο ήρωας Ταμίνο χρησιμοποιεί τη δύναμή του φλάουτου για να απελευθερώσει την αγαπημένη του Παμίνα που κρατά ο ιερέας Ζαράστρο (χαρακτηριστική άρια «πόσο μεγάλη είναι η δύναμή σου φλάουτο μου, γύρω σου μαζεύονται ακόμα και τα άγρια θηρία με χαρά»). Αναφέρεται ότι ένας Γάλλος μηχανικός, ο καθηγητής Γκαβρώ, ο οποίος είχε παθιαστεί με το φαινόμενο του ήχου και του είχε κεντρίσει το ενδιαφέρον η μεγάλη γκάμα χαμηλών συχνοτήτων που μπορεί να παράγει η σφυρίχτρα της γαλλικής αστυνομίας, κατασκεύασε ένα γιγαντιαίο ομοίωμα της, μήκους δύο μέτρων, που λειτουργούσε με πεπιεσμένο αέρα. Ο άτυχος τεχνικός που τη δοκίμασε πρώτος πέθανε ακαριαία και η νεκροψία έδειξε ότι τα εσωτερικά του όργανα είχαν υποστεί πλήρη ρήξη εξαιτίας του ήχου.
Σε μία πρωτοποριακή μελέτη που έγινε πρόσφατα στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο βρέθηκε ότι η μουσική μπορεί να χρησιμοποιηθεί με σκοπό τη χαλάρωση και τη μείωση του ψυχοσωματικό στρες, ακόμη και σε ασθενείς που νοσηλεύονται σε καρδιολογική μονάδα εντατικής θεραπείας. Η επίδραση της χαλαρωτικής μουσικής στον εγκέφαλό μας μπορεί να μεταφράζεται ευεργετικά σε μείωση των καρδιακών παλμών αλλά και της αρτηριακής πίεσης. Στη μελέτη αυτή που δοκιμάστηκε ένας μεγάλος αριθμός μουσικών ηχοχρωμάτων, η συντριπτική πλειοψηφία των ασθενών που μετείχαν (95%) θεωρεί ότι ο ήχος του φλάουτου αποτελεί ένα από τα πλέον χαλαρωτικά – θεραπευτικά ηχοχρώματα.
Όλες λοιπόν οι αρχαίες παραδόσεις και μυθολογίες συγκλίνουν πάνω στο ζήτημα των θεραπευτικών δυνατοτήτων του αυλού. Στην άποψη αυτής έρχονται να προστεθούν και σύγχρονα επιστημονικά στοιχεία, μέσω της επιστήμης της Μουσικοθεραπείας, που ενισχύουν αντικειμενικά τη χρήση του ξύλινου πνευστού ως «μαγικού αυλού».
