Ο μέγας Φιλέλληνας Φρανσουά Ρενέ ντε Σατομπριάν: Ο Σατομπριάν και οι καταβολές του Γαλλικού Φιλελληνισμού

Ο μέγας Φιλέλληνας Φρανσουά Ρενέ ντε Σατομπριάν:

Μία τριλογία

Ι. Ο Σατομπριάν και οι καταβολές του Γαλλικού Φιλελληνισμού

Είχαν δίκιο όσοι χαρακτήρισαν τον Φιλελληνισμό ως μία ανταύγεια του αθάνατου ελληνικού πνεύματος, το οποίον, αφού φώτισε την οικουμένη, παρέμεινε ζωντανό στην πνευματική σφαίρα όλου του κόσμου και ιδιαίτερα του ονομαζόμενου Δυτικού Κόσμου και έφτασε μέχρι την εποχή της Ελληνικής Επανάστασης.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως βασικό στοιχείο του Φιλελληνισμού ήταν η γοητεία που ασκούσε στην ευρωπαϊκή διανόηση ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός σε όλες του τις εκφάνσεις. Παράλληλα, είναι αναμφισβήτητο το γεγονός πως ο Φιλελληνισμός έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην απελευθέρωση της Ελλάδας σε βαθμό πολύ μεγαλύτερο από όσο συνήθως του αποδίδουμε.

Οι πρώτες ρίζες του ευρωπαϊκού φιλελληνισμού πρέπει να αναζητηθούν ήδη από τον 15ο αιώνα, αμέσως μετά την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως. Τον πρώτο σπόρο του έσπειραν οι Έλληνες λόγιοι που κατέφυγαν στη Δύση αλλά και οι μαθητές τους που δίδαξαν και καλλιέργησαν τα ελληνικά γράμματα. Παρά τις δογματικές διαφορές και τις οξύτητες στις σχέσεις Ορθόδοξης και Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, αλλά και μία αντιπαλότητα μεταξύ της Παλαιάς και της Νέας Ρώμης και σε πολιτικό επίπεδο, μεγάλο ρόλο στο Φιλελληνισμό έπαιξε και η χριστιανική αλληλεγγύη προς τους Έλληνες, η οποία έγινε εντονότερη καθώς έφταναν στη Δύση διαρκώς οι συνθήκες της υποδούλωσης των Ελλήνων και οι φρικαλεότητες εκ μέρους του βάρβαρου κατακτητή. Από την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως και μετά, παρατηρείται μία διαρκώς αυξανόμενη ενασχόληση των Ευρωπαίων με τα ελληνικά γράμματα, η διαρκής δημιουργία εδρών ελληνικού πολιτισμού στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια καθώς και το αυξημένο ενδιαφέρον ενασχόλησης ευρωπαίων αρχαιολόγων με τα αρχαία μνημεία, τα οποία, παρά την οθωμανική κυριαρχία, έσπευδαν να μελετήσουν στο ελληνικό έδαφος.

Όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση, ο ενθουσιασμός εκ μέρους όλων των στρωμάτων της ευρωπαϊκής κοινωνίας ήταν τεράστιος, κυρίως όμως προήλθε από πρόσωπα διακρινόμενα για τις φιλελεύθερες και δημοκρατικές τους ιδέες καθώς και από την τάξη εκείνων που είχαν αγαπήσει και είχαν σπουδάσει την ελληνική παιδεία.

Μιλάμε συχνά για τις αντίξοες πολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν όταν οι Έλληνες πήραν τα όπλα το 1821 εξαιτίας της συσπείρωσης των δυνάμεων της απολυταρχίας στην Ευρώπη. Και όμως, αυτό το γεγονός απετέλεσε συγχρόνως και μεγάλο ευεργέτημα: Την εποχή εκείνη, τα αντιαπολυταρχικά κινήματα στην Ευρώπη έχουν θεριέψει και όλα έδειχναν πως η γηραιά Ήπειρος αργά ή γρήγορα θα οδηγηθεί σε δημοκρατικότερα πολιτεύματα. Οι πρωτεργάτες αυτής της κίνησης βρήκαν στην Ελληνική Επανάσταση το ιδεώδες σύμβολο, διατρανώνοντας πως οι Έλληνες δεν πραγματοποιούν μόνον ένα δικό τους εθνικό αγώνα αλλά και έναν πανανθρώπινο αγώνα κατά της τυραννίας.

Παρά την επίσημη αντιεπαναστατική γενικά και ανθελληνική ειδικότερα πολιτική των κυβερνήσεων της Ευρώπης, οι ευρωπαϊκοί λαοί τάχθηκαν μαζικά υπέρ των Ελλήνων, με πρωτεργάτες τους λαούς της Γερμανίας της Ελβετίας της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας. Πολύ σύντομα δε στον Φιλελληνισμό αναμίχθηκε ενεργά και το νεοσύστατο αμερικανικό κράτος. Δεν έχει τονιστεί όσο θα έπρεπε πως η Ελληνική Επανάσταση υπήρξε η θρυαλλίδα που επιτάχυνε τις εξελίξεις και τον εκδημοκρατισμό της Ευρώπης και πως η φαινομενικά ενισχυμένες δυνάμεις των ηγεμόνων της Δύσης αναγκάστηκαν να αλλάξουν τακτική εξαιτίας της μεγάλης και μαζικής πίεσης που ασκούσαν στην καθεστηκυία τάξη της Ευρώπης οι νέες ιδέες και οι φορείς τους με σημαία την εθνική μας παλιγγενεσία.

Ο Φιλελληνισμός δεν υπήρξε ομοιογενής σε όλες τις χώρες. Συγκεκριμένα, η γαλλική κυβέρνηση του ΙΗ΄, ακολουθούσα την πολιτική των συμμάχων της, επέδειξε για το ελληνικό ζήτημα αδράνεια, αδιαφορία και δυσπιστία. Οι παρατάξεις που κυβερνούσαν, οι παρατάξεις των αριστοκρατών και συντηρητικών, καταδίκασε τον αγώνα των Ελλήνων, θεωρώντας τον αναρχική εκδήλωση. Ο πρωθυπουργός Δούκας Ρισελιέ δεν έτρφε καμία συμπάθεια προς τους Έλληνες. Παρόλα αυτά, για να φανεί αρεστός προς τη Ρωσία που θεωρητικά υποστήριζε τους ομοδόγους της, επέτρεψε την κάθοδο Γάλλων φιλελλήνων.

Το 1821, πρωθυπουργός έγινε ο Ιωσήφ Βιλλέλ και, καταρχάς, υπήρξε εχθρικός προς τους Έλληνες. Γενικά, η γαλλική ανθελληνική πολιτική δεν υποχώρησε ακόμη και όταν, το 1822, ανέλαβε το υπουργείο των εξωτερικών της Γαλλίας ο υποκόμης Φρανσουά Ρενέ Σατομπριάν, του οποίου ήταν γνωστή η κλασική παιδεία και ο θαυμασμός του προς την αρχαία Ελλάδα και τα πολιτικά και τα πολιτιστικά της επιτεύγματα.

Εξαιτίας όλων αυτών, ο γαλλικός φιλελληνισμός υπήρξε στην αρχή ατροφικός και ανίσχυρος και είχε περισσότερο πολιτικό χαρακτήρα εντός της Γαλλίας. Αφορούσε ιδιαίτερα την φιλελεύθερη παράταξη, η οποία βρήκε ευκαιρία να εναντιωθεί στην επίσημη κυβέρνηση της Γαλλίας που υπήρξε ξεκάθαρα φιλοτουρκική και παράλληλα πλήρως ανθελληνική. Σταδιακά, στη Γαλλική Βουλή, οι φιλελληνικές φωνές άρχισαν να γίνονται όλο και εντονότερες από διαπρέπεις πληρεξουσίους μεταξύ των οποίων ο στρατηγός Φουά, ο ντε Κορσέλ, ο Βενιαμίν Κονστάν, ο Αλέξης ντε Νουάιγ και άλλοι.

Μεγάλο αποτέλεσμα είχαν οι μπροσούρες, δηλαδή φυλλάδια τα οποία εκδίδονταν και μοιράζονταν στον λαό του Παρισιού. Διατράνωναν τα δίκαια των Ελλήνων και τα όποια έσοδα είχαν ως αποδεκτή τους αγωνιζόμενους Έλληνες. Μεταξύ των πιο φιλελληνικών κειμένων στις μπροσούρες αυτές υπήρξε το κείμενο του Σατομπριάν Note Sur La Grece που εκδόθηκε πέντε φορές στη Γαλλία το 1825 και μεταφράστηκε σε πολλές ξένες γλώσσες.

Εξαιτίας όλων αυτών των παραγόντων, η κοινή γνώμη άρχισε να μεταστρέφεται με ταχείς ρυθμούς υπέρ των Ελλήνων, με αποτέλεσμα να ενταθεί η πίεση προς την επίσημη γαλλική κυβέρνηση Σε συνδυασμό και με παρόμοια φαινόμενα στη Γερμανία, την Ελβετία και την Αγγλία, στο όνομά του Φιλελληνισμού, άρχισε μία πρωτοφανής άμιλλα μεταξύ των φιλελεύθερων και των προοδευτικών δυνάμεων μεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας, όπου οι ενέργειες της μίας οδηγούσαν την άλλη σε ακόμα φιλελληνικότερες δράσεις. Ο γαλλικός φιλελληνισμός πήρε συγκεκριμένες μορφές με σπουδαιότερες, πρώτον την κάθοδο εθελοντών στην Ελλάδα ώστε να πολεμήσουν στο πλευρό των επαναστατών μεταξύ των οποίων υπήρξαν γνωστοί επιστήμονες, διακεκριμένοι αξιωματικοί του γαλλικού στρατού αλλά και πολλοί ανώνυμοι πολίτες, απόλυτα ανιδιοτελείς ιδεολόγοι, έχοντες πλήρη συνείδηση πως πολεμούν για μία πανευρωπαϊκή αν όχι παγκόσμια μεγάλη ιδέα. Δεύτερη μορφή υπήρξαν οι γαλλικές φιλειρηνικές οργανώσεις, ιδιαίτερα από το 1825 και μετά, οι οποίες συνέλεγαν χρήματα που έστελναν στην Ελλάδα είτε με μορφή μετρητών είτε με τη μορφή εφοδίων. Υπολογίζεται πως συνελέγησαν περί το 1.642.317 χρυσά γαλλικά φράγκα, όπως μαρτυρούν λεπτομερείς αναφορές του Γαλλικού Φιλελληνικού Κομιτάτου. Την ηγεσία του είχαν διάσημοι Γάλλοι, μεταξύ των οποίων και ο Σατομπριάν.