Ο μέγας Φιλέλληνας Φρανσουά Ρενέ ντε Σατομπριάν: Ο Σατομπριάν και η σχέση του με την Ελλάδα

Ο μέγας Φιλέλληνας Φρανσουά Ρενέ ντε Σατομπριάν:

Μία τριλογία

ΙΙ. Ο Σατομπριάν και η σχέση του με την Ελλάδα

Ποιοι μπορεί να θεωρηθούν πρωτεργάτες και μεγάλοι εμπνευστές του φιλελληνικού ρεύματος στη Γαλλία; Ο Μέτερνιχ, φανατικός εχθρός του φιλελληνισμού, σε επιστολή του της 12ης Ιουνίου 1826, σημειώνει ως ηγέτες της φιλελληνικής κίνησης στη Γαλλία τον Βενιαμίν Κονστάν, τον Σατομπριάν και τον αββά ντε Πράντ, δηλαδή εκείνους, οι οποίοι εκπροσώπουσαν τις φιλελληνικές τάσεις στο πολιτικό πεδίο,. Όλα όμως οδηγούν στο γεγονός πως επικεφαλής των φορέων του ελληνικού πνεύματος στη Γαλλία, τουλάχιστον από τα μέσα του 1824 και εξής, είναι ήταν ο Σατομπριάν.

Η κυριαρχία του διαπρεπούς αυτού συγγραφέα, πολιτικού άνδρα και δημοσιογράφου στον πνευματικό κόσμο της εποχής του και το μεγάλο του κύρος ως λογίου που εξύμνησε την πατρίδα, τη θρησκεία και την ελευθερία, τον καθιστούν τον κυριότερο ίσως εκπρόσωπο του γαλλικού φιλελληνισμού. Είναι αυτός που έθεσε στη διάθεσή της αγωνιζόμενης Ελλάδας τον πλούτο της φαντασίας του, τον συναισθηματισμό του, το πάθος του για την ελευθερία, το θαυμάσιο λογοτεχνικό ύφος του και εντέλει όλη την κοινωνική του υπόληψη. Υπήρξε η ψυχή του Φιλελληνικού Κομιτάτου και το πνευματικό ίνδαλμα των μορφωμένων Γάλλων οι οποίοι ομοθυμαδόν υποστήριξαν τον Ελληνικό Αγώνα. Αναμφίβολα, δεν υπάρχει φλογερότερος υποστηρικτής της Ελληνικής Επανάστασης από τον Σατομπριάν, κάτι που μάρτυρα η λογοτεχνική του πένα αλλά και ο πολιτικός του λόγος.

Ο Σατομπριάν γνώριζε σε βάθος τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και αγαπούσε με φλογερή αγάπη όλους τους καρπούς του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Γνώριζε όμως και τους σύγχρονους Έλληνες, τους οποίους είχε γνωρίσει από κοντά στο περίφημο ταξίδι του στην Ελλάδα, το όποιον επιχείρησε όταν προετοίμαζε το ποίημα του «Μάρτυρες», χάρη του οποίου θέλησε να συμπληρώσει τις γνώσεις του με άμεση επαφή με τους Έλληνες και τη γη τους. Από το 1806 μέχρι το 1807 επισκέφτηκε την , την Τουρκία, την Παλαιστίνη και την Ισπανία. Καρπός της περιήγησης αυτής υπήρξε το περίφημο «Οδοιπορικό» (L’ itineraire de Paris a Jerusalem) που εκδόθηκε το 1811 και αποτέλεσε μέγα φιλολογικό γεγονός και μάλιστα βρήκε πολλούς μιμητές καθώς δημοσιεύτηκε σε πολλές γλώσσες.

Το έργο αυτό του Σατομπριάν προσέφερε πολλά στην υπόθεση της σκλαβωμένης Ελλάδας. Ο συγγραφέας κατάφερε να συνδέσει την αρχαιογνωσία του με την απαράμιλλη γοητεία του ύφους του σχετικά με τις τραγικές σκηνές της ζωής του υπόδουλου Ελληνισμού, τον οποίο γνώρισε από κοντά. Δέκα χρόνια πριν την Επανάσταση του ΄21, το βιβλίο τούτο ξανάφερε την αρχαία Ελλάδα στις πλατιές μάζες της ευρωπαϊκής κοινωνίας και θέρμανε τη συμπάθεια των απανταχού της γης φιλελεύθερων ανθρώπων υπέρ των πασχόντων υπόδουλων Ελλήνων, απογόνων ενός ενδόξου λαού.

«Τι απέγινε ο λαός εκείνος;», γράφει στο Οδοιπορικό του ο Σατομπριάν.  «Πού να τον βρω εγώ, που μεταφράζω τον Θουκυδίδη, ανάμεσα στα ερείπια των Αθηνών, όπου ακούω χριστιανικές φωνές ανάμεσα σε τουρκικούς μιναρέδες; Έφτασα μέχρι τα Ιεροσόλυμα να αναζητώ την απάντηση στην ερώτηση αυτή αλλά ήξερα εξαρχής τι θα ακούσω: Ο Κύριος του θανάτου και της ζωής είναι Αυτός που οδηγεί στον Άδη και Αυτός που ανασταίνει» (Ψαλμός του Δαβίδ).

Μία σχεδόν δεκαετία ευρισκόμενος στην Ελλάδα πριν την Επανάσταση, μελέτησε με μεγάλο πόνο τις τύχες της των σύγχρονων Ελλήνων. Δεν απελπίζεται αλλά πιστεύει πως η λύση θα αργήσει ακόμα. Είναι γεγονός πως δεν έχει γνώση του βυζαντινού πολιτισμού και θεωρεί τον ένδοξο αυτό λαό πως παραμένει υπόδουλος ήδη από την εποχή των Ρωμαίων. Συγχρόνως όμως, διακρίνει κάποιες μικρές ελπίδες σθένους και επιθυμίας για ελευθερία και καλεί τους σύγχρονους Έλληνες να σπάσουν τις αλυσίδες και να οδηγηθούν επιτέλους στη συντριβή της τυραννίας. Είναι όμως εκείνος που οδηγείται και σε μία συστηματική ανάλυση των γεγονότων που βλέπει να πλησιάζουν. Παρατηρεί πως δεν αρκεί η απελευθέρωση από τον τύραννο. Πιστεύει πως θα χρειαστεί πολύς χρόνος να εξαλειφθούν τα σημάδια της σκλαβιάς και διαπιστώνει τη μεγάλη απόσταση που χωρίζει τον σύγχρονο ελληνικό λαό από τα μεγάλα έθνη της Ευρώπης.

Το κύρος, η οξυδέρκεια και η κοινωνική θέση του Σατομπριάν ήταν η αιτία ώστε η πίκρα του για την υποδούλωση του ελληνικού λαού αλλά και οι αναλύσεις του να αποτελέσουν καθοριστικό παράγοντα διαμόρφωσης του Φιλελληνισμού στη Γαλλία αλλά και των πολιτικών αποφάσεων που ακολούθησαν μετά τη ναυμαχία του Ναβαρίνου. Χωρίς αμφιβολία, πρόκειται για μία προσωπικότητα αντίστοιχη του Λόρδου Βύρωνα, όσον αφορά τον αγγλικό φιλελληνισμό. Το γαλλικό πολιτικό κατεστημένο δεν ήταν σε θέση να παρακάμψει την προσωπικότητα του Σατομπριάν, πολύ δε περισσότερο δεν ήταν σε θέση να παρακάμψει την επίδραση που είχε στη γαλλική κοινωνία.

Το πολύ ενδιαφέρον στην προσωπικότητά του είναι πως δεν παραδόθηκε σε έναν άκρατο ρομαντισμό, ο οποίος, πολλές φορές, οδήγησε τους υμνητές των απογόνων των αρχαίων Ελλήνων να γίνουνε φανατικοί πολέμιοί τους, συγκρίνοντας τους σύγχρονους αμόρφωτους και εξαθλιωμένους Έλληνες με τους αρχαίους προγόνους τους. Ο Σατομπριάν υπήρξε ισορροπημένος στην κρίση του, διαπιστώνοντας μεν την εξαθλίωση, υπερασπίζοντας όμως συγχρόνως έναν λαό ο οποίος, επί τέσσερις αιώνες, στερήθηκε κάθε αγαθό, υλικό και πνευματικό. Έγραφε πως δεν υπάρχει τίποτα ευκολότερο από το να συκοφαντεί κάποιος αυτούς τους δυστυχείς, ευρισκόμενος σε μία απόλυτη ασφάλεια. Δεν θα είναι όμως καλύτερα οι επικριτές αυτού του εξαθλιωμένου λαού να συμβάλουν στο σπάσιμο των αλυσίδων; «Εγώ», έγραφε «θα συνεχίσω να υποστηρίζω πως οι δάσκαλοι του ευρωπαϊκού πολιτισμού βρίσκονται ακόμα στην Ελλάδα και, αν και ο λαός αυτός φαίνεται γερασμένος και πλήρως εξασθενημένος από τον δεσποτισμό, μία νέα ζωή για αυτόν είναι εφικτή, μία νέα ζωή που θα επηρεάσει ολόκληρη την Ευρώπη».

Οι σκέψεις του αυτές περιλαμβάνονται στο Οδοιπορικό το, που αποτελεί έναν από τους πιο θεσπέσιους ύμνους στη σύγχρονη Ελλάδα αλλά και ένα καθοριστικό πνευματικό και πολιτικό κείμενο.