Διαχείριση και Παρακολούθηση Υδρόβιας Ορνιθοπανίδας Πρεσπών

Οι δράσεις διαχείρισης και παρακολούθησης ορνιθοπανίδας στη Μικρή Πρέσπα υλοποιούνται από την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών σε συνεργασία με το Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Πρεσπών.

Χαλκόκοτες

Ιστορικό της διαχείρισης της υδρόβιας ορνιθοπανίδας στη Μικρή Πρέσπα
Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί στην Πρέσπα πάνω από 260 είδη πουλιών εκ των οποίων τα 160 περίπου αναπαράγονται στην περιοχή. Ο αριθμός αυτός είναι εντυπωσιακός, εάν σκεφτεί κανείς πως σε όλη την Ελλάδα έχουν καταγραφεί συνολικά περίπου 430 είδη. Πολλά είναι σπάνια και απειλούνται με εξαφάνιση˙ ενδεικτικά αναφέρονται ο αργυροπελεκάνος και ο ροδοπελεκάνος, η λαγγόνα, η χαλκόκοτα, η σταχτόχηνα, ο αργυροτσικνιάς, κλπ. Η Μικρή Πρέσπα μάλιστα φιλοξενεί τη μεγαλύτερη αποικία αναπαραγωγής αργυροπελεκάνων στον κόσμο. Ο αργυροπελεκάνος είναι είδος που σε παγκόσμιο επίπεδο θεωρείται «Τρωτό», δηλαδή σε μεγάλο κίνδυνο να εξαφανιστεί.
Η ύπαρξη των ρηχών νερών και των υγρών λιβαδιών είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα υδρόβια πουλιά, καθώς αποτελούν τον κύριο τόπο διατροφής πολλών από αυτά. Όταν στις αρχές του 1991 ιδρύθηκε η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών, η συρρίκνωση των υγρών λιβαδιών είχε προχωρήσει αισθητά. Ως πιθανό αποτέλεσμα αυτού κάποια είδη υδρόβιων πουλιών είχαν πάψει να φωλιάζουν στην περιοχή, όπως για παράδειγμα οι  χαλκόκοτες και οι χουλιαρομύτες, ενώ οι πληθυσμοί άλλων ειδών όπως οι πελεκάνοι και οι λαγγόνες διατηρούνταν σε χαμηλά επίπεδα. Η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών έθεσε ως έναν από τους πρωταρχικούς της  στόχους  τη μελέτη και προστασία των πουλιών. Έτσι, για μία δεκαετία περίπου πραγματοποίησε συστηματική έρευνα αλλά και δράσεις που περιλάμβαναν την εγκατάσταση τεχνητών νησίδων αναπαραγωγής, τη φύλαξη των περιοχών αναπαραγωγής των ειδών, την ενημέρωση και συνεργασία κυρίως με τους ψαράδες για την προστασία των αποικιών, ως και την πειραματική αποκατάσταση των υγρών λιβαδιών σε περιορισμένη έκταση. Παράλληλα έπεισε τη ΔΕΗ να αντικαταστήσει τα υπέργεια καλώδια μεταφοράς ρεύματος που βρίσκονταν κοντά στον υγρότοπο, με άλλα μονωμένα, παρέμβαση που μείωσε αισθητά τον αριθμό θανατηφόρων προσκρούσεων πουλιών, κυρίως των πελεκάνων. Από το 2002 και μετά, με την εφαρμογή του προγράμματος LIFE-Φύση: «Προστασία και Διατήρηση Ειδών Πουλιών Προτεραιότητας στη λίμνη Μικρή Πρέσπα» αυξήθηκαν σημαντικά οι πληθυσμοί των πελεκάνων και των λαγγόνων και βελτιώθηκαν οι συνθήκες προστασίας των υδρόβιων πουλιών, μέσα από ένα συνδυασμό δράσεων όπως η ανακατασκευή του θυροφράγματος και η διαχείριση της παραλίμνιας βλάστησης, που οδήγησαν στην αποκατάσταση των υγρών λιβαδιών σε μεγαλύτερη κλίμακα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι από το 1987 έως σήμερα η οικολογία των δύο ειδών πελεκάνων μελετάται στην Πρέσπα, μέσα στα πλαίσια του Διεθνούς Προγράμματος για τη Μελέτη και Προστασία του αργυροπελεκάνου. Η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών στήριξε την εφαρμογή διαχειριστικών μέτρων στα συμπεράσματα αυτής της έρευνας και σταδιακά η αποικία των αργυροπελεκάνων της Πρέσπας αυξήθηκε με αποτέλεσμα σήμερα να αποτελεί τη μεγαλύτερη αποικία  στον κόσμο ξεπερνώντας τα 1.000 ζευγάρια.

Διαχείριση και παρακολούθηση ορνιθοπανίδας
Η διαχείριση της ορνιθοπανίδας περιλαμβάνει δράσεις για τη διαχείριση  και προστασία των χώρων αναπαραγωγής σημαντικών ειδών ορνιθοπανίδας καθώς και δράσεις για τη διαχείριση των χώρων διατροφής τους (υγρά λιβάδια).
Η διαχείριση των χώρων αναπαραγωγής περιλαμβάνει τη διαχείριση της στάθμης της λίμνης Μικρή Πρέσπα, που εξασφαλίζει την παρουσία νερού γύρω από τους χώρους αναπαραγωγής των πουλιών παρέχοντας υψηλό βαθμό προστασίας από οχλήσεις. Περιλαμβάνει επίσης την οριοθέτηση των αποικιών των πελεκάνων με σημαδούρες, η οποία επίσης συμβάλλει σημαντικά στην προστασία από την όχληση που δημιουργούν οι βάρκες που αλλιώς θα πλησίαζαν πολύ τις αποικίες. Επιπροσθέτως, έχει προβλεφθεί η γρήγορη εγκατάσταση τεχνητών αναπαραγωγικών νησίδων, όταν και εφόσον αυτό κριθεί απαραίτητο.
Η διαχείριση των τόπων διατροφής των πουλιών (υγρά λιβάδια) είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις δράσεις για τη διαχείριση της παραλίμνιας βλάστησης, η οποία εξασφαλίζει τη δημιουργία υγρών λιβαδιών και τις δράσεις διαχείρισης της στάθμης της λίμνης, η οποία εξασφαλίζει επαρκές πλημμύρισμα των υγρών λιβαδιών και άρα τόπο διατροφής για τα πουλιά.
Η παρακολούθηση των τάσεων των πληθυσμών της ορνιθοπανίδας αποτελεί και δείκτη αξιολόγησης των δράσεων διαχείρισης. Η δράση αυτή αποτελείται από δύο μέρη:

1.    Ετήσια καταμέτρηση του αριθμού των αναπαραγόμενων ζευγαριών πελεκάνων, λαγγόνων, κορμοράνων και ερωδιών. Μετά το έτος 2000, η παρακολούθηση των αποικιών των δύο ειδών πελεκάνων γίνεται απλώς και μόνο με παρατήρηση με τηλεσκόπιο (ώστε να αποφεύγεται η επίσκεψη που συνοδευόταν και από ενόχληση των αποικιών) και ξεκινά από την εποχή που φθάνουν τα πουλιά στην Πρέσπα, το Φεβρουάριο, διαρκεί δε μέχρι τον Ιούνιο. Στη διάρκεια της περιόδου αυτής καταμετρείται ο αριθμός των φωλιών, ο αριθμός ατόμων που βρίσκονται στις αποικίες και καταγράφονται οι καιρικές συνθήκες. Πολύ αργότερα το καλοκαίρι, αφού έχει τελειώσει το φώλιασμα και οι τελευταίοι νεοσσοί είναι ήδη πολύ μεγαλωμένοι, πραγματοποιούνται συμπληρωματικά επιτόπιες επισκέψεις στις αποικίες για μετρήσεις από κοντά, έτσι ώστε να αποφεύγεται η οποιαδήποτε όχληση των νεαρών πελεκάνων ή άλλων ειδών πουλιών που φωλιάζουν στις ίδιες αποικίες. Η παρακολούθηση των τάσεων των πληθυσμών των μικτών αποικιών λαγγόνων-ερωδιών, δεν μπορεί να γίνει με απευθείας μέτρηση λόγω του ότι  τα πουλιά αυτά φωλιάζουν σε πυκνούς και απρόσιτους καλαμιώνες. Έτσι, η εκτίμηση των αναπαραγωγικών ζευγών πραγματοποιείται με την έμμεση μέθοδο των μετρήσεων «Άφιξης-Αναχώρησης» με την οποία καταγράφονται οι αριθμοί των πουλιών που πετούν προς και από τις αποικίες αναπαραγωγής σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα.

2.    Παρακολούθηση των αριθμών των υδρόβιων πουλιών που χρησιμοποιούν τις διαχειριζόμενες περιοχές και άλλες υγροτοπικές περιοχές ως τόπους διατροφής. Αυτή περιλαμβάνει: α) Την καταγραφή των ειδών και των αριθμών τους σε συγκεκριμένες περιοχές όπου γίνεται διαχείριση της βλάστησης και σε άλλες φυσικές υγροτοπικές περιοχές. Η συγκεκριμένη δράση πραγματοποιείται εβδομαδιαίως από τέλη Φεβρουαρίου έως μέσα Ιουνίου. β) Την παρακολούθηση της ανάπτυξης της βλάστησης στις διαχειριζόμενες περιοχές. Η συμπληρωματική αυτή μέθοδος, ελέγχει με μετρήσεις την ανάπτυξη του καλαμιού ή άλλων μακρόφυτων στις πλημμυρισμένες περιοχές διαχείρισης (υγρά λιβάδια) από τη στιγμή που εμφανίζονται πάνω από την επιφάνεια του νερού (αρχές Απριλίου). Οι μετρήσεις συνεχίζονται μέχρι μέσα Ιουνίου όταν τα φυτά έχουν φτάσει σε συγκεκριμένο ύψος. Στόχος της μεθόδου είναι να αξιολογήσει την επίδραση της ανάπτυξης του καλαμιώνα ή άλλων μακρόφυτων στη συμπεριφορά και τη διατροφή των υδρόβιων πουλιών.
Με βάση τα αποτελέσματα των παραπάνω δράσεων, η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών συντάσσει ετήσια έκθεση δράσεων διαχείρισης και παρακολούθησης  που εφαρμόστηκαν την προηγούμενη χρονιά και εισηγείται στην Επιτροπή Διαχείρισης Υγροτόπου τις προτάσεις της για το επόμενο έτος.