«Μείνατε ἐν ἐμοί, ἵνα βότρυν φέρητε», Το ομιλητικό έργο του Μητροπολίτου Πολυανής και Κιλκισίου Αποστόλου Παπακωνσταντίνου (+2009)

Δημήτριος Χοϊλούς, «Μείνατε ἐνἐμοί, ἵνα βότρυν φέρητε», Το ομιλητικό έργο του Μητροπολίτου Πολυανής και Κιλκισίου Αποστόλου Παπακωνσταντίνου (+2009). Εκδόσεις Μπαρμπουνάκη, Θεσσαλονίκη 2020.

Η Εκκλησία ακολουθώντας την εντολή του Χριστού προς τους Αποστόλους μεταφέρει το μήνυμα του Σταυρού και της Αναστάσεως στους εγγύς και τους μακράν και καλεί τους ανθρώπους που θα το πιστέψουν να βαπτιστούν κα να γίνουν μέλη του Σώματός του. Και έως ότου γίνουν, τους κατηχεί, τους μυσταγωγεί και στη συνέχεια ως μέλη της ευχαριστιακής κοινότητας στηρίζει την πίστη τους και τους οικοδομεί στην πνευματική τους ζωή. Όλα αυτά σημαίνουν πως η ζωή της Εκκλησίας είναι συνυφασμένη με το κήρυγμα που μεταφέρει το μήνυμα της εν Χριστώ σωτηρίας πρωτίστως με την ομιλία, τον λόγο, την προσλαλιά, αλλά και την υμνογραφία και τις άλλες μορφές τέχνης που μέσα στη σιωπή τους μεταφέρουν με εύγλωττο τρόπο το κάλλος και την αγάπη του Θεού για τους ανθρώπους.

Όσο απαραίτητο είναι το κήρυγμα για τη ζωή της Εκκλησίας τόσο πιο ευάλωτο γίνεται, διότι ο κήρυκας/ομιλητής οφείλει να είναι σε διαρκή εγρήγορση και να μεταδίδει την αλήθεια του Ευαγγελίου σε ανθρώπους που ανήκουν σε μία συγκεκριμένη εποχή με τις δικές της ανησυχίες, αλλά την ίδια αναζήτηση για την αλήθεια και την υπέρβαση της φθοράς και του θανάτου. Στην εποχή μας η θέση του ομιλητή και η επιλογή που θα κάνει για το περιεχόμενο του κηρύγματός του γίνεται ακόμα πιο δύσκολη, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι στους ακροατές των κηρυγμάτων συχνά υπάρχει άγνοια για τα θεμελιώδη της πίστεως, όχι σπάνια σύγχυση ή ακόμη και δοκησισοφία. Υπάρχει όμως και ανάγκη για πνευματική τροφή και ενδυνάμωση της πίστεως, όταν μάλιστα η μετάδοση ενός κηρύγματος ξεπερνά τα όρια ενός συγκεκριμένου εκκλησιάσματος και φτάνει σε πολλαπλούς και απροσδιόριστους αποδέκτες, όπως συμβαίνει όταν μεταδίδεται εκτός του ναού, με ποικίλους αγωγούς επικοινωνίας.

Ο μακαριστός Μητροπολίτης Πολυανής και Κιλκισίου κυρός Απόστολος Παπακωνσταντίνου(+2009), έμπειρος ποιμένας και κήρυκας του Ευαγγελίου για πολλές δεκαετίες, με πλούσια πνευματικά εφόδια, λιπαρή γνώση της Γραφής και της πατερικής σκέψης, φιλόσοφος νους ως προς την αναζήτηση της ανθρώπινης ύπαρξης και την πορεία του κόσμου, επέλεξε να εξηγήσει στο εκκλησίασμα της Επαρχίας του το μυστήριο της θείας Οικονομίας και της εν Χριστώ σωτηρίας, με απλά λόγια, γλαφυρό ύφος, παραστατικές εικόνες.

Ο Δημήτρης Χοϊλούς,  με το ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον του για τη μετάδοση του μηνύματος του Ευαγγελίου με τις εργασίες του για τα ταφικά επιγράμματα και τη νεκρώσιμη ακολουθία, στην πρόσφατη αυτή μελέτη του, αναδεικνύει τις θεολογικές θέσεις του μακαριστού Επισκόπου και ειδικότερα του μηνύματος που ο ίδιος επεδίωκε να  μεταδώσει στο εκκλησίασμα των ενοριών της Επαρχίας του και στη συνέχεια στους αναγνώστες των κειμένων του. Η έρευνά του αυτή βασίζεται σε τέσσερα Ομιλιάρια –Κυριακοδρόμια του Επισκόπου: 1) Αποστόλου Παπακωνσταντίνου, Μητροπολίτου Πολυανής και Κιλκισίου, Διακονία Λόγου, Κλικίς, 1995. 2) Αποστόλου Παπακωνσταντίνου, Μητροπολίτου Πολυανής και Κιλκισίου, Σταυροαναστάσιμε Μηνύματα, Κιλκίς 1997. 3) Αποστόλου Παπακωνσταντίνου, Μητροπολίτου Πολυανής και Κιλκισίου, Προς οικοδομήν της χρείας, Κιλκίς 2000. 4) Αποστόλου Παπακωνσταντίνου, Μητροπολίτου Πολυανής και Κιλκισίου, Πώς θα πιστέψουν αν δεν ακούσουν; Ακρίτας, Θεσσαλονικη 2001

Η θεολογική σκέψη του μακαριστού μητροπολίτη και ο μη εφησυχασμός του για την πνευματική καλλιέργεια του ποιμνίου του αναδεικνύεται από την ανάλυση των θεμάτων του ομιλητικού του έργου που επιχειρεί ο συγγραφέας του βιβλίου. Ο αναγνώστης του κατανοεί ότι ο μακαριστός Επίσκοπος προσπαθεί να μυσταγωγήσει τους ακροατές του στο μυστήριο της Εκκλησίας και να τους προσκαλέσει να γίνουν «σύσσωμοι» και «σύναιμοι» του Χριστού. Οι γραπτές αυτές ομιλίες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μυσταγωγικές με απώτερο στόχο τον επανευαγγελισμό του λαού του Θεού σε μία εποχή που η κατήχηση της Εκκλησίας έχει αρκετά υποχωρήσει.

Στο βιβλίο «Μείνατε ἐν ἐμοί, ἵνα βότρυν φέρητε» αναδεικνύεται η έντονη επιμονή του μακαριστού Επισκόπου να μη μείνει κανένας ακροατής του ανυποψίαστος για τον Θεάνθρωπο Χριστό, την εξαγιαστική χάρη του Αγίου Πνεύματος, το μυστήριο της Εκκλησίας και τη ζωοποιό μετοχή στη θεία Ευχαριστία. Με το ομιλητικό του έργο μεταφέρει το μήνυμα της ελπίδας στους πιστούς, μεταδίδει την εμπειρία του από της εν Χριστώ ζωής και οδηγεί στη θεία κοινωνία, όπου συναντάται ο Θεός με τον άνθρωπο, οι άνθρωποι μεταξύ τους, με τον Θεό Δημιουργό και με ολόκληρη τη Δημιουργία. Με τον τρόπο αυτό προτείνει ένα άλλο τρόπο ζωής μέσα στις ποικίλες δοκιμασίες του παρόντος αιώνος, η οποία αντλεί το νόημά της από τον Σταυρό και την Ανάσταση του Ιησού Χριστού, που και τα δύο συνυπάρχουν, όπως ο ίδιος με πάθος κήρυττε: «Ο Χριστιανός της πίστεως και της αγάπης, σε τούτο τον κόσμο της ματαιότητας, της αμαρτίας και του θανάτου, ζη με την προσδοκία της αναστάσεως και όχι του θανάτου. Για τον Χριστιανό ο πρόσκαιρος σταυρός που σηκώνει μέσα του κλείνει πάντοτε τη δόξα της αναστάσεως» (Προς οικοδομήν της χρείας, σ. 14).

Ταυτόχρονα η ερευνητική αυτή εργασία του Δημήτρη Χοϊλού  «Μείνατε ἐν ἐμοί, ἵνα βότρυν φέρητε», αποτελεί ένα σχολιασμένο ομιλητικό εγχειρίδιο για όποιον επιθυμεί να λάβει παραδείγματα για τη διακονία του Λόγου μέσα στη σύγχρονη ενορία. Η διεισδυτική προσέγγιση των ομιλητικών κειμένων του μακαριστού Μητροπολίτη Πολυανής και Κιλκισίου Αποστόλου, αποτελεί οδηγό που βοηθά τον αναγνώστη να συνειδητοποιεί τον ρόλο και τη σπουδαιότητά του κηρύγματος για τη ζωή του πιστού, εφόσον ενισχύει την πίστη του και τη δεκτικότητά του στην εξαγιαστική χάρη του Αγίου Πνεύματος. Ο αναγνώστης του κειμένου γίνεται  μάρτυρας της θεολογικής και ποιμαντικής αγωνίας ενός επισκόπου για τους πιστούς που εκκλησιάζονται και για εκείνους που απέχουν. Συγχρόνως αντιλαμβάνεται  μία δομική πρόταση για την παραδοσιακή μορφή της ανώτερης ομιλίας, όπου με σύντομο τρόπο αναλύεται μία θέση/παράθεμα από το ευαγγελικό ή αποστολικό ανάγνωσμα της Κυριακής με βάση τη Γραφή και την πατερική θεολογία, ενώ προτάσσεται μία επιγραμματική αναφορά στο περιεχόμενο του αναγνώσματος στην αρχή και η σύντομη ομιλία ανακεφαλαιώνεται με μία προτροπή.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο Α΄ Κεφάλαιο με τίτλο: «Ο Μητροπολίτης Πολυανής και Κιλκισίου Απόστολος Παπακωνσταντίνου (1924-2009)» παρατίθεται εν συντομία η βιογραφία του: τα παιδικά και νεανικά του χρόνια, η διακονία του στη Μητρόπολη Ζακύνθου, (1967-1974),  τα δύσκολα χρόνια της εξορίας από τη μητροπολιτική του Επαρχία, η παραμονή του στην Κοζάνη και η ποιμαντική προσέγγιση των νέων στις κατασκηνώσεις στον Πτελεό –Μαγνησίας (1974-1991). Τέλος η αρχιερατεία του στη Μητρόπολη Πολυανής και Κιλκισίου και οι δραστηριότητες που ανέπτυξε εκεί. Στο Β΄ Κεφάλαιο με τίτλο: «Η Εκκλησία και τα μέλη της» παρουσιάζονται τα κείμενα που διδάσκουν τους πιστούς με απλό τρόπο, βιβλική τεκμηρίωση και ευχαριστιακή προοπτική το δύσκολο και εν πολλοίς συγκεχυμένο θέμα της Εκκλησιολογίας: τί είναι η Εκκλησία, ο σκοπός της, ο Χριστός κεφαλή της, η ενότητα των πιστών δεσμός που διασφαλίζει το Άγιο Πνεύμα, η θεία ευχαριστία κέντρο της ζωής των πιστών, η Εκκλησία φορέας της αληθείας καθώς και πτυχές της ευχαριστιακής Θεολογίας. Επίσης προσεγγίζεται το μυστήριο της εν Χριστώ σωτηρίας, η διακονία της ιεροσύνης και η αναγκαιότητα της ιεραποστολής. Στο Γ΄ Κεφάλαιο με τίτλο: «Τα ιερά μυστήρια της Εκκλησίας» επισημαίνονται τα παραθέματα από τα τέσσερα Ομιλιάρια, που υπενθυμίζουν τους πιστούς τη διδασκαλία της Εκκλησίας για το μυστήριο του βαπτίσματος και την παράδοση του νηπιοβαπτισμού, για τη μετάνοια και τη δύναμή της που είναι δωρεά του Αγίου Πνεύματος, το μυστήριο της πίστεως και της προσευχής, την αγιότητα και το μυστήριο του θανάτου υπό το πρίσμα της αναστάσεως των νεκρών. Στο Δ΄ Κεφάλαιο με τίτλο: «Ιδιαίτερα Ποιμαντικά Προβλήματα» ο συγγραφέας σταχυολογεί και εύστοχα αναλύει τις θέσεις το Επισκόπου για σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα με ιδιαίτερη έμφαση για τη νεολαία και τον ρόλο των λαϊκών στη ζωή της Εκκλησίας όπου σημαντική είναι η θέση έχουν των γυναικών. Στο Ε΄ Κεφάλαιο με τίτλο: «Οι αρετές του Χριστιανού» καταγράφονται από τα τέσσερα Ομιλιάρια οι προτροπές του Επισκόπου προς το ποίμνιο και ευρύτερα προς τους αναγνώστες του για την ελπίδα, τη νηστεία, την αγάπη και τη συγγνώμη. Η ελπίδα θεμελιώνεται στο πρόσωπο του αναστημένου Χριστού και μαζί με την πίστη είναι η απάντηση στα αδιέξοδα των ανθρώπων. Η νηστεία επικεντρώνεται κυρίως στην άσκηση κατά των παθών και έχει κοινωνική διάσταση με την αποφυγή του φθόνου και της αρπαγής Στην ενότητα της αγάπης περιλαμβάνεται η θυσιαστική αγάπη του Θεού για τον άνθρωπο, η οικουμενικότητα  και η ανιδιοτέλεια της χριστιανικής αγάπης και η απάντησή της στα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα. Τέλος παρουσιάζεται η δύναμη της συγγνώμης που είναι δωρεά του Αγίου Πνεύματος, η κοινωνική σημασία της και ο Χριστός ως πρότυπο της συγγνώμης.

Συνοψίζοντας, το βιβλίο του Δημήτρη Χοϊλού «Μείνατε ἐνἐμοί, ἵνα βότρυν φέρητε» προσφέρει στον αναγνώστη ένα δημιουργικό τρόπο προσέγγισης ομιλητικών κειμένων και γνωστοποιεί ευρύτερα ομιλητικά κείμενα ενός Επισκόπου που με επίγνωση της ποιμαντικής του ευθύνης, αγωνίστηκε να αφυπνίσει το εκκλησίασμα για την πνευματική και κοινωνική διάσταση της εν  Χριστώ ζωής, συμμετέχοντας με αυτόν τον τρόπο στο γενικό προσκλητήριο για τον επανευαγγελισμό της κοινωνίας μας.