Νοσήματα και αεροπορικά ταξίδια

Οι μετακινήσεις με το αεροπλάνο είναι ομολογουμένως οι πιο γρήγορες και οι πιο ασφαλείς. Όμως επιτρέπεται σε ανθρώπους με σοβαρά προβλήματα υγείας να χρησιμοποιήσουν αυτό το μέσο μεταφοράς; Το παρακάτω άρθρο μας ενημερώνει για τις προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες μπορούν να ταξιδέψουν άτομα με σοβαρές παθήσεις.

Το όνειρο του ανθρώπου να πετάξει ψηλά στους αιθέρες, ενδόμυχη επιθυμία για την προπτωτική του κατάσταση, ξεκινάει από τότε που άρχισε η ύπαρξή του. Στους αρχαίους χρόνους εκφράζεται σε μια σειρά από μύθους. Στην περίοδο της αναγέννησης, ιδιοφυΐες σαν τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι ξεκινούν τον σχεδιασμό των πρώτων πτητικών μηχανών. Στον 20^ο αιώνα το όνειρο γίνεται πραγματικότητα. Πραγματικότητα, στην οποία οι άνθρωποι δια του αέρος μετακινούνται πλέον μαζικά. Άνθρωποι πάσης ηλικίας, αλλά και ποικίλης φυσικής κατάστασης χρησιμοποιούν το αεροπλάνο ολοένα και συχνότερα για να ταξιδέψουν. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι το αεροπλάνο παραμένει το ασφαλέστερο μέσο μεταφοράς, για συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων ενέχει κάποιο κίνδυνο και μπορεί να χρησιμοποιηθεί υπό προϋποθέσεις.

Τι είναι, όμως, αυτό που διαφοροποιεί το αεροπλάνο από τα υπόλοιπα μέσα μεταφοράς; Eίναι η βαρομετρική πίεση, που είναι αρκετά χαμηλότερη από ο,τι στην επιφάνεια της θαλάσσης. ∏ απάντηση μπορεί να είναι μονολεκτική αλλά οι φυσιολογικές επιπτώσεις της είναι αρκετές και αυτές θα αναλύσουμε εν συντομία στην συνέχεια.

Επιπτώσεις της χαμηλής βαρομετρικής πίεσης στον οργανισμό

Τα περισσότερα επιβατικά αεροσκάφη πετούν σε ύψος 12.192 μ. ή 40.000 πόδια. Στις καλύτερες περιπτώσεις, στο ύψος αυτό επιτυγχάνεται με συμπίεση του αέρα εντός της καμπίνας βαρομετρική Πίεση (Β.Π.)¹ που αντιστοιχεί σε ύψος 1.829-2.438μ. (6.000-8.000 πόδια), δηλ. 564 έως 609 mm Hg. Η μικρότερη επιτρεπόμενη βαρομετρική πίεση για όλες τις πτήσεις είναι 564 mm Hg.

Σε αυτή την τιμή της Β.Π. η μερική πίεση του οξυγόνου στον εισπνεόμενο αέρα (PiO2) είναι 108 mm Hg, η μερική πίεση του οξυγόνου στις κυψελίδες του πνεύμονος (PAO2) είναι 69 mm Hg, και, εφόσον οι πνεύμονες είναι φυσιολογικοί, η μερική πίεση του Ο₂ στο αρτηριακό αίμα (PαΟ₂) είναι 60 mm Hg, ίση με την τιμή που θα είχε κάποιος, εάν στο επίπεδο της θαλάσσης (υψόμετρο 0, Β.Π.=760 mm Hg) ανέπνεε αέρα περιεκτικότητος σε Ο₂ 15% αντί της κανονικής, που είναι 21%. Eάν συμβεί αποσυμπίεση της καμπίνας, η Β.Π. θα πέσει δραματικά και η τιμή Ο₂ του αίματος θα μειωθεί σε επίπεδα ασύμβατα με την ζωή (Πίνακας 1), γι’ αυτό και αυτόματα θα πέσουν μάσκες Ο₂, κάτι για το οποίο ενημερώνονται όλοι οι επιβάτες, κατά την επίδειξη των μέσων ασφαλείας του αεροσκάφους πριν από την απογείωσή του. Φυσιολογικές συνέπειες της ελάττωσης του Ο₂ του αίματος είναι οι εξής: υπεραερισμός (πιο βαθιές και γρήγορες αναπνοές) με στόχο την βελτίωση του Ο₂, ταχυκαρδία, αύξηση της καρδιακής παροχής και του έργου της καρδιάς, ώστε να εξασφαλισθεί ικανοποιητική παροχή Ο₂ στους ιστούς, που εξαρτάται επίσης και από την αιμοσφαιρίνη (Hb) του αίματος.

Eπιπλέον, η χαμηλή σχετικά Β.Π. έχει ως συνέπεια αύξηση του όγκου του αέρα που υπάρχει φυσιολογικά στις διάφορες κοιλότητες του σώματος, όπως: στους παραρρίνιους κόλπους του προσώπου, στις κοιλότητες του αυτιού, σε παθολογικές κοιλότητες(τσέπες) αέρος στον πνεύμονα, τις λεγόμενες «μπούλες» (bullae), στα εσωτερικά όργανα της κοιλιακής κοιλότητας (στομάχι, παχύ και λεπτό έντερο). Η παθολογική παρουσία αέρα σε κοιλότητες, όπως η υπεζωκοτική (πνευμοθώρακας), η στην περιτοναϊκή κοιλότητα αποτελούν πολύ επικίνδυνη κατάσταση.

Ακόμη, η χαμηλή Β.Π. επιβραδύνει την ροή στα αγγεία του αίματος, που δρα συνεργικά με άλλους παράγοντες, όπως η παρατεταμένη ακινησία στο να προκληθεί θρόμβωση. Για τον κίνδυνο αυτόν, της θρόμβωσης, έχει γίνει τελευταίως, ευτυχώς, αρκετή ενημέρωση του κοινού από τα ΜΜE, και λαμβάνονται κάποιες προφυλάξεις.

Ένας άλλος φυσικός παράγοντας, που έχει σημασία φυσιολογική για τον ανθρώπινο οργανισμό, είναι η ξηρότητα του αναπνεόμενου αέρα μέσα στην καμπίνα του αεροπλάνου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, αφενός ότι προκαλείται σχετική αφυδάτωση, και αφετέρου ότι μπορεί να προκαλέσει ήπια επιβάρυνση σε αναπνευστικές παθήσεις. Γι αυτό και πάντα συνιστάται στους ταξιδεύοντες να πίνουν αρκετά υγρά, εκτός εάν υπάρχει άλλος συγκεκριμένος ιατρικός λόγος, που να τους το απαγορεύει.

Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, είναι αυτονόητο ότι άτομα με ένα ή περισσότερα από τα νοσήματα του πίνακα 2 πρέπει να ελέγχονται ή να ζητούν την συμβουλή του ιατρού τους πριν από κάποιο αεροπορικό ταξίδι. Eκτός από την γενική αξιολόγηση, ελέγχεται η PαΟ₂ στο αίμα ή ο κορεσμός της αιμοσφαιρίνης (SatO2). Eάν η PαΟ2 είναι μικρότερη από 72 mm Hg στην επιφάνεια της θαλάσσης, τότε χρειάζονται Ο₂ κατά την διάρκεια της πτήσης. Ή όταν ο SatO₂ είναι α) μεγαλύτερος από 95%, δεν χρειάζονται Ο₂ στην πτήση, β) μικρότερος από 92%, χρειάζεται να λαμβάνουν Ο₂ κατά την διάρκεια της πτήσης, γ) εάν είναι μεταξύ 92-95%, τότε πρέπει να υπολογίζεται τι PαΟ2 θα έχουν σε Β.Π. 564 mm Hg.

ΠINAKAΣ 1*

 

Υψόμετρο         Β.Π. PiO₂ PAO₂ PaO₂ Κορεσμός

 

(πόδια)             (mm Hg)       (mm Hg)    (mm Hg)    (mm Hg) O₂%

 

0                       760                149             104             98               97

 

2.000                707                138             94               90               96

 

4.000                656                128             85               80               94-96

 

5.000                632                122             81               66               90-92

 

6.000                609                117             77               64               90-92

 

8.000                564                108             69               60               89

 

10.000              523                100             61               53               84

 

20.000              349                63               40               31               63

 

30.000              226                37               21               12               28

 

40.000              141                19               12               3                 15

 

50.000              87                  9                 2                 2                 2

 

*Προσαρμογή από την φυσιολογία του Guyton

 

 

Αναπνευστικές παθήσεις

Eιδικότερα: Ασθενείς με άσθμα δύνανται να ταξιδέψουν, εφόσον η νόσος είναι σε σταθερή κατάσταση και ελεγχόμενη, αρκεί να έχουν μαζί για άμεση χρήση τα φάρμακά τους, να είναι καλά ενυδατωμένοι και να μην υπάρχει προηγούμενο ιστορικό σοβαρής κρίσης σε αεροπορικό ταξίδι.

Για τους ασθενείς με ΧΑΠ, υπολογίζεται με την παρακάτω εξίσωση το PαΟ2, που θα έχουν σε Β.Π. 564 mm Hg, με βάση αυτό που έχουν σε υψόμετρο 0 m και την λειτουργικότητα των πνευμόνων, όπως προσδιορίζεται από τα σπιρομετρικά δεδομένα FVC και FEV1. Δηλαδή: PαΟ₂ (mm Hg) = 0,238 x PαΟ₂ (mm Hg) + 20,098 x FEV1/FVC + 22.258.

Για τους ασθενείς με περιοριστικό σύνδρομο χρησιμοποιείται παρόμοια εξίσωση, που αντί της σπιρομέτρησης λαμβάνει υπόψη την διαχυτική ικανότητα των πνευμόνων (DLCO):

PαΟ₂(Kpa)² = 0,74 + 0,39 x PαΟ₂ (Kpa) + 0,033 x DLCO (% του προβλεπομένου).

Για τις υπόλοιπες αναπνευστικές παθήσεις ισχύουν τα παραπάνω, καθώς σε αυτές συνυπάρχουν περισσότερο η λιγότερο αποφρακτικό και περιοριστικό σύνδρομο.

Σε περιπτώσεις αδυναμίας υπολογισμού της PαΟ₂, αυτή μετρείται αναπνεέοντας ο ασθενής αέρα περιεκτικότητας σε Ο₂ 15% (άσκηση προσομοίωσης). O πνευμοθώρακας αποτελεί απόλυτη αντένδειξη για αεροπορικό ταξίδι.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

 

Ενέχουν κίνδυνο για αεροπορικά ταξίδια τα παρακάτω:

 

(Ι) Αναπνευστικά:

 

• Άσθμα •Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) •Περιοριστικά νοσήματα του πνευμονικού παρεγχύματος• Βρογχιεκτασίες • Παραμόρφωση του θώρακα •Πρόβλημα των αναπνευστικών μυών •Πνευμοθώρακας

 

(ΙΙ) Καρδιαγγειακά:

 

•Στηθάγχη •Eμφραγμα •Πρόσφατη αγγειοπλαστική •Συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια •Βηματοδότης, απινιδωτής

 

(ΙΙΙ) Αναιμία:

 

•Δρεπανοκυτταρική αναιμία •Βαριά αναιμία

 

(ΙV) Νευρολογικά:

 

• Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο •Επιληψία

 

(V) Διάφορα:

 

• Καταδύσεις

Καρδιαγγειακά νοσήματα

Όσον αφορά τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ισχύουν οι εξής γενικές οδηγίες, που δίνει η  Αμερικανική Καρδιολογική Eταιρεία:  Ασθενείς με ανεπίπλεκτο έμφραγμα μυοκαρδίου, η ανεπίπλεκτη αγγειοπλαστική με τοποθέτηση ενδοαυλικής στεφανιαίας πρόθεσης (stent) μπορούν να ταξιδέψουν έπειτα τρεις εβδομάδες. Η ασταθής στηθάγχη και η συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια σταδίου ΙΙΙ και ΙV αποτελούν αντένδειξη για αεροπορικό ταξίδι, πριν σταθεροποιηθούν και βελτιωθούν. Ασθενείς με σταθερή στηθάγχη μπορούν να ταξιδέψουν, αρκεί να μην έχουν άλλους επιβαρυντικούς παράγοντες, να έχουν μαζί τους για άμεση χρήση τα φάρμακά τους και να γνωρίζουν, ότι κατά την διάρκεια της πτήσης, λόγω της σχετικής υποξαιμίας, είναι πολύ πιθανόν να εκδηλώσουν ευκολότερα στηθαγχική κρίση.

Για τους φέροντες βηματοδότες φαίνεται ότι δεν υπάρχει κίνδυνος απορρύθμισης σε αεροπορικά ταξίδια. Μόνον για όσους φέρουν αυτόματους εμφυτεύσιμους απινιδωτές, υπάρχει μικρός κίνδυνος απρόσφορης απινίδωσης από εξωτερική ηλεκτρομαγνητική παρεμβολή, κατά την διάρκεια του ελέγχου ασφάλειας με την ηλεκτρονική ράβδο πριν από την είσοδο στο αεροσκάφος. Αυτό, ωστόσο, δεν είναι απόλυτα τεκμηριωμένο. Παρ’ όλα αυτά, συνιστάται στα άτομα αυτά να γίνεται έλεγχος σωματικός.

Αναιμία, επιληψία

Γενικώς, όσοι έχουν αναιμία με τιμή αιμοσφαιρίνης μικρότερη από 8,5 gr/dl χρειάζονται χορήγηση Ο₂ κατά την διάρκεια της πτήσης. Eάν συνυπάρχουν και άλλοι επιβαρυντικοί παράγοντες, ίσως χρειάζονται Ο₂ και με μεγαλύτερο ποσό αιμοσφαιρίνης. Οι πάσχοντες από δρεπανοκυτταρική αναιμία χρειάζονται οπωσδήποτε Ο₂ κατά την διάρκεια της πτήσης, ενώ αυτοί που έχουν μόνον το στίγμα της νόσου κατά κανόνα μπορούν να ταξιδέψουν αεροπορικώς. Πρόσφατο (περίπου πριν από δύο εβδομάδες) εγκεφαλικό επεισόδιο αποτελεί αντένδειξη για αεροπορικό ταξίδι. Η επιληψία, εάν είναι καλώς υπό έλεγχο, δεν αποτελεί γενικώς αντένδειξη. Όσοι κάνουν καταδύσεις με σκάφανδρο, πρέπει να περιμένουν τουλάχιστον 12 ώρες μετά την κατάδυση για να ταξιδέψουν αεροπορικώς, και τουλάχιστον 48 ώρες εάν έχουν χρειασθεί θάλαμο ελεγχόμενης αποσυμπίεσης.

Tέλος, ως προς τις επιπτώσεις της χαμηλής Β.Π. αέρα στις διάφορες κοιλότητες πρέπει ο καθένας να γνωρίζει, εάν έχει κάποιο πρόβλημα, να ζητάει οδηγίες από τον ιατρό της αναλόγου ειδικότητας, ώστε να προληφθούν κάποιες επίπονες και δυσάρεστες καταστάσεις, π.χ. ρήξη τυμπάνου του αυτιού, η πολύ περισσότερο κάποιες επικίνδυνες καταστάσεις, όπως ρήξη bull πνεύμονος και δημιουργία πνευμοθώρακος κατά την πτήση.

Πρέπει να τονισθεί ότι το παρόν άρθρο δεν αναφέρεται σε όλες τις παθήσεις³. Αναφέρεται κυρίως στα πιο συχνά και σημαντικά νοσήματα (καρδαγγειακά και αναπνευστικά). Σε κάποια άλλα, που ενώ είναι προφανή, π.χ. παραμορφώσεις του θώρακα, δεν δημιουργούν καν υποψία στον πάσχοντα, ότι ενέχουν κάποιο κίνδυνο. Ή σε παθήσεις με ολίγα, η καθόλου συμπτώματα, η συμπτώματα που κάποιος έχει συνηθίσει, έτσι ώστε να αγνοεί ότι υπάρχει υποκείμενη νόσος: π.χ. bullae πνεύμονος η και βρογχιεκτασίες. Γενικώς ο στόχος είναι να ενημερωθεί το κοινό για την ιδιαιτερότητα του αεροπορικού ταξιδιού, και ο κάθε άνθρωπος να ευαισθητοποιηθεί και να ζητήσει ιατρική συμβουλή. Ώστε μαζί με τον ποιητή να «γλιστρήσει από τα σκυθρωπά δεσμά της γης και να χορέψει στους ουρανούς σε χαρωπά, ασημένια φτερά. Σκαρφαλώνοντας προς τον ήλιο, να ενωθεί με την ανατρεπτική ευθυμία των σύννεφων, που τα σχίζει ο ήλιος»⁴ και να χαρεί το ταξίδι του χωρίς επιπλοκές και απρόοπτα, που μπορούν να προληφθούν.

Σημειώσεις

1. Η Βαρομετρική πίεση εξαρτάται επίσης από την θερμοκρασία και το γεωγραφικό πλάτος. Η Β.Π. σε συγκεκριμένο υψόμετρο είναι υψηλότερη στον ισημερινό και ελαττώνεται όσο απομακρυνόμαστε από αυτόν.

2. 1 kp = 7,5 mm Hg.

3. Για περισσότερες πληροφορίες δίνονται οι ηλεκτρονικές διευθύνσεις: www.nih.gov.com, www.lung.usa.com, www.ersnet.org.

4. Του John Gillespie Magee.

Βιβλιογραφία

1. Matthew Prout, Jeffrey R Pine: Preflight patient assessment. Official topic review from UpToDate, the clinical information service on the web.

2. Stephen E Possik and Michele Barry: Evaluation and management of the cardiovascular patient embarking on air travel. Ann inter. Med. 2004;141:158-54.

3. Michael D L Morgan: Air travel and respiratory disease. Editorial. BMJ 2002; 325:1186-1187.

4. James Y Stoller: Travelling with oxygen aboard commercial air carriers. Official topic review from uptodate, the clinical information service on the web.

5. James Y Stoller: Parient information: Supplemental oxygen on commercial air carriers.  Official topic review from uptodate, the clinical information service on the web.

6. CC Christensen, MS Ryg, O Kare Refvem and O Henning Skjonsberg: Effect of hypoxia on blood gases in patients with restrictive lung disease. Eur Respir J 2002; 20:300-305.