Ο κίνδυνος από αστεροειδείς και κομήτες

Αστεροειδείς και κομήτες μπορούν κάποια στιγμή να πλησιάσουν πολύ κοντά στη γη ή ακόμα και να συγκρουσθούν μαζί της. Γνωρίζοντας τον κίνδυνο, ειδικοί επιστήμονες έχουν επεξεργαστεί τρόπους με τους οποίους η ανθρωπότητα μπορεί να αποτρέψει μια τέτοια καταστροφή.

 

Των Στράτου Θεοδοσίου, αναπληρωτή καθηγητή και Μάνου Δανέζη, επίκουρου καθηγητή, Τομέας Αστροφυσικής-Αστρονομίας και Μηχανικής, Τμήμα Φυσικής-Πανεπιστήμιο Αθηνών

Είναι γεγονός ότι οι περισσότεροι αστεροειδείς, αυτή η ζώνη πλανητοειδών μεταξύ Άρη και Δία, περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο, μερικοί όμως έχουν έκκεντρες τροχιές και έρχονται πολύ κοντύτερα στη Γη σε σχέση με τους υπόλοιπους. Περίπου 2.000 αστεροειδείς και κομήτες πλησιάζουν πάρα πολύ κοντά στη Γη – ενίοτε επικίνδυνα – με τροχιές οι οποίες εν γένει είναι γνωστές στους ειδικούς επιστήμονες. Το βέβαιο, όμως, είναι ότι συχνά κάποια απ’ αυτά τα ουράνια σώματα εισβάλλουν αιφνίδια από το κοσμικό σκοτάδι ακολουθώντας τροχιές που είναι δυνατόν να συμπέσουν με την προαιώνια πορεία του πλανήτη μας με καταστροφικά αποτελέσματα.

Και εδώ γεννάται ο κίνδυνος συγκρούσεων, όπως – κατά πάσα πιθανότητα – είχε γίνει στο παρελθόν, πριν από 65 εκατομμύρια έτη, στη Γη με τον αστεροειδή που έπεσε στη Χερσόνησο Γιουκατάν στο Μεξικό ο οποίος ισοδυναμούσε με 5 δισεκατομμύρια βόμβες τύπου Χιροσίμας και εξαφάνισε τους δεινοσαύρους και άλλα είδη από τον πλανήτη μας. Ομοίως σε πτώση αστεροειδή οφείλεται ο τεράστιος κρατήρας στην Αριζόνα ενώ πιο πρόσφατα, το 1994, ζήσαμε τη σύγκρουση του κομήτη Shoemaker-Levy 9 με τον πλανήτη Δία.

Το πρόγραμμα NEAR

Ακριβώς γι’ αυτή την πιθανότητα η NASA – σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς στις Η.Π.Α. – δρομολόγησε το πρόγραμμα NEAR (Near Earth Asteroid Rendez–vous), με στόχο την προσέγγιση και μελέτη ενός αστεροειδή από έναν τεχνητό δορυφόρο, όταν στην έκκεντρη τροχιά του ο αστεροειδής πλησιάζει τη Γη. Ο τεχνητός δορυφόρος στάλθηκε στο διάστημα στις 16 Φεβρουαρίου του 1996 και οι έρευνές του έδειξαν αν και κατά πόσον η Γη απειλείται απ’ αυτά τα ουράνια σώματα. Παράλληλα, έγιναν μελέτες για την προέλευση των αστεροειδών και κατ’ επέκταση του ηλιακού μας συστήματος.

Ο αστεροειδής που επελέγη γι’ αυτή την αποστολή ήταν ο Έρως (433 Eros), ένας απ’ τους τρεις πιο μεγάλους αστεροειδείς κοντά στη Γη, που ανακαλύφτηκε το 1848 και την πλησιάζει στη σχετικά κοντινή απόσταση των 22,4 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Έχει μορφή «πατάτας», με μήκος 36 Km, πλάτος 15 Km, και εξαιτίας της πολύ μικρής του βαρύτητας η προσεδάφιση σ’ αυτόν ήταν εύκολη για ένα διαστημόπλοιο που ταξίδευε με την τροχιακή ταχύτητα του αστεροειδή.

Η συνάντηση του μη επανδρωμένου διαστημόπλοιου NEAR με τον ΄Ερωτα προγραμματίστηκε για τον Φεβρουάριο του 1999, αλλά έγινε στις 14 Φεβρουαρίου (ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου, αφού μιλάμε για έναν αστεροειδή με τόσο «ειδικό» όνομα) του 2000, ύστερα από ένα ταξίδι 2 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων! Η μελέτη του έγινε από ύψος 24-35 Km, με τη βοήθεια των κατάλληλων αστρονομικών οργάνων με τα οποία ήταν εφοδιασμένος ο δορυφόρος, ενώ μια αστρονομική κάμερα μετέδιδε λεπτομερείς εικόνες της επιφάνειας του αστεροειδή, όπου και τελικά προσεδαφίστηκε. Ουσιαστικά έγιναν εκτεταμένες μετρήσεις για τη μάζα, τη δομή, τη γεωλογία, την περιεκτικότητα σε μεταλλεύματα, για το βαρυτικό, καθώς και το μαγνητικό πεδίο του Έρωτα.

Σημειώνουμε ότι εμπνευστής και επικεφαλής του προγράμματος NEAR ήταν ο διαπρεπής Έλληνας αστροφυσικός Σταμάτης Κριμιτζής, διευθυντής Διοίκησης Διαστήματος στο Πανεπιστήμιο Τζον Χόπκινς (John Hopkins) της Βαλτιμόρης και από το 2005 μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στην έδρα της Επιστήμης του Διαστήματος.

Το «κυνήγι» των αστεροειδών άρχισε γιατί η Γη θέλει να γνωρίζει αν και κατά πόσον απειλείται από αυτά τα κοσμικά «χαλίκια».

Σημειώνουμε ότι η πιθανότητα – στη χειρότερη περίπτωση – να χτυπήσει τη Γη μας ένας αστεροειδής είναι μία στις 30.000, καθόλου, λοιπόν, ευκαταφρόνητη! Εάν ένας αστεροειδής πέσει σε μια κατοικημένη περιοχή οι καταστροφές θα είναι ανυπολόγιστες, ενώ είναι πολύ πιθανόν να σκοτωθούν δισεκατομμύρια άνθρωποι.

Άπωφις: η Γη σε κίνδυνο

Το 1997 η αστρονόμος του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον Μπερναντέτ Ρότζερς, χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο των 3,5 m του New Mexico, ανακάλυψε έναν νέο αστεροειδή, τον 1997XF11, (ακανόνιστης) διαμέτρου από 320m. έως 1,6 Km, ο οποίος μέλλει να μας απασχολήσει δραματικά τις επόμενες δεκαετίες.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των αστρονόμων-πλανητολόγων, ο αστεροειδής αυτός, θα πλησιάσει στις 23 Απριλίου του 2029 σε απόσταση αναπνοής τη Γη (960.000 Km) με κίνδυνο, αν αλλάξει κατ’ ελάχιστον την τροχιά του, να συγκρουσθεί μ’ αυτήν. Όπως δηλώνει η NASA, αν ο αστεροειδής αυτός στραφεί προς τη Γη, θα σταλεί άμεσα επάνω του ένα διαστημόπλοιο, πιθανώς με πυρηνικά όπλα, προκειμένου να τον εκτρέψει από την πορεία σύγκρουσής του με τη Γη.

Η Γη όμως δεν βρίσκεται για πρώτη φορά σε κίνδυνο. Στις 22 Μαρτίου 1989, ένας άλλος αστεροειδής πολύ μικρότερος από τον 1997XF11 είχε πλησιάσει τη Γη σε μικρότερη απόσταση (700.000 Km) χωρίς να τον αντιληφθούμε. Τότε … ο Θεός έβαλε το χέρι Του. Το 2029 όμως, και το 2036 που θα επανέλθει ο 1997XF11, ο οποίος έχει μια περίοδο Τ = 323 ημέρες, ίσως χρειαστεί η ανθρωπότητα να πάρει την τύχη στα χέρια της. Πιθανότατα το 2036 η απόστασή του από τη Γη να είναι μόλις… 35.000 Κm. Άλλωστε λόγω των παρέλξεων του Ήλιου θα αλλάξει η περίοδός του σε Τ = 426 ημέρες, και αυτές τις αλλαγές, όπως και κάποιες πιθανές στην ταχύτητά του, φοβούνται οι ειδικοί επιστήμονες.

Ο αστεροειδής 1997XF11 πλέον φέρει την ονομασία Άπωφις, από το τερατώδες ερπετό, που ήταν η ενσάρκωση του πνεύματος του κακού στην αιγυπτιακή μυθολογία. Θρυλικός αντίπαλος του Ρα, θεού του φωτός και του Ήλιου, που τελικά εξοντώθηκε από τον θεό Σετ.

Ο κομήτης SHOEMAKER–LEVY 9

Ένας από τους πιο ενδιαφέροντες κομήτες της οικογένειας του Δία, που απασχόλησε όσο ελάχιστοι την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, αλλά και γενικότερα την κοινωνία στο σύνολό της το καλοκαίρι του 1994, ήταν ο κομήτης Shoemaker-Levy 9 που ανακαλύφθηκε στις 25 Μαρτίου του 1993, από τους Eugene Shoemaker και David Levy.

Το ενδιαφέρον γι’ αυτόν τον κομήτη συνίστατο στο ότι – δύο χρόνια πριν τον εντοπισμό του – είχε διασπαστεί, κάτω από την επίδραση των παλιρροϊκών δυνάμεων του Δία, σε τουλάχιστον 20 κομμάτια, τα οποία σχηματίζοντας ένα φωτεινό περιδέραιο, ακολουθούσαν μια τροχιά σύγκρουσης με τον πλανήτη.

Πραγματικά την εβδομάδα 16-22 Ιουλίου του 1994 τα κομμάτια του κομήτη, που ονομάστηκαν αλφαβητικά, άρχισαν να πέφτουν πάνω στον Δία μέσα σε μια στενή ζώνη που βρισκόταν σε 44º νότιο πλάτος και με μέση συχνότητα πτώσης 7 ώρες.

Οι συγκρούσεις υπήρξαν βιαιότατες. Για παράδειγμα, αναφέρουμε ότι η κινητική ενέργεια που απελευθερώθηκε από την πτώση του θραύσματος F ισοδυναμούσε με έκρηξη ισχύος 6 τρισεκατομμυρίων τόνων ΤΝΤ (τρινίτροτολουόλης), δηλαδή εκατοντάδες φορές ισχυρότερη από όλες μαζί τις πυρηνικές κεφαλές του παγκόσμιου οπλοστασίου.

Όπως είναι φανερό, αν το θραύσμα αυτό είχε χτυπήσει τη Γη θα είχε εξαφανίσει, σε μια στιγμή, ολόκληρο τον ανθρώπινο πολιτισμό!

Αρκετοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι πολύ πιθανόν μια παρόμοια σύγκρουση, που ίσως έγινε στο απώτατο παρελθόν της Γης, όπως ήδη αναφέραμε, πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια, να ήταν η αιτία εξαφάνισης των δεινοσαύρων και άλλων εμβίων όντων. Θεωρούν ότι ο αστεροειδής εκείνος είχε διάμετρο 16 Km, έπεσε στη χερσόνησο του Γιουκατάν στην Κεντρική Αμερική και δημιούργησε φοβερά προβλήματα στο οικοσύστημα της Γης! Στατιστικολόγοι θεωρούν ότι ένας αστεροειδής με διάμετρο γύρω στα 10 km υπάρχει η πιθανότητα να πέσει στη Γη μια φορά κάθε 100.000 χρόνια!

Η εκτίμηση για σύγκρουση του αστεροειδή με τη Γη στο Γιουκατάν βασίζεται στο γεγονός ότι ειδικοί γεωλόγοι, έχουν εντοπίσει σε διάφορες περιοχές της Γης, το στοιχείο ιρίδιο – άφθονο στους αστεροειδείς – η περιεκτικότητα του οποίου σε ένα γεωλογικό στρώμα εκείνης της περιόδου, πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια, ήταν πολύ μεγάλη.

Όσον αφορά τη σύγκρουση των κομματιών του κομήτη με τον Δία, δυστυχώς κανένας γήινος παρατηρητής δεν μπόρεσε να παρακολουθήσει απ’ ευθείας την αλυσίδα των συγκρούσεων, εφ’ όσον αυτές έγιναν στην αθέατη πλευρά του Δία. Μια άποψη των συνεπειών των συγκρούσεων πήραμε όταν ο πλανήτης, περιστρεφόμενος, έστρεψε την περιοχή των συγκρούσεων προς τη Γη.

Από μία ευτυχή συγκυρία, όμως, μπορέσαμε να παρακολουθήσουμε απ’ ευθείας τις συγκρούσεις των κομητικών θραυσμάτων με τον Δία, μέσω της κάμερας του διαστημικού εργαστηρίου Γαλιλαίος.

Ο κομήτης «Τέμπλ 1»

Τα πρώτα αποτελέσματα των αναλύσεων του «σύννεφου» κοσμικής ύλης που δημιουργήθηκε μετά τον πειραματικό «βομβαρδισμό» του κομήτη «Τέμπλ 1» από τη NASA, τον Ιούλιο του 2005, εκπλήσσουν τους επιστήμονες. Ο βομβαρδισμός αυτός αποτέλεσε μια πρώτη προσπάθεια διερεύνησης της συμπεριφοράς ενός κομήτη μετά την ανθρώπινη παρέμβαση.

Για πρώτη φορά μετά την ελεγχόμενη «έκρηξη» της 4^ης Ιουλίου (Ημέρα Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ) με βλήμα που εκτοξεύτηκε από το διαστημικό σκάφος «Deep Impact», οι ειδικοί έριξαν μια «ματιά» στο εσωτερικό ενός κομήτη ελπίζοντας να ανακαλύψουν μυστικά για το παρελθόν του ηλιακού συστήματος και την έλευση ζωής στη Γη. Οι κομήτες αποτελούν ένα συναρπαστικό κεφάλαιο της Αστροφυσικής, καθώς αποτελούν ως ένα είδος χρονοκάψουλας, αφού σ’ αυτούς ενυπάρχουν τα αρχέγονα συστατικά που σχημάτισαν τους πλανήτες.

Τα αποτελέσματα των πρώτων αναλύσεων για τη σύνθεση και τη συμπεριφορά του μετά την πρόσκρουση του βλήματος της NASA, δείχνουν πως ο κομήτης «Τέμπλ 1» δεν είναι ένα συμπαγές σώμα, όπως εκτιμούσαν οι πλανητολόγοι, αλλά ένα χαλαρό σύμφυρμα αερίων, σκόνης και μικροκρυστάλλων.

Επιπλέον προκύπτει πως ο κομήτης περιέχει και συστατικά που δημιουργούνται από την παρουσία νερού. Τα τηλεσκόπια κατέγραψαν τη δημιουργία ενός πίδακα υδρατμών, στον οποίο ανιχνεύτηκαν οργανικές ουσίες που σχηματίζονται με νερό. Οι αστροφυσικοί συμπεραίνουν πως το πρώιμο ηλιακό σύστημα ήταν μια στροβιλιζόμενη μάζα διάφορων στοιχείων.

Παρόμοια με τη NASA Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος σχεδιάζει ένα πρόγραμμα αποστολής ρομποτικού διαστημικού σκάφους στην επιφάνεια του κομήτη «Τσουριόμοφ-Γκερασιμένκο», το 2010.

Ο Φρουρός του Διαστήματος

Για όλα τα παραπάνω, εκτός από το πρόγραμμα NEAR, o David Morisson, από τη NASA, πρότεινε την υλοποίηση του προγράμματος «Φρουρός του Διαστήματος». Αυτό το πρόγραμμα θα έχει ως σκοπό του τον εντοπισμό των επικίνδυνων αστεροειδών, που περιφέρονται σε τροχιές, σχετικά κοντά στη Γη, και υπάρχει η πιθανότητα να συγκρουστούν με τον πλανήτη μας. Το κόστος του εγχειρήματος, υπολογίζεται ότι θα ανέρχεται σε 10 εκατομμύρια δολάρια ετησίως, και βασικά απαιτούνται έξι ειδικά τηλεσκόπια μετρίου μεγέθους και ένα σύστημα ηλεκτρονικών υπολογιστών για την κατάλληλη επεξεργασία των στοιχείων, για μια περίοδο τριάντα ετών.

Αν εντοπιστεί ένα επικίνδυνο για τη Γη ουράνιο σώμα, οι ειδικοί επιστήμονες μπορούν να δώσουν είτε εντολή βομβαρδισμού και ολικής διάλυσής του – γιατί τα κομμάτια του θα ήταν επικίνδυνα – ή και το πλέον πιθανό και λογικό να εκτρέψουν κατάλληλα την τροχιά του, ώστε να χάσει το ραντεβού του με τη Γη.

Συνεπώς υπάρχει πια η τεχνολογία – αν και αρκετοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι έχουμε μια αδυναμία αντιμετώπισης του θέματος λόγω του ότι δεν υπάρχει διεθνώς (βλέπε Η.Π.Α.) μια αρμόδια υπηρεσία – να αντιμετωπιστεί το θέμα της σύγκρουσης της Γης με έναν αστεροειδή ή έναν κομήτη. Ούτως ή άλλως το χρονικό διάστημα έως το 2029 είναι αρκετά μεγάλο προκειμένου να αναπτυχθεί η Υπηρεσία εκείνη, και θα αναπτυχθεί (!), που θα αποτρέψει τη σύγκρουση χρησιμοποιώντας το πυρηνικό οπλοστάσιό μας. Πιθανότατα μια από τις μηχανές του Λεωφορείου του Διαστήματος να χρησιμοποιηθεί γι’ αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Και βέβαια όλα εξαρτώνται από τα κατάλληλα κονδύλια που θα απορροφήσει η NASA και τα αντίστοιχα προγράμματα των Πανεπιστημίων από το Κογκρέσο και γι’ αυτό τον λόγο από καιρού εις καιρό οι επιστήμονες γίνονται και λίγο… καταστροφολόγοι

Ο κατακλυσμός του Νώε

Σύμφωνα με τον καθηγητή γεωλογίας του Πανεπιστημίου της Βιέννης, Αλεξάντερ Κόλμαν (1996), ο κατακλυσμός του Νώε συνέβη το 960 π.Χ., όταν ένας κομήτης βγήκε από την πορεία του λόγω των βαρυτικών επιδράσεων του Δία, κομματιάστηκε και κάποια από τα κομμάτια του έπεσαν στη Γη.

Αρχικά τα κομμάτια του κομήτη κατέστρεψαν ένα μεγάλο μέρος του στρώματος του όζοντος αυξάνοντας την ποσότητα του ραδιενεργού άνθρακα 12.

Στη συνέχεια τα περισσότερα κομμάτια έπεσαν στη θάλασσα δημιουργώντας τεράστια παλιρροϊκά κύματα που κάλυψαν τη Γη.

Άλλα μικρότερα κομμάτια έπεσαν στη στεριά προκαλώντας σύννεφα σκόνης που σκοτείνιασαν, όπως αναφέρουν οι Γραφές, τον Ήλιο, ενώ η αναφερόμενη καυστική κόκκινη βροχή, δημιουργήθηκε από οξείδια του αζώτου και νιτρικό οξύ που παρήχθησαν από την ανάφλεξη της γήινης ατμόσφαιρας λόγω της τριβής της με τα κομμάτι του κομήτη.

Η προηγούμενη υπόθεση, θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι δεν είναι νέα, εφ’ όσον διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον διάσημο Γάλλο αστρονόμο Camille Flammarion το 1880 (Astronomie Populaire, Paris 1955). Η ίδια υπόθεση επαναλήφθηκε και από τον Έλληνα αστρονόμο Κ. Χασάπη το 1970, στο βιβλίο του «Ο Αστήρ της Βηθλεέμ».

Το διαστημόπλοιο NEAR στον αστεροειδή Ματίλντα.

Ο Σταμάτης Κριμιτζής, στο 3ο Πανελλήνιο Αστρονομικό Συνέδριο, αλλά και 6ο Πανευρωπαϊκό (JENAM 1997) που πραγματοποιήθηκε στην Καλλιθέα Χαλκιδικής από 2-5 Ιουλίου του 1997, ανακοίνωσε την προσέγγιση του διαστημόπλοιου NEAR στον αστεροειδή Ματίλντα (253 Mathilde). Ο αστεροειδής αυτός ανακαλύφτηκε από τον J. Palisa στη Βιέννη στις 12 Νοεμβρίου του 1885 και ονομάστηκε Mathilde προς τιμήν της συζύγου του διευθυντού του Αστεροσκο-πείου του Παρισιού. Οι διαστάσεις του είναι: 13×15×36 χιλιόμετρα και για καλή τύχη των αστρονόμων η τροχιά του ήταν τέτοια, ώστε το διαστημόπλοιο NEAR τον προσέγγισε την Παρασκευή 27 Ιουνίου του 1997.

Η μελέτη του και οι λεπτομερείς εικόνες της επιφάνειάς του ικανοποίησαν πλήρως τους ερευνητές του σχετικού προγράμματος, αφού η, λόγω ευνοϊκής συγκυρίας, προσέγγιση της Ματίλντας από τον NEAR ήταν ένα καλό test για την προσέγγιση, τον Φεβρουάριο του 2000, του αστεροειδή Έρωτα, που αποτελούσε και τον βασικό αντικειμενικό του στόχο.

Βιβλιογραφία

Δανέζης Μάνος και Θεοδοσίου Στράτος, Το Σύμπαν που αγάπησα, τόμοι δύο. Εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα 1999.