Το σύμπαν που αγάπησα

Ο λόγος για παράλληλα, αντιπαράλληλα και παλλόμενα σύμπαντα, για κανιβαλισμό γαλαξιών, για ηλεκτρομαγνητικά φάσματα, χορδές και αιωρούμενα σωματίδια, για πυκνώματα ύλης, για πεδία ταχυτήτων, για αστρικές ατμόσφαιρες…

 
Η εξαιρετική τηλεοπτική εκπομπή ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ΠΟΥ ΑΓΑΠΗΣΑ που ξεκίνησε στις 21 Οκτωβρίου 2005 στην ΕΤ3, προκάλεσε το ενδιαφέρον μας. Πρωταγωνιστές της δύο καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών, οι αστροφυσικοί Μάνος Δανέζης και Στράτος Θεοδοσίου. Ποιοι είμαστε; Πού βρισκόμαστε; Πού πάμε; Θελήσαμε να τους συναντήσουμε. Δεν ήταν εύκολο να συνδυάσουμε και τους δύο σε μια συνέντευξη. Πολλές υποχρεώσεις, συνεχείς μετακινήσεις. Τελικά το ραντεβού μας για την συνέντευξη ορίστηκε με τον Στράτο Θεοδοσίου. Με υποδέχθηκε με ευγένεια στο γραφείο του στην Πανεπιστημιούπολη Αθηνών, πρόθυμος να διαθέσει τον χρόνο του στους Οδοδείκτες. Έκλεισε τα τηλέφωνα, έβαλε σημείωμα έξω από την πόρτα του «Δεν είμαι διαθέσιμος» και ξεκινήσαμε.

Η εκπομπή σας έχει τίτλο Το Σύμπαν που Αγάπησα. Τι σας έκανε να αγαπήσετε το σύμπαν;
Η ιστορία ξεκίνησε όταν ήμουνα δώδεκα χρονών. Πρόσκοπος τότε, είχε έρθει στο προσκοπείο μας να μας κάνει μια διάλεξη κάποιος αστροφυσικός. Αυτά που μας είπε με συγκλόνισαν. Εντυπωσιάστηκα τόσο πολύ που έβαλα σκοπό της ζωής μου να γίνω αστρονόμος. Και έγινα!. Ξέρετε στους προσκόπους μαθαίνουν τα παιδιά την επαφή με τη φύση. Το πρωί είχαμε τα προσκοπικά παιχνίδια στο ύπαιθρο και το βράδυ συνήθως παρατηρούσαμε τον έναστρο ουρανό. Ήρθε και ο αστρονόμος μας μίλησε γι’ αυτόν τον ουρανό… Μαγεύτηκα. Το πρώτο βιβλίο που γράψαμε με τον Μάνο Δανέζη ήταν ένα απωθημένο μου από τότε, που δεν υπήρχε στην ελληνική βιβλιογραφία, Τα Άστρα και οι Μύθοι τους. Τώρα κάνω εγώ διαλέξεις για τους αστερισμούς στους προσκόπους…

Συναντήσατε εμπόδια που θα μπορούσαν να αναχαιτίσουν αυτήν την απόφασή σας;
Είχα αντίθετες πιέσεις από τους γονείς μου. Ο πατέρας μου ήταν στον ΟΤΕ και ήθελε να πάω εκεί να εργαστώ. Ζούσαμε χρόνια δύσκολα και οι νοοτροπίες των γονιών ήταν διαφορετικές. Τότε πήγαινα και στις κατασκηνώσεις του ΟΤΕ, γνώριζα πιο πολλούς προϊσταμένους από τον πατέρα μου. Μου έλεγαν λοιπόν αυτοί: «Στράτο, σε θέλουμε στον ΟΤΕ…». Εγώ όμως τους απαντούσα «Όοοχι!». Ήταν ευθύς εξ αρχής ο στόχος μου η αστροφυσική. Αργότερα αγάπησα το σύμπαν ακόμα περισσότερο όταν άρχισα να το ανακαλύπτω με τα μαθηματικά. Δεν έχουνε πει οι αρχαίοι: «Ο Θεός ο Μέγας γεωμετρεί;», Ε, μέσα από τα μαθηματικά βρήκα μια άλλη μορφή του σύμπαντος πάρα πολύ ωραία… Έτσι είχα μια μορφή του σύμπαντος από την παρατήρηση του ουρανού. Δεύτερη μορφή του σύμπαντος μέσα από τις μαθηματικές εξισώσεις. Αργότερα δε και μια τρίτη μορφή του σύμπαντος μέσα από τη φυσική. Ε, τι άλλο να κάνω; Το αγάπησα τόσο που μου ήταν αδύνατον να μην ακολουθήσω αυτή την επιστήμη/επάγγελμα!

Το σύμπαν μας αγαπάει;
Ναι, μας αγαπάει πάρα πολύ. Είναι φτιαγμένο σύμφωνα με την ανθρωποκεντρική μορφή, ειδικά για τον άνθρωπο. Εγώ το πιστεύω αυτό και παρ’ ότι λέμε όλοι μας ότι υπάρχουν άπειρα σύμπαντα αντιπαράλληλα κλπ., είναι έτσι δομημένο το σύμπαν το δικό μας -γιατί πιθανότατα υπάρχουν και άλλα σύμπαντα- για να ζήσει αυτή η μορφή που λέγεται άνθρωπος.

Έχετε διαπιστώσει ότι αντιδρά στις συμπεριφορές μας το σύμπαν; Με άλλα λόγια η φύση μας εκδικείται;
Η φύση η δικιά μας μέσα στο σύμπαν είναι κάτι το αμελητέο. Δεν ασχολείται το σύμπαν με τη φθορά που κάνουμε εμείς στη γη, γιατί έχει πάρα πολλές αντίστοιχες τοποθεσίες για να επιζήσει ο «άνθρωπος». Εμείς είμαστε ανόητοι να μην καταλαβαίνουμε τα μηνύματα της γης, ενός πλανήτη… Το σύμπαν μας αγαπάει και μας προσέχει.

Και αντιδρά στις συμπεριφορές μας;
Όχι. Προσπαθεί να μας δείξει πώς να το κατανοήσουμε.

Εξηγήστε μας, πώς το προσπαθεί;
Με την εξής έννοια. Λαμπρά μυαλά κατά καιρούς δίνουν κάποια τομή στο χωροχρονικό γίγνεσθαι. Δηλαδή, το σύμπαν δεν είναι τρισδιάστατο όπως το αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας, είναι τετραδιάστατο -αποδεδειγμένο αυτό από τον Αϊνστάιν- οι τρεις διαστάσεις του χώρου και η μία του χρόνου, έτσι; Εάν σκεφτόταν κάποιος από την αρχαιότητα να βγάλει μια άλλη γεωμετρία εκτός από αυτήν του Ευκλείδη θα τον κοίταζαν κάπως περίεργα. Το έκαναν όμως, αργότερα, δύο επιστήμονες, ένας Γερμανός και ένας Ρώσος. Ο Ρήμαν και ο Λομπατζέφσκι. Αυτοί δόμησαν δύο άλλες γεωμετρίες. Ανάλογα λοιπόν με τη γεωμετρία με την οποία μελετάμε το σύμπαν, ανακαλύπτουμε και άλλα τμήματά του. Να δώσω ένα απλό παράδειγμα. Λέμε όλοι να φέρουμε μια ευθεία πάνω στη γη. Μα η γη είναι σφαίρα, τι ευθεία θα φέρεις; Όταν έχεις λοιπόν μια σφαίρα τεράστια και πάρεις ένα μικρό κομματάκι, νομίζεις ότι είναι ευθεία. Για να μεγαλώσουμε λίγο αυτό το κομματάκι. Θα γίνει τόξο. Για να το μεγαλώσουμε λίγο πιο πολύ. Θα γίνει κύκλος. Άρα, ανάλογα με τη γεωμετρία που μελετάς κάτι, έρχεται και το αντίστοιχο γεγονός. Λέμε για ευθείες. Δεν υπάρχουν ευθείες στο σύμπαν. Συνεπώς το σύμπαν μπορεί να είναι επίπεδο, όπως το βλέπουμε εμείς, μπορεί να είναι καμπύλο, μπορεί να είναι υπερβολικό…

Έχει όρια το σύμπαν;
Εμείς οι αστρονόμοι λέμε ότι είναι πεπερασμένο, χωρίς όρια! Θα σας δώσω ένα παράδειγμα, το οποίο τονίζω ότι δεν είναι σωστό, αλλά απλό και έτσι κατανοητό… Πάρτε ένα μπαλόνι, είναι πεπερασμένο έτσι δεν είναι; Φουσκώστε το να μεγαλώνει, να μεγαλώνει… Πού είναι τα όριά του; Δεν έχει. Είναι πεπερασμένο, χωρίς όρια. Αυτό βέβαια ισχύει σαν ένα παράδειγμα για τους μαθητές και δεν ισχύει για το σύμπαν που είναι τετραδιάστατο και το διέπει μια άλλη γεωμετρία.

Τι βρίσκεται πέρα από τα όριά του;
Α, εδώ πάνε τα άλλα σύμπαντα, τα αντιπαράλληλα σύμπαντα.

Δεν υπάρχει κενό;
Δεν υπάρχει κενό για τη σύγχρονη αστροφυσική. Το κενό είναι πιο πλήρες από το πλήρες. Αν είχαμε άλλη διακριτική ικανότητα θα βλέπαμε τα μόρια της σκόνης που ίπτανται, τις αρωματικές ενώσεις… Τα πάντα.. Ευτυχώς που δεν τα βλέπουμε και έτσι μπορούμε να βλέπουμε ο ένας τον άλλον! Αυτό εξαρτάται από τη δυναμική των αισθήσεών μας. Τη διακριτική μας ικανότητα. Είναι πολύ απλό να το καταλάβουμε, με την εξής έννοια: Στρέφουμε τα μάτια μας στον ουρανό. Πόσα άστρα βλέπουμε; «Α, εκατομμύρια άστρα», λέμε. Ψέματα! Μετρημένα λιγότερα από τρεις χιλιάδες είναι στο βόρειο ημισφαίριο. Εάν πάρουμε κιάλια θα βλέπουμε δέκα χιλιάδες. Εάν πάρουμε ένα μεγάλο τηλεσκόπιο θα βλέπουμε εκατό χιλιάδες. Εάν πάμε σε ένα από τα μεγαλύτερα τηλεσκόπια, όπως το Πάλομαρ ας πούμε, θα βλέπουμε τέσσερα εκατομμύρια αστέρια. Για τί κενό μιλάμε, λοιπόν; Σε αυτή την περιοχή που με το γυμνό μάτι βλέπω τρεις χιλιάδες αστέρια, με το τηλεσκόπιο βλέπω τέσσερα εκατομμύρια αστέρια…

Είναι θέμα λοιπόν δυνατοτήτων των αισθήσεών μας. Όπως, ανάλογα με το επίπεδο της συνειδητότητας στην οποία βρισκόμαστε, κατανοούμε ή δεν κατανοούμε κάποια πράγματα.
Βλέπετε το εξώφυλλο αυτού του βιβλίου; (Δείχνει το εξώφυλλο από τον δεύτερο τόμο του βιβλίου του: Το Σύμπαν που αγάπησα). Δεν είναι φτιαχτό. Είναι τα παράλληλα σύμπαντα. Αυτό είναι το δικό μας. Τα άλλα δεν ξέρουμε τι περιέχουν. Υπάρχουν όμως!
Και για να είμαστε πιο σαφείς. Σύμπαν είναι ελληνική λέξη. Συν και παν. Υπάρχουν πολλοί κόσμοι, ένας από αυτούς είναι αυτός στον οποίο εμείς ζούμε. Ένα το σύμπαν! Τώρα το πού είναι, το πώς είναι, κανείς δεν ξέρει. Αλλά σε αυτό το σύμπαν υπάρχουν παράλληλοι και αντιπαράλληλοι κόσμοι. Άλλοι καθρεφτίζονται…

Με χώρο και χρόνο;
Ακριβώς το ίδιο. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες. Μεγάλοι της Αστροφυσικής σε παγκόσμια κλίμακα -π.χ. ο Τζων Άρτσιμπαλ Χουίλερ είναι ένας από αυτούς, αλλά και πολλοί άλλοι- λένε ότι πρέπει να υπάρχει ακριβώς ένα σύμπαν ή μια γη ίδια με εμάς. Δηλαδή όπως μιλάμε αυτή τη στιγμή καθρεφτιζόμαστε σε έναν άλλο κόσμο, ο οποίος είναι ίδιος ακριβώς με εμάς. Αυτό δεν είναι τωρινό.

Δεν μιλάμε για ψευδαίσθηση;
Όχι! Είναι πραγματικότητα, λένε οι θεωρίες, μέχρι να καταρριφθούν. Και λένε μάλιστα -αυτό το λέει και ο Χώκιν, το λέει και ο Πενρόουζ, το λέει και ο Χουίλερ, αλλά το λέγανε και οι αρχαίοι στωικοί, ότι «όπως μιλάει τώρα ένας Σωκράτης, στην κυκλική εναλλαγή του χρόνου, πάλι ένας Σωκράτης θα μιλάει μετά από τόσα χρόνια,. στο ίδιο δέντρο, ακριβώς με τους ίδιους μαθητές!». Και υπολογίζανε το έτος πόσο διαρκεί -το έτος, όχι οι 365 ημέρες… Και τα μετέφερε έπειτα στη χριστιανική θεολογία ο επίσκοπος Έμεσας στη Συρία, ο Νεμέσιος. Θέλω να τονίσω ότι υπάρχει μια αλληλουχία. Δηλαδή το είπαν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, το είπε ο Σωκράτης ή οι προσωκρατικοί, πέρασε στη χριστιανική κοσμοθεωρία, πέρασε στη θεωρία των αστρονόμων και των φυσικών, ήρθε στους καινούργιους αστροφυσικούς και ξαναγυρνάει πάλι στις ρίζες του.

Ότι υπάρχουν παράλληλα και αντιπαράλληλα σύμπαντα…
Ο Επίκουρος πρώτος, στην επιστολή προς τον Πυθοκλέα νομίζω, στον Ηρόδοτο, τάχει πει όλα!. Επίσης όλη αυτή η διαπάλη με τα γεωκεντρικά ή τα ηλιοκεντρικά συστήματα πάλι από εκεί ξεκινάει.

Μιλάμε για τις ίδιες διαστάσεις;
Ναι, για τις ίδιες διαστάσεις, όταν λέμε στα αντιπαράλληλα. Απλώς για κάποιον λόγο, εδώ, ορατά, δημιουργήθηκαν τρεις διαστάσεις και όχι άλλες. Δηλαδή ξέρουμε μήκος, πλάτος, ύψος. Μάλιστα, γιατί αυτές οι τρεις διαστάσεις και όχι και ο χρόνος; Είναι ερωτήματα τα οποία θα λύσει πιστεύω η φυσική επιστήμη, στη πάροδο των αιώνων.

Μια και μιλάμε για το χώρο και τον χρόνο, να σας ρωτήσω τι σημαίνει όταν λέμε ότι το σύμπαν διαστέλλεται; Δημιουργείται νέος χώρος και νέος χρόνος;
Ακριβώς. Να σας το εξηγήσω. Ο Αϊνστάιν μίλαγε για ένα στατικό σύμπαν, γιατί έτσι «βόλευε» όλη την κοσμοθεωρία της εποχής του. Αυτά είχε διδαχθεί και αυτά πίστευε ο ίδιος. Και μάλιστα επειδή δεν μπορούσε να λύσει τις εξισώσεις πεδίου από την θεωρία της σχετικότητας δημιούργησε την λεγόμενη κοσμολογική σταθερά. Δηλαδή είπε, για να μπορούν οι εξισώσεις μου πεδίου να μη μου δίνουν ένα σύμπαν το οποίο είναι διαφορετικό από αυτό που λέω εγώ, το οποίο θεωρώ στατικό, να βάλω μία κοσμολογική σταθερά. Αυτή συμβολίζεται με λάμδα (λ) διεθνώς και θεωρήθηκε το μεγαλύτερο μελανό σημείο της καριέρας του. Δηλαδή, δεν πίστεψε ο ίδιος στις εξισώσεις του, έβαλε έναν επιπλέον παράγοντα για να μπορεί να έχει λύσεις στο εσφαλμένο σύμπαν που έλεγε και τελικά ήρθαν άλλοι αστρονόμοι οι οποίοι απέδειξαν ότι η κοσμολογική σταθερά δεν μπορεί να έχει κάποιες τιμές, αλλά πρέπει να είναι μηδέν (λ=0). Την απόδειξη ότι το σύμπαν διαστέλλεται και δεν είναι στατικό, όπως υποστήριζε όχι μόνον ο Αϊνστάιν αλλά όλη η γερμανική σχολή και κουλτούρα της εποχής του, έδωσαν οι παρατηρήσεις από το Αστεροσκοπείο του Μάουντ Ουίλσον στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ήταν ο Έντουιν Χαμπλ (1929) ένας Αμερικανός αστρονόμος, αυτός ο οποίος βρήκε την λεγόμενη μετατόπιση των γαλαξιών στο ερυθρό, του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος. Άρα λοιπόν γνωρίζουμε ότι κάποια ουράνια σώματα απομακρύνονται το ένα από το άλλο. Αυτό είναι η καλύτερη προσέγγιση που έχουμε μέχρι σήμερα, για να μη γυρίσουμε σε άλλες θεωρίες που λένε ότι, ξέρετε το σύμπαν μπορεί να διαστέλλεται αλλά μπορεί και να συστέλλεται…

Το σύμπαν εξελίσσεται;
Ναι. Με την έννοια ότι δημιουργούνται συνεχώς καινούργια αστέρια, καινούργιοι γαλαξίες, αλλά και ότι ο ένας γαλαξίας τρώει τον άλλον – αυτό λέγεται κανιβαλισμός των γαλαξιών. Στο Νεφέλωμα του Ωρίωνα είχαν γίνει παρατηρήσεις πριν από χρόνια, που επιβεβαιώθηκαν από καινούργιες έρευνες, οι οποίες δείχνουν ότι σε μια περιοχή που πριν δεν μπορούσαμε να δούμε αστέρια, τώρα με το ίδιο τηλεσκόπιο ανακαλύπτουμε δύο καινούργια. Συνεπώς εκεί είναι ένας τόπος γέννησης. Είναι γεννήτορας αστεριών το Νεφέλωμα του Ωρίωνα..

Τώρα που αναφερθήκατε στον Ωρίωνα σκέφθηκα συνειρμικά τη ρήση: «..Αναζητήσατε τον ποιούντα τις Πλειάδες και τον Ωρίωνα, Θεός το όνομα Αυτού, Πατήρ των Φώτων…». Λένε ότι το σύμπαν εξελίσσεται επειδή εξελίσσεται ο δημιουργός του, τι έχετε να μας πείτε πάνω σε αυτό;
Ο Δημιουργός εξελίσσεται;… Δεν ξέρω, δεν το πιστεύω αυτό. Ο Δημιουργός δημιουργεί. Από εκεί και ύστερα ίσως εμείς εξελισσόμαστε για να κατανοήσουμε τον Δημιουργό μας. Υπάρχει μία τάση στη σύγχρονη αστροφυσική, στις αναζητήσεις ιδιαίτερα -ξέρετε η αστροφυσική και η κοσμολογία γενικότερα είναι το φιλοσοφικό μέρος της φυσικής- που λέει ότι όπως έχουμε την όραση, την ακοή και τις άλλες αισθήσεις, έτσι θα αναπτυχθεί και ο νους μας και θα γίνει μια καινούργια υπεραίσθηση… Με τον νου, άλλωστε, καταλαβαίνουμε το σύμπαν. Δηλαδή λέμε ότι είναι τετραδιάστατο. Διότι βλέπουμε και αισθανόμαστε μεν ότι είναι τρισδιάστατο, αλλά αν βάλουμε κάτω τα μαθηματικά και τη φυσική αποδεικνύουμε ότι είναι τετραδιάστατο.

Μιλάμε για τέσσερις διαστάσεις… Τι σημαίνει για σας η πέμπτη διάσταση;
Και πέμπτη και έκτη και όγδοη και ενδέκατη…

Έχουμε φτάσει στη δέκατη τρίτη;
Ναι, γιατί θεωρούμε ότι υπάρχουν οι τρεις διαστάσεις τις οποίες αντιλαμβανόμαστε, η τέταρτη διάσταση την οποία έβαλε μέσα ο Αϊνστάιν με τις εξισώσεις του. Μιλάμε πια για χώρο και για χρόνο ενιαίο, δεν μπορείς να μελετήσεις τον χωρόχρονο ξέχωρα, πας σε λανθασμένες διατυπώσεις. Πάρτε το χλώριο και το νάτριο. Μαζί κάνουν το αλάτι, χρυσάφι το αλάτι… Χωριστά, το νάτριο και το χλώριο, είναι δηλητήρια για τον οργανισμό. Άρα λοιπόν, αν χωρίσεις τον χώρο από τον χρόνο δεν έχεις τα κατάλληλα αποτελέσματα για αυτό που λέμε συμπαντικός χωρόχρονος. Τώρα, λένε οι επιστήμονες ότι υπάρχει και πέμπτη διάσταση και έκτη και ενδέκατη και δέκατη τρίτη. Συμπαγοποιημένες. Είναι σαν να είναι η μία διπλωμένη μέσα στην άλλη και δεν μπορούμε να τις ανοίξουμε. Εάν μπορέσουμε να τις ανοίξουμε, δηλαδή αν αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε την τέταρτη και πάμε στην πέμπτη και στην έκτη, καταλαβαίνετε που έχει να φθάσει ο ανθρώπινος νους!

Τι θα σήμαινε η πέμπτη;
Κάτι διαφορετικό από αυτό που δομούμε σήμερα ως σύμπαν.

Κάτι που δεν υπάρχει ακόμα στην κατανόησή μας;
Δεν υπάρχει ακόμα στην κατανόησή μας και εγώ νομίζω ότι είναι ακόμα πολύ πέραν. ακόμα και για να καταλάβουμε αυτό πως είναι.

Και μιλάμε ακόμα για την πέμπτη, ενώ η επιστήμη έχει αγγίξει την πιθανότητα να υπάρχει ενδεχομένως δέκατη τρίτη;
Έτσι ακριβώς. Πάντα όμως με την προϋπόθεση ότι δεν θα έρθει μια άλλη θεωρία που θα αλλάξει δραματικά τη μέχρι στιγμής παραδεκτή θεωρία. Γιατί πάντοτε μιλάμε με θεωρίες. Η θεωρία δημιουργεί μοντέλα, πρότυπα. Με τα πρότυπα μελετάς το υπάρχον. Αν το πρότυπό σου δεν ταιριάζει στο υπάρχον, αλλάζεις το πρότυπό σου. Άρα, σκέφτομαι το πρόβλημα, δημιουργώ τα μαθηματικά, με τα μαθηματικά δημιουργώ το πρότυπο και μελετάω αυτό που πρέπει να μελετήσω.

Ποιο είναι το μέσον που θα σας βοηθήσει να ξεδιπλώσετε αυτές τις διαστάσεις;
Μόνον αυτό. Ο νους μας.

Υπάρχει περίπτωση να είναι και η καρδιά;
Θα σας πω. Όχι η καρδιά, η ψυχή. Είχαμε γράψει με τον Μάνο Δανέζη κάπου, ότι ο νους και η ψυχή είναι τα δυο στοιχεία που μας κάνουν να έχουμε και μεις αυτό που λένε σπέρμα του Δημιουργού.

Τον θείο σπινθήρα…
Έτσι μπράβο! Αυτόν! Ποιος είναι; Η ψυχή και ο νους, το πνεύμα για να ακριβολογούμε.

Δηλαδή πιστεύετε ότι αυτός είναι ο συνδυασμός που θα μας ανοίξει τις υπόλοιπες διαστάσεις;
Όχι μόνο το πιστεύω, αλλά το έχω γράψει κιόλας για να μην υπάρχει αμφιβολία.

Υπεισέρχεται εδώ ο παράγων πίστη;
Να σας πω. Αν μπορείς να βρεις την αλήθεια με αυτό που λέγεται πίστη, είσαι πραγματικά ευτυχισμένος! Βέβαια και υπεισέρχεται. Πιστεύεις σε κάτι και προσπαθείς να το πετύχεις! Αν μάλιστα μιλάμε σε κάτι σχετικό με τον Χριστιανισμό, εάν έχεις βρει εκεί την πίστη και μέσω της πίστης την πληρότητα, είσαι ευτυχισμένος…

Πώς το αντιλαμβάνεσθε αυτό;
Να σας πω. Χθες είχαμε ένα πολύ ωραίο συνέδριο «Επιστήμη και Θεός» στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Παρά τον βροχερό καιρό και την ακατάλληλη ώρα, όχι μόνον ήταν γεμάτες όλες οι θέσεις αλλά υπήρχαν και περί τους εκατό όρθιους… Η δική μου τοποθέτηση ήταν «Αθέατος κόσμος και σύγχρονη φυσική». Δηλαδή όταν λέμε αθέατος κόσμος, πνευματικός κόσμος, που μάλλον είναι θεολογικό το αντικείμενο, τι έχει να πει πάνω σε αυτά η σύγχρονη φυσική; Και έχει να πει πολλά! Γιατί ο μη υπαρκτός κόσμος των αισθήσεων είναι αυτός ο διαφορετικός κόσμος του κτιστού και του ακτίστου. Η χριστιανική θρησκεία μιλάει για το κτιστόν και για το άκτιστον…

Μιλάμε για ορατό και μη ορατό σύμπαν. Πώς υποπίπτει στην αντίληψη των επιστημόνων η ύπαρξη του μη ορατού σύμπαντος;
Είναι ο αθέατος κόσμος που δεν είναι αντιληπτός από τις αισθήσεις μας και όμως είναι κατανοητός από τον νου μας. Δηλαδή, μπορούμε να τον περιγράψουμε, μπορούμε να τον δείξουμε, μπορούμε να τον κάνουμε κατανοητό στους μυημένους. Ένα ωραίο παράδειγμα είναι ένας πίνακας του Σαλβατόρ Νταλί, έργο του 1954, που βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης και στον οποίο απεικονίζεται όλο αυτό το μεγαλείο. Κοιτάξτε προηγουμένως εδώ, (μου δείχνει ένα πίνακα του Νταλί) αυτά είναι τα σύμπαντα, όπως είναι με την καμπυλότητα (ε) ίσον με το μηδέν, με (ε) μεγαλύτερο του μηδενός και με (ε) μικρότερο του μηδενός. Δηλαδή, εδώ έχουμε την Ευκλείδεια γεωμετρία, τη σφαιρική γεωμετρία του Ρήμαν και τη γεωμετρία του Λομπατσέφσκι. Ανάλογα με τη γεωμετρία που μελετάμε έχουμε και διαφορετικές τιμές. Νάτο, αυτό εδώ είναι (μου δείχνει πάλι τον εσταυρωμένο του Νταλί).
Αυτός είναι ένας υπερκύβος. Δεν είναι απλώς μια εικόνα που λέμε: να, ο Νταλί τι ωραίο σταυρό έφτιαξε με κύβους. Αρχίζεις από τον μονοδιάστατο κύβο -έτσι λέμε στα μαθηματικά- που είναι η ευθεία. Πας στον δισδιάστατο κύβο που είναι το τετράγωνο. Πας στον τρισδιάστατο κύβο που πραγματικά είναι ο κύβος που ξέρουμε. Προβάλλεις αυτόν τον τρισδιάστατο στον τετραδιάστατο χώρο, με τα μαθηματικά και το ανάπτυγμα του υπερκύβου θα είναι πια αυτό. Αυτό λοιπόν δείχνει το τι είναι ορατό στον τρισδιάστατο χώρο από τον τετραδιάστατο αντίστοιχο. Αυτό γίνεται ορατό από τον τετραδιάστατο χώρο που δεν τον αντιλαμβάνομαι. Είναι η προβολή του. Τι σημαίνει αυτό; Έχουμε ένα χώρο και ένα αντικείμενο. Αυτό είναι η προβολή του. Είναι διαφορετικό από τη σκιά. Ο Νταλί το κατάλαβε και έφτιαξε αυτόν τον υπερκύβο, που έρχεται από μη αισθητό χώρο σε εμάς, με το ορατό σώμα του Θεανθρώπου που είναι αυτό (όλη αυτή την ώρα μου δείχνει σημεία του πίνακα).
Αυτός είναι ένας υπαινιγμός για το θείον. Δεν είναι αντιληπτά και τα δύο. Έρχονται και γίνονται αντιληπτά στον χώρο μας. Δηλαδή η υπερβατική φύση του Ιησού γίνεται αντιληπτή με το σώμα το ανθρώπινο, ο υπερβατικός υπερκύβος έρχεται και γίνεται αντιληπτός σαν ανάπτυγμα αυτού του κυβιστικού σταυρού… Ξέρετε μου έκανε εντύπωση ότι όλοι αυτοί που παρακολούθησαν το χθεσινό συνέδριο δεν έκαναν ερωτήσεις πάνω στη διάλεξή μου, αλλά στο τι πιστεύω εγώ για τον Θεό κλπ. «Τι είναι για εσάς ο Θεός;» με ρώτησαν. Μα εγώ είμαι τόσο μικρός για να απαντήσω αυτήν την ερώτηση. Ό,τι καταλαβαίνει ο καθένας και ό,τι έχει στην ψυχούλα του, αυτό είναι για αυτόν ο Θεός. Και φυσικά ο Θεός για τον καθένα βιώνεται και «φανερώνεται»! Ξέρετε, εκτός από Αστροφυσική, κάνω με τους φοιτητές Ιστορία και Φιλοσοφία της Αστρονομίας και των Φυσικών Επιστημών, γιατί είναι πολύ σημαντικό να δουν τις ρίζες… Ξεκινάμε δηλαδή από προσωκρατικούς μέχρι Γαλιλαίο, μια τομή, και από Γαλιλαίο μέχρι τη Θεωρία των Πάντων. Λέει, λοιπόν, κάπου ο Ερμής ο Τρισμέγιστος ότι «Θεός είναι μία περιφέρεια, της οποίας το κέντρο βρίσκεται παντού και η περιφέρειά του πουθενά!».
Με τον Μάνο Δανέζη ισχυριζόμαστε ότι κακώς λέγεται πως η επανάσταση των φυσικών επιστημών έγινε τον 17ο αιώνα. Εμείς πιστεύουμε ότι έγινε τον 6ο π.Χ. αιώνα. Δηλαδή, αντιδάνεια δυτικών είναι όλα αυτά που λένε. ΄Ηταν ο μύθος: μύθος, θρησκεία, μύθος… Έρχεται ο Θαλής ο Μιλήσιος και οι προσωκρατικοί και λένε «τι είναι αυτά;» και κάνουν την επανάσταση που κράτησε μέχρι το 1700 μ.Χ. Αυτή ήταν η πρώτη επανάσταση. Η δεύτερη δεν ήταν επανάσταση, ήτανε ρήξη. Ρήξη απέναντι στον Αριστοτελισμό. Και καλά κάνανε… Δεν ήταν μόνον ο Αριστοτέλης, ήταν και ο Πλάτωνας και οι προσωκρατικοί, ο Δημόκριτος, ο Λεύκιππος… Τρίτη επανάσταση ο 20ός αιώνας με τις θεωρίες των χορδών και υπερχορδών, σύμπαντα διαφορετικά, αντιπαράλληλα… Έχουμε ζαλιστεί και εμείς που τα λέμε.

Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στον τρόπο που σκέπτεται και κινείται η σύγχρονη επιστήμη;
Η σύγχρονη επιστήμη, αυτή που είναι στην πρωτοκαθεδρία αυτή τη περίοδο είναι: στοιχειώδη σωμάτια, κβαντική φυσική, αστροφυσική. Αυτή είναι η αιχμή της έρευνας. Ψάχνουμε να δούμε πώς έχει δομηθεί αυτό το οποίον λέμε «άτομο». Δεν το έχουμε καταλάβει ακόμα. Ίσως είχαν δίκιο όταν έλεγαν ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος «α και τομή». Δεν ομιλούσαν για αυτό που είπαν οι σύγχρονοι «άτομο», μιλούσαν για τον στοιχειώδη πυρήνα. Ξέρετε όλο βρίσκουμε σωματίδια. Όταν φτάσουμε εκεί, που θα φτάσουμε και μάλιστα σύντομα, θα λυθούν πάρα πολλά προβλήματα… Θέλετε να τα πείτε ενέργεια, θέλετε να τα πείτε συγκρότηση του σύμπαντος…

Τι θα καταλάβουμε όταν φτάσουμε εκεί;
Θα καταλάβουμε ποια είναι η πραγματική δομή μας. Εμείς «άτομα» είμαστε. Λένε ότι είμαστε σκόνη από τις εκρήξεις των σούπερ νόβα, των υπερκαινοφανών. Από εκεί ήρθαμε και εκεί ανήκουμε… Αστρόσκονη… Χθες κάποιος μας χαρακτήρισε «αστρόπνευστους»…

Μιλήσατε για εκρήξεις. Υπάρχει το ερώτημα αν συνέβη πραγματικά η Μεγάλη Έκρηξη. Εσείς τι λέτε; Και αν με την Μεγάλη Έκρηξη άρχισε η δημιουργία της ύλης, τι ήταν αυτό που εξερράγη και σε τι είδους χώρο;
Λείπει μια λέξη από την ερώτησή σας. Η «θεωρία» της Μεγάλης Έκρηξης. Αυτό τα λέει όλα. Εάν ξεκινήσουμε παλιά από όλες τις μυθολογίες, που εμείς οι αστρονόμοι λέμε κοσμογονία, έχουμε μελετήσει κοσμογονία από τους Αϊνού μέχρι τους Φινλανδούς, από εμάς έως τους Αζτέκους. Όλοι μιλάνε για κοσμικό αυγό. Τι πάει να πει κοσμικό αυγό; Συμπυκνωμένη ύλη, η οποία κάποια στιγμή εξερράγη. Το αυγό έδωσε το σπέρμα, τη ζωή. Μέσα του κρύβει μια ζωή. Άρα λοιπόν ήταν πολύ πιθανόν ο οποιοσδήποτε κοσμολογικός μύθος, οποιαδήποτε σκέψη του ανθρώπου, ειδικά μάλιστα των αστρονόμων -οι ιερείς ήταν και αστρονόμοι εκατό τοις εκατό- έπρεπε να ξεκινήσει από το κοσμικό αυγό. Το βρίσκουμε το κοσμικό αυγό. Και κυρίως στην Ελλάδα, στους Ορφικούς Ύμνους. Μιλούν για τον Φάνητα, ο Φάνητας είναι το φως, είναι η ενέργεια. Συνεπώς, αν ήσουν λίγο διορατικός θα είχες διαβάσει. Και είχαν διαβάσει. Ο Μπόλτζμαν, ο Αϊνστάιν, ο Σρέντιγκερ, ο Χάιζενμπεργκ, όλοι αυτοί είχαν διαβάσει τους αρχαίους Έλληνες. Δεν το λέμε εμείς από αρχαιολατρία, το λένε οι ίδιοι. «Είχα σπουδάσει» λέει «και διάβαζα στο πρωτότυπο τους αρχαίους ΄Έλληνες». Πήραν την ιδέα, είχαν το μαθηματικό και φυσικό υπόβαθρο και την έντυσαν. Κανείς τους δεν το έκρυψε. Και παρουσίασαν ο καθένας τη θεωρία του. Η θεωρία της Μεγάλης ΄Έκρηξης έχει δημιουργηθεί από ένα Βέλγο ιερωμένο και αστρονόμο τον Αββά Τζωρτζ Έντουαρντ Λε Μαίτρ, ο οποίος είπε ότι «είχαμε το κοσμικό αυγό το οποίο εξερράγη. Μια υπέρπυκνη κατάσταση της ύλης η οποία εξερράγη». Για τους αστρονόμους και κοσμολόγους όμως πότε εξερράγη; Τότε. Τότε που φάνηκε το φως. Τι είναι το φως; Ενέργεια. Άρα ταυ ίσον με το μηδέν (t=0). Τι υπήρχε πριν; Δεν με ενδιαφέρει εμένα σαν κοσμολόγο. Εμένα με ενδιαφέρει η έκρηξη και από κει και πέρα. Από εκεί και πέρα, είναι η φιλοσοφία της κοσμολογίας να πει τι υπήρχε πριν ή τι υπήρξε ακριβώς μετά. Όσον αφορά τώρα τη θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης, έλυσε πάρα πολλά προβλήματα. Όλα; Όχι. Υπήρχε παράλληλη θεωρία; Υπήρχε. Ποιοι την έκαναν. Ο Μποντί, ο Γκολντ και ο μέγας κοσμολόγος Φρεντ Χόυλ.

Αυτή τι έλεγε;
Ήταν η θεωρία της συνεχούς δημιουργίας. Έλεγε ο Χόυλ, ότι εφόσον η φύση παρανομεί και παρανόμησε για να δημιουργήσει αυτήν την υπέρπυκνη κατάσταση και να δημιουργηθεί η ύλη εκ του μηδενός, εκ του μη όντος που λέμε, γιατί να μην έχουμε συνεχή δημιουργία και η φύση που και που να μικροπαρανομεί; Δεν ισχύει όμως αυτή η θεωρία γιατί δεν έδινε τόσες απαντήσεις όσες δίνει η Θεωρία της Μεγάλης ΄Εκρηξης. Είναι αυτή τέλεια; Όχι. Συμπληρώνεται; Ναι. Πώς συμπληρώνεται; Από τις πληθωριστικές θεωρίες. Δεν δίνει απάντηση γιατί εξελίχθηκε τόσο γρήγορα το σύμπαν και εξελίχθηκε έτσι και όχι αλλιώς. Γιατί να έχουμε τρεις διαστάσεις για τον χώρο και όχι περισσότερες. Αυτές τις απαντήσεις τις δίνει αντίστοιχα η πληθωριστική θεωρία. Και για να πούμε την αλήθεια αυτή δομήθηκε αρχικά, μαθηματικά και φυσικά, από τον Δημοσθένη Καζάνα συμφοιτητή μου στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και τώρα καθηγητή και ερευνητή στη ΝΑSA και μετά από αστροφυσικούς, από τον Άλαν Γκουθ και από τον Αντρέι Λίντε. Αυτοί συμπληρώνουν τη Θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης, που θεωρείται ως η επικρατούσα από το 95% των αστρονόμων. Με αυτήν βαδίζουμε μέχρι να βρεθεί μια καλύτερη.

Ποιες είναι οι σύγχρονες θεωρίες στην κοσμολογία;
Αυτές που βελτιώνουν τη Θεωρία της Μεγάλης ΄Εκρηξης. Εκτός από τα στοιχειώδη σωμάτια που μελετάμε, κβαντική φυσική την οποία μελετάμε, η ενοποίηση των δυνάμεων, που είναι η βαρύτητα, η ασθενής πυρηνική, η ισχυρά πυρηνική και ο ηλεκτρομαγνητισμός. Θα μου πεις γιατί ενοποίηση; Γιατί ήταν ενοποιημένες στην αρχή. Αν τις ενοποιήσουμε θα δοθούν άλλες απαντήσεις στο γήινο γίγνεσθαι. Οι σύγχρονες θεωρίες είναι οι συμμετρικές θεωρίες χορδών και υπερχορδών. Δεν μιλάμε για μια τελεία αλλά για μια χορδή που πάλλεται και αυτή μας δίνει εντυπώσεις, είναι η ενοποίηση των δυνάμεων της φύσης και από κει και πέρα όλη αυτή η φιλοσοφία που λέγεται κοσμολογία, πρωτοπόρα!

Αν μπορούσε κανείς να δει το Σύμπαν «απ’ έξω» και «από πάνω» τι θα έβλεπε; Θα έμοιαζε με κάτι αυτό που θα έβλεπε; Και μπορεί κανείς να βρει κάποιες αναλογίες ανάμεσα στο Σύμπαν και σε κάτι άλλο, π.χ. στο ανθρώπινο σώμα;
Όλα αυτά βασίζονται στην ανθρωπική μορφή. Ότι δηλαδή, το Σύμπαν πιθανότατα έχει φτιαχτεί έτσι ακριβώς για μας. Όλα αυτά τα «τυχαία» δημιούργησαν αυτό που λέμε ζωή. Πιθανότατα να έχει κάποιο σκοπό. Ελπίζω να έχει.

Υπάρχει τυχαίο;
Έχουν αναπτυχθεί ολόκληροι κλάδοι της φυσικής για το τυχαίο. Εδώ φτάσαμε να δημιουργήσουμε τη θεωρία του Χάους, που δεν είναι τόσο χαοτική όσο πιστεύουμε, γιατί δομείται από μαθηματικά. Αποτελεί ολόκληρη τάση μέσα στη φυσική. Υπάρχουν αστρονόμοι οι οποίοι ασχολούνται μόνον με αυτά, τα δυναμικά χαοτικά συστήματα.. Α, παρεμπιπτόντως αν η θεωρία της σχετικότητας και η κβαντική φυσική, που δεν έχουν βρει ακόμα κοινή γλώσσα, καταφέρουν να τη βρουν, τότε θα μελετήσουμε ουσιαστικά το Σύμπαν: Στη φυσική δεν πρέπει κανείς να λέει μεγάλες κουβέντες. Πολλοί έφτασαν να λένε πριν χρόνια ότι δεν έχουμε να ανακαλύψουμε τίποτα άλλο! Πόσο διαψεύστηκαν… Για μένα, δεν έχουμε βρει ακόμα τίποτα! Από την απεραντοσύνη του Σύμπαντος ή του Δημιουργού, όπως θέλετε να το πείτε, έχουμε κάνει ένα μικρό βηματάκι, όπως κάναμε ένα μικρό βηματάκι όταν πήγαμε από τη γη στη σελήνη και νομίζαμε πια ότι κατακτήσαμε το σύμπαν! Ξέρετε πόσο είναι ένα έτος φωτός; Τριακόσιες χιλιάδες χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο τρέχει το φως. Υπολογίστε τι απόσταση διανύει σε έναν χρόνο. Εμείς κάναμε ένα βηματάκι ενός δευτερολέπτου, αφού η σελήνη απέχει από εμάς εδώ τριακόσιες ογδόντα τέσσερις χιλιάδες χιλιόμετρα. Πόσο απέχει ο άλφα του Κενταύρου, το πιο κοντινό αστέρι σε μας; Θα ταξιδεύουμε και θα βλέπουμε κενό -που δεν είναι και τόσο κενό!  4,27 έτη φωτός! Και μεις τι έχουμε κατορθώσει μέχρι τώρα; Μετακίνηση ενός δευτερολέπτου! Ας μη λέμε λοιπόν μεγάλες κουβέντες. Να κρατάμε το στόμα μας κλειστό και να είμαστε σεμνοί… Σιγή και εχεμύθεια. Κατάκτηση, λέει, του σύμπαντος, κατάκτηση του διαστήματος… Ήρεμα, λέω εγώ, ήρεμα και σιωπηλά. Οι γαλαξίες; Δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά! Ο γαλαξίας της Ανδρομέδας; Δύο εκατομμύρια διακόσιες χιλιάδες έτη φωτός. Λέει «έρχονται ο ένας κοντά στον άλλον για να φαγωθούν». Κανιβαλισμός! Πότε; Σε γήινα χρόνια; Σε αστρονομική κλίμακα θα φαγωθούν…

Μιλάνε πολλές φορές για το ενδεχόμενο μιας σύγκρουσης του πλανήτη μας με έναν αστεροειδή. Τι πιθανότητες υπάρχουν να συμβεί αυτό και υπάρχουν τρόποι να αποφευχθεί μια τέτοια σύγκρουση;
Υπάρχουν πιθανότητες. Αλλά δεν θα γίνει. Κοιτάξτε, ένας πραγματικά διάσημος Έλληνας αστροφυσικός ο ακαδημαϊκός Σταμάτιος Κριμιζής, υπεύθυνος των μικρών ευέλικτων προγραμμάτων της NASA, αυτή ακριβώς τη έρευνα κάνει. Μελετάνε και ερευνούν ώστε μόλις αντιληφθούν κάτι επικίνδυνο, θα πάει μια αποστολή θα του κολλήσουν δυο ρουκέτες και θα τον εκτρέψουν από την τροχιά του. Έτσι, θεωρητικά δεν υπάρχει περίπτωση να πέσει αστεροειδής επάνω μας.

Ποιες ήταν οι ευεργετικές συνέπειες στην έρευνα από την έξοδο του ανθρώπου στο διάστημα; Μας βοήθησε να γνωρίσουμε καλύτερα το Σύμπαν; Μας βοήθησε να βελτιώσουμε τη ζωή μας;
Βοήθησε, βοήθησε. Εκεί ανακαλύφτηκαν οι ακτίνες Χ και όλη η σύγχρονη τεχνολογία. Από εκεί ξεκίνησε η δημιουργία των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Τώρα γίνονται έρευνες για το αν μπορούν να πετύχουν εναλλακτικές θεραπείες ή φάρμακα που γίνονται σε καταστάσεις έλλειψης βαρύτητας. Τώρα θα μου πείτε: όλα αυτά κοστίζουν πολύ και άλλοι πεινάνε. Είναι ένα ηθικό πρόβλημα. Και εγώ έχω σταθεί πολλές φορές πάνω σε αυτό το ερώτημα… Κάτι θυσιάζεις για να κάνεις κάτι άλλο. Αξίζει τον κόπο; Άλλοι λένε ναι και άλλοι λένε όχι.

Μας βοήθησε όλη αυτή η έρευνα και τα επιτεύγματα να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι;
Αυτό εξαρτάται από τον καθένα μας. Εγώ νομίζω ότι γίνεσαι καλύτερος άνθρωπος μελετώντας σε βάθος, διάφορα παράλληλα θέματα και όχι μονομερώς, βάζοντας κάποιον στόχο και εργαζόμενος σκληρά για να τον πετύχεις…

Η επίδραση από την κοσμική ακτινοβολία στους ζωντανούς οργανισμούς του πλανήτη μας υφίσταται;
Ναι, βέβαια. Ευτυχώς όμως έχουμε αυτό το θαυμάσιο φίλτρο που λέγεται ατμόσφαιρα. Πάντως περνάνε εκατομμύρια σωματίδια και μας βομβαρδίζουνε, πιθανότατα -για να επιζούμε τόσα χρόνια- ευεργετικά! Είναι πηγή ζωής για μας. Είναι η αστρόσκονη…

Αυτή η ακτινοβολία επιδρά στη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου και στην ψυχική μας διάθεση;
Εγώ νομίζω, ναι. Απόλυτα!

Έχουν γίνει σχετικές έρευνες που να αποδεικνύουν ότι υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στις επιδράσεις των διαφόρων ακτινοβολιών που προέρχονται από το σύμπαν και στις παθήσεις του νευρικού συστήματος;
Να σας πω κάτι που παρέλειψα προηγουμένως. Έχουμε το ωραίο φίλτρο και πάμε και το καταστρέφουμε. Γιατί ξέρουμε ότι το καταστρέφουμε, με τους τετραχλωράνθρακες. Λέμε ανοίγει η τρύπα του όζοντος. Τώρα, για τις έρευνες που με ρωτήσατε, είναι δύσκολης υφής με όχι αποτελέσματα ορατά. Πρέπει να συνεργαστούν αστρονόμοι, ηλιακοί, στατιστικολόγοι, γιατροί κλπ.

Ποια είναι η σχέση της σύγχρονης επιστήμης με την κοινωνία;
Εγώ θα απαντήσω ποιος είναι ο σκοπός του επιστήμονα. Πρέπει να κάνει όσο το δυνατόν πιο κατανοητά τα επιτεύγματα της επιστήμης του στην κοινωνία. Με διαλέξεις, βιβλία, ομιλίες; Ό,τι μπορεί να το κάνει. Είναι χρέος του επιστήμονα αυτό. Εμείς με τον Μάνο Δανέζη αυτό ακριβώς προσπαθούμε. Αλλά πρέπει να βγουν και άλλοι… Να μιλήσουν για τα στοιχειώδη σωμάτια, για τη γεωλογία, για τη σεισμολογία… Απλά και κατανοητά όμως.
Αυτός είναι και ο προορισμός του Έλληνα καθηγητή του Πανεπιστημίου και όχι να μένει κλειστός το θαλάμι του σαν χταπόδι και να μετρά Citations και h-index… Αριθμούς μας έχουν κάνει!

Τι ποσοστό του μέσου Έλληνα παρακολουθεί τις εξελίξεις της σύγχρονης επιστήμης;
Όχι μεγάλο. Και να σας πω γιατί; Φταίμε εμείς οι πανεπιστημιακοί που λέμε, «τι να τρέχω τώρα να εξηγώ στον κάθε ένα», φταίνε τα σχολεία που δεν πιέζουν να έχουν κάποιους ομιλητές συγκεκριμένους, φταίει η ίδια η δομή της κοινωνίας, φταίνε οι αρμόδιοι κρατικοί φορείς που δεν μας επιβάλλουν να κάνουμε διαλέξεις ή να γράφουμε βιβλία σε γλώσσα κατανοητή για το ευρύτερο κοινό. Φταίνε και τα ΜΜΕ, το ραδιόφωνο, τα περιοδικά και η τηλεόραση πρωτίστως. Δεν μπορείς να λες θα έχω μόνον εκπομπές διασκεδαστικές. Πρόσθεσε σιγά σιγά, ώστε να μη βαρυστομαχιάσει ο κόσμος, και καμιά επιστημονική… εκπομπή και όχι να «κόβεις» τις ελάχιστες…

Πώς δέχθηκε η τηλεόραση την ιδέα της δικής σας εκπομπής;
Κάναμε την πρόταση μόνο στα τρία κρατικά κανάλια, την ΕΤ1, την ΝΕΤ και την ΕΤ3, γιατί τα ιδιωτικά… Δέχθηκε η ΕΤ3. Η υποδοχή του κοινού ήταν εξαιρετική. Τριπλασιάσαμε την τηλεθέαση του καναλιού. Το τι τηλεφωνήματα και e-mails δεχόμαστε καθημερινά, δεν λέγεται. Έτσι τον Μάρτιο η εκπομπή κατεβαίνει στην Αθήνα στην ΕΤ1.

Η κάλυψη της επιστημονικής εργασίας και έρευνας από την πολιτεία είναι ικανοποιητική;
Εδώ ισχύει το «κούνα και συ τα ποδαράκια σου»! Εάν θέλεις, μπορείς να βρεις και χρηματοδότηση και περιοδικά να κάνεις δημοσιεύσεις και πολλά άλλα. Πριν κάμποσα χρόνια φύγαμε με τον Μάνο και πήγαμε στη Γαλλία, στο Observatoire de Paris, όπου μείναμε αρκετά χρόνια, κοντά στην Vera Doazan, την καθηγήτριά μας. Εκεί βρίσκαμε όλα τα βιβλία που χρειαζόμασταν. Τα φωτοτυπούσαμε και γεμίζαμε τις βαλίτσες μας στην επιστροφή -αντί με δώρα για τα παιδιά μας και τους δικούς μας- με βιβλία και έγγραφα γυρίσαμε. Τώρα ό,τι βιβλίο θέλεις, ότι υπολογιστή θέλεις το έχεις! Εν τούτοις λείπει η χρηματοδότηση που θα μας επέτρεπε να ταξιδεύουμε για να κάνουμε διαλέξεις. Να τώρα με καλούν στην Χίο, στο Πόρτο Χέλι, στην Καλαμάτα, στη Σόφια, στο Βελιγράδι, στη Γρανάδα, στο Βουκουρέστι να μιλήσω. Είναι σημαντικά έξοδα που δεν μπορώ να τα καλύπτω όλα μόνος μου…

Μιλήστε μας για την γνωριμία και την συνεργασία σας με τον Μάνο Δανέζη.
Ξεκινήσαμε μαζί, έχουμε την ίδια ηλικία, είχαμε τα ίδια οράματα, έχουμε δουλέψει μαζί στην έρευνα και κάποια στιγμή αποφασίσαμε να κοινωνήσουμε τις γνώσεις μας σε ένα ευρύτερο κοινό, εκτός από αυτό που διαβάζει επιστημονικά δημοσιεύματα. Έτσι ξεκινήσαμε από κοινού τη συγγραφή βιβλίων, όχι εκλαϊκευμένων, αλλά σε γλώσσα απλή, κατανοητή για τον πολύ κόσμο. Αν παρατηρήσετε τα βιβλία μας άλλοτε είναι το ένα όνομα πρώτο και άλλοτε το άλλο. Εξαρτάται από το ποιος είχε την αρχική ιδέα. Αυτός κάνει ένα προσχέδιο και το δίνει στον άλλον. Εκείνος το επεξεργάζεται και του το ξαναδίνει. Ο πρώτος το ξαναδουλεύει και πάλι του το δίνει… Έτσι πηγαίνει ως το τέλος. Μας ρωτούν πώς καταφέρνουμε και έχουμε την ίδια γλώσσα. Μα δεν γράφει ένα βιβλίο ο Στράτος, ένα βιβλίο ο Μάνος. Γράφουν ένα βιβλίο ο Μάνος και ο Στράτος μαζί. Δηλαδή δεν μπορεί κανείς να ρωτήσει ποιο κομμάτι είναι δικό σου, γιατί απλά δεν υπάρχει τέτοιο, μετά από τόση ζύμωση!

Πόσα βιβλία έχετε γράψει;
Δώδεκα για την ώρα. Γράψαμε βιβλία γύρω από μια γνώση που σιγά σιγά χάνεται. Όταν ήμουνα φοιτητής κάναμε αστερισμούς. Τώρα πια δεν κάνουν οι φοιτητές μας. Βγήκαν άλλα στη μέση, καινούργιες ανακαλύψεις: οι μελανές οπές, οι υπερκαινοφανείς (τα σούπερ νόβα), οι πάλσαρς … Αυτά δεν υπήρχαν όταν είμαστε εμείς φοιτητές. Έτσι με τον Μάνο καταγράψαμε αυτά τα οποία εμείς είχαμε διδαχθεί και τώρα η γνώση αυτή θα χαθεί αν δεν καταγραφεί. Δηλαδή η καταγραφή των αστερισμών στο βιβλίο Τα Άστρα και οι Μύθοι τους ήταν μια μεγάλη δουλειά που έπρεπε να γίνει από αστρονόμους. Το ίδιο και Η Οδύσσεια των Ημερολογίων. Εμείς είχαμε διδαχθεί πώς να βρίσκουμε το Πάσχα -δεν το ξέρει κανένας από τους νέους φοιτητές- ή το διαρκές ημερολόγιο, ή πως γίνεται η δόμηση των ημερολογίων, ή πώς να φτιάξουμε ηλιακό ρολόι… Είπα λοιπόν μια μέρα στο Μάνο «Ξέρεις αρχίζουμε μια νέα δουλειά. Την καταγραφή των ημερολογίων, από γενέσεως μέχρι σήμερα…». Πρόκειται για ένα έργο το οποίο δουλεύαμε διαρκώς επί έξι χρόνια. Με στοιχεία από φίλους αστρονόμους στη Λιθουανία, στην Εσθονία, στη Γεωργία, στην Ιαπωνία… Όπου δεν είχαμε γνωστούς μας βοήθησαν οι μορφωτικοί ακόλουθοι των πρεσβειών τους, νάναι καλά οι άνθρωποι! Κινέζοι , Ινδοί… Τριάντα ημερολόγια τα ινδικά…

Ποιο βιβλίο σας αγαπάτε πιο πολύ;
Τα Άστρα και οι Μύθοι τους, τον Κύκλο του Χρόνου που διαπραγματεύεται πώς συνδέονται τα ήθη και τα έθιμα με την αστρονομία. Εγώ πιστεύω ότι τα πάντα είναι αστρονομία. Και φυσικά την Οδύσσεια των Ημερολογίων, γιατί είναι ένα έργο ζωής. Πιστεύω ότι παγκόσμια δεν έχει γίνει παρόμοια καταγραφή από άλλους αστρονόμους.

Τι σας έχει προσφέρει όλη αυτή η γνώση στην καθημερινή σας ζωή;
Μου γεμίζει τη ζωή και με έχει κάνει χαρούμενο άνθρωπο! Ασχολούμαι με αυτό που μου αρέσει και με γεμίζει! Η αστρονομία μου άρεσε από παιδί… Μεγαλώνοντας σκέφθηκα «Έλληνες, και να αφήσουμε όλο αυτόν τον πλούτο να πάει χαμένος; Πρέπει να κάνουμε καταγραφές…». Έτσι άρχισα το γράψιμο… Ξέρετε ο ιστορικός Ντιροζέλ, ο οποίος το 1988 είχε πει πως «δεν υπάρχει Ελλάδα στην ευρωπαϊκή ιστορία», ήταν η αφορμή που πιάσαμε τις πένες με τον Μάνο. Ήμασταν τότε στη Γαλλία και αντιδράσαμε. Μα δεν ήξερε ότι και το όνομα της Ευρώπης είναι ελληνικό; Ευρυπρόσωπη… Έτσι στο εμπροσθόφυλλο του πρώτου εκείνου βιβλίου μας τοποθετήσαμε την εικόνα της Ευρώπης η οποία είναι πάνω στον Ταύρο, από ένα υπέροχο ψηφιδωτό της Σπάρτης. Η λεζάντα από κάτω γράφει: «Οι μύθοι και οι θρύλοι του κόσμου των άστρων θα μένουν για πάντα οι πιο τρυφεροί μάρτυρες της ελληνικής ρίζας του ευρωπαϊκού πολιτισμού»!

Έχετε ζήσει στη Γαλλία;
Ναι. Εμάς ουσιαστικά η ερευνητική δουλειά μας είναι η δορυφορική φασματοσκοπία. Σημαίνει ότι κάνουμε παρατηρήσεις στα άστρα εδώ, παίρνοντας αυτό που λέμε ορατό φάσμα. Υπάρχει και μια ακτινοβολία η οποία είναι πέρα και έξω από αυτό το ορατό που πιάνει το τηλεσκόπιο. Το μεγαλύτερο μέρος της ακτινοβολίας των προγενέστερων αστέρων, που δουλεύουμε εμείς, είναι το υπεριώδες, το μακρινό, έξω από την ατμόσφαιρα της γης. Εκείνη την εποχή δεν είχαμε στην Ελλάδα τα δεδομένα για να εργαστούμε το θέμα μας. Πήγαμε λοιπόν ο Μάνος και εγώ στη Γαλλία όπου δουλέψαμε με την Βέρα Ντουαζάν, την καθηγήτριά μας, νάναι καλά! Είχε εκείνη τα δεδομένα στους υπολογιστές της από τη Βίλσπα, ένα κέντρο δορυφορικών δεδομένων στην Ισπανία και από τη NASA στην Αμερική και μας βοήθησε. Εγκατασταθήκαμε εκεί και εργαστήκαμε σκληρά για χρόνια, με πολύ καλά αποτελέσματα. Τώρα τα δικά μας τα μέσα είναι καλύτερα από της Γαλλίας… Δεν χρειάζεται πια να πας στο εξωτερικό για να πάρεις βοηθήματα. Η επικοινωνία και το Internet μας έσωσε!

Τι σημαίνει προγενέστεροι αστέρες;
Οι αστέρες έχουν έναν φασματικό τύπο για να τους διακρίνουμε. Αυτά που βρίσκονται μπροστά στην κλίμακα του Χάρβαρντ τα λέμε προγενέστερα αστέρια, γιατί προηγούνται των κλασικών αστεριών που είναι τα Α και τα G όπως είναι ο ήλιος μας. Ο ήλιος μας είναι G2 και τάξεως λαμπρότητας V (G2V), δηλαδή νάνος. Είναι αυτά που προηγούνται του ήλιου μας. Άλλες φασματικές γραμμές, περισσότερα μέταλλα. Και έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Και η συνεργασία σας με τον κ. Δανέζη συνεχίζεται…
Μα, τι λέτε τώρα; Εσαεί! Τώρα ετοιμάζουμε ένα βιβλίο για το Βυζάντιο. Δεν έχουμε ακόμα δουλέψει τον τίτλο. Το θέμα είναι οι Bυζαντινοί αστρονόμοι και θετικοί επιστήμονες. Είναι σχεδόν δομημένο, αλλά θέλει χρόνια δουλειάς για να πάρει την τελική μορφή του.

Ποια είναι για σας η έννοια του μεταφυσικού;
Μου αρέσει το μεταφυσικό με την έννοια ότι είναι κάτι υπαρκτό το οποίο είναι πραγματικά μεταφυσικό. Δηλαδή δεν έχει φτάσει ακόμα η φυσική επιστήμη σε αυτό το σημείο που πρέπει, για να το μελετήσει. Νομίζω θα τα βρούμε, όμως. Όλα θα τα βρούμε. Θα το πω με συγκεκριμένο παράδειγμα. Τι λέμε μεταφυσικό; Αυτό που με τις γνώσεις που έχουμε σήμερα δεν μπορούμε να κατανοήσουμε. Υπήρχε ένας διάσημος φυσικός ο Γουίλιαμ Κρουκς, Άγγλος αστρονόμος, σκληρός ορθολογιστής, που έζησε τον περασμένο ή τον προπερασμένο αιώνα. Τον ξέρουμε από τους σωλήνες Κρουκς…
Του ανέθεσαν κάποτε να μελετήσει κάποια παραφυσικά φαινόμενα… Έγραψε λοιπόν ένα βιβλίο, στο οποίο λέει: «δεν ξέρω τι λέτε εσείς, εγώ είδα και το νόμισμα που έμπαινε μέσα στο σφραγισμένο κουτί και το νόμισμα που στεκότανε όρθιο… Δεν μπορώ ακόμα να τα περιγράψω γιατί δεν έχω τις κατάλληλες γνώσεις». Μίλησε σαν επιστήμονας, σε μια εποχή που ακόμα μιλάγανε για τον αιθέρα… Το κοινωνικό κατεστημένο αυτά δεν τα δέχθηκε. Του έκαψε τα βιβλία. Αντίτυπο -γιατί μεταφράστηκε- αυτού του βιβλίου του βρήκαμε σε παλαιοπωλείο στην Ελλάδα. Σκοπεύουμε μάλιστα να το εκδώσουμε με σχόλια δικά μας. Εγώ τα είδα λέει δεν μπορώ να τα εξηγήσω. Θα έρθει όμως η εποχή που το κάθε μεταφυσικό θα γίνει φυσικό. Αυτό που λέγαμε αιθέρα και δεν μπορούσαμε να το κατανοήσουμε ήρθε η θεωρία της σχετικότητος και είπε ζούμε σε ένα κόσμο που έχει μία επιπλέον διάσταση. Ξέρετε τι σημαίνει αυτό; Είναι το παράδοξο του Τάλμποτ. Θα το πω απλά. Βρίσκεται κάποιος σε ένα κόσμο δισδιάστατο, πλακέ. Εμείς βρισκόμαστε εδώ σε μια τρίτη διάσταση που αυτός δεν την καταλαβαίνει. Ζει στον κόσμο του με την γυναίκα του και νομίζει πως κανείς δεν τον βλέπει. Του ρίχνουμε λοιπόν μια πέτρα και συγκλονίζεται. «Γεγονός εκπληκτικό, θαύμα έγινε γυναίκα, κάτι έπεσε!» λέει. Τώρα αν έχει όγκο αυτό το κάτι θα αρχίσει να καμπυλώνεται, γιατί έχει και βάρος. Και θα καμπυλώνεται ώσπου να σπάσει και οι δυο διαστάσεις να γίνουν τρεις. Άρα εμείς που βρισκόμαστε εδώ και νομίζουμε ότι δεν μας βλέπει κανένας, ο τετραδιάστατος αντίστοιχα λέει. «μα τι νομίζουν πώς δεν τους βλέπω;». Είναι κάτι υπαρκτό; Νάτο. Το έχει αποδείξει η επιστήμη. Όπως εμείς κοροϊδεύουμε τον δισδιάστατο, αν υπάρχει, έτσι και ο τετραδιάστατος κοροϊδεύει εμάς. Υπάρχει τέταρτη διάσταση; Απόλυτα, ναι!! Και μάλιστα αν δεν υπήρχε η γεωμετρία του Ρήμαν, που είπαμε πριν σφαιρικό σύμπαν, δεν θα μπορούσε να είχε δομηθεί η θεωρία της σχετικότητος. Δεν το ξέρει ο κόσμος αυτό. Η θεωρία της σχετικότητος δεν μελετάται με την Ευκλείδεια γεωμετρία, αλλά με τη Ρημάνια γεωμετρία που είναι έξω και πέρα από την Ευκλείδεια. Τώρα, μικρά κομμάτια του χώρου Λομπατσέφσκι τα μελετάει η Ευκλείδεια γεωμετρία, μικρά κομμάτια του χώρου Ρήμαν τα μελετάει η γεωμετρία Λομπατσέφσκι. Άρα λοιπόν τμήματα του γίγνεσθαι γίνονται κατανοητά από τις αισθήσεις μας.

Μελετώντας όλα αυτά, αισθάνεστε ότι αγγίζετε το μεγαλείο του Δημιουργού;
Θα σας πω ένα πράγμα, που το είπα και χθες στη διάλεξη. Εγώ, αν μην τι άλλο ψάχνω. Ψάχνω και θα ψάχνω. Γιατί έτσι αισθάνομαι ότι πλησιάζω… Γράψαμε με τον Μάνο Δανέζη ένα βιβλίο που λέγεται «Στα Ίχνη του Ι.Χ.Θ.Υ.Σ». Αυτό είναι ένα βιβλίο ογκώδες για το άστρο της Βηθλεέμ, που όταν το ξεκινήσαμε υπολογίζαμε να είναι ένα μικρό βιβλιαράκι γύρω στις ογδόντα με εκατό σελίδες για το ευρύ κοινό. Όταν όμως τα βάλαμε κάτω αρχίσαμε: Ήταν ιστορικό πρόσωπο ο Ιησούς; Γιατί αν δεν ήταν δεν είχε νόημα το βιβλίο. Να λοιπόν 80 σελίδες μόνο το πρώτο κεφάλαιο. Μετά αναρωτηθήκαμε: Ποιοι ήταν οι Μάγοι; Άλλο ψάξιμο, άλλες τόσες σελίδες… Τι θέλω να πω; Ότι ψάχνουμε διαρκώς. Και θα συνεχίσουμε να ψάχνουμε!

Πιστεύετε ότι υπάρχουν νοήμονα όντα σε άλλους πλανήτες, σε άλλα ηλιακά συστήματα;
Ναι, ναι! Ξέρετε, μόνο στο ηλιακό μας σύστημα έχουμε οκτώ ή εννιά πλανήτες, αν μετράμε και τον Πλούτωνα. Πατέρας είναι ο Ήλιος, το αστέρι. Χωρίς αυτό πεθαίνουμε όλοι. Σκεφθείτε ότι σαν τον Ήλιο μας υπάρχουν δισεκατομμύρια ήλιοι, υπάρχουν δισεκατομμύρια ηλιακά συστήματα, υπάρχουν δισεκατομμύρια γαλαξίες και δισεκατομμύρια των τρισεκατομμυρίων πλανήτες… Στο δικό μας σύμπαν. Απ’ έξω τώρα στα αντιπαράλληλα και παράλληλα σύμπαντα δεν θα υπάρχουν άλλα τόσο τρισεκατομμύρια των τρισεκατομμυρίων πλανήτες; Είναι δυνατόν να μην έχει δημιουργηθεί εκεί κάποιο είδος ζωής; Αποκλείεται! Και στατιστικά να το δει κανείς. Εγώ προσωπικά πιστεύω ότι υπάρχει ζωή, υπάρχουν νοήμονα όντα και κάπου αλλού.

Υπάρχουν κάποιες σχετικές ενδείξεις;
Στείλαμε σήματα από το Αρεσίμπο, έχουν βγει έξω δορυφόροι… Προσπαθούμε. Μέχρι στιγμής δεν έχουμε καμιά ένδειξη, δεν έχουμε συλλάβει μηνύματα από πουθενά… Η πίστη μου όμως είναι ότι υπάρχουν. Υπάρχει το πρόγραμμα SETI (Search for Extra Terrestrial Intelligence), το πρόγραμμα SETI@ΗΟΜΕ, όπου όλοι συνδέουν τους υπολογιστές τους από το σπίτι με ένα συγκεκριμένο κανάλι της ΝΑΣΑ ώστε να έχουμε μια πολύ ισχυρή λήψη μηνύματος απ’ έξω… Ακόμα δεν έχουμε λάβει τίποτα. Πιθανότατα να έχουμε κάτι κάποια στιγμή. Ότι υπάρχουν είναι βέβαιο! Δεν είμαστε μοναδικοί, αλλά και γιατί να είμαστε; Ξέρετε τι σκέφτομαι για αυτό το γεωκεντρικό σύστημα που λέγανε παλιά ότι «εμείς είμαστε το κέντρο του κόσμου μας», δηλαδή του πλανητικού συστήματος και του γαλαξία ολόκληρου; Ότι δεν είναι γεω-κεντρικό σύστημα, είναι εγω-κεντρικό σύστημα.!

Εμείς λοιπόν, τι είμαστε;
Μικροί θεοί! Πνεύμα και ψυχή. Καθ’ ομοίωσιν, δεν είπε; Και όσο ψάχνουμε, ακόμα καλύτεροι…

Με όρια ή χωρίς όρια;
Μπορεί να ξαναερχόμαστε, να ξαναζούμε… Ωραία πράγματα! Δεν πεθαίνει η ψυχή…

Μια και μιλήσαμε για προβολές προηγουμένως, μπορεί να είμαστε προβολές άλλων οντοτήτων σε άλλες διαστάσεις;
Αυτά τα λέει η σύγχρονη αστροφυσική. Σκιές. Μπορεί.

Ψευδαισθήσεις;
Παραισθήσεις, να το πούμε. Δεν είναι ψεύδος.

Και ο στόχος μας ποιος είναι;
Να γινόμαστε καλύτεροι. Μπορούμε να γίνουμε καλύτεροι.

Ως κομμάτια του Θεού, μικροί θεοί που μου είπατε πριν, μήπως στόχος μας είναι να ενοποιηθούμε και να ενωθούμε μαζί Του;
Άμα ενοποιήσουμε τις δυνάμεις, αυτές που είπαμε πριν -ασθενής πυρηνική, ισχυρή πυρηνική, βαρύτητα και ηλεκτρομαγνητισμός- θα ενοποιηθούμε και εμείς! Να δείτε τότε πώς θα αλλάξει η θεώρησή μας για το Σύμπαν και πόσο θα αλλάξουμε και εμείς!
Όλα θα έρθουν από την αστρονομία. Αστροφυσική και φυσική. Πολλές απαντήσεις. Ας είναι καλά, τώρα, η Ένωση Ελλήνων Φυσικών, ψάχνεται. Έκανε το καλοκαίρι ένα πολύ ωραίο συνέδριο Επιστήμη και Τέχνη, τώρα έκανε Επιστήμη και Θεός. Θα έπρεπε να πει Επιστήμη και το Μυστήριο του Θεού. Δεν είναι αντικρουόμενες έννοιες. Μπορεί να είναι παράλληλες, μπορεί να είναι συγκλίνουσες. Αντικρουόμενες πάντως δεν είναι.

Τι σημαίνει γίνομαι καλύτερος άνθρωπος;
Πλησιάζω τον Δημιουργό, έτσι μπράβο! Όλοι οι άνθρωποι το καταλαβαίνουν αυτό. Να δείτε αν πλησιάζαμε τον Χριστό, πόσο καλύτεροι άνθρωποι θα γινόμασταν. Αλλά όλοι είμαστε κατ’ επίφαση Χριστιανοί. Ποιος θα δώσει τη βοήθεια και την αγάπη του ή τον δεύτερο χιτώνα αλλού; Τον δίνει; Δεν τον δίνει. Εδώ, ούτε τη θέση μας δεν δίνουμε στο λεωφορείο ή το τρένο σε κάποιον που την έχει ανάγκη!

Τι πιστεύετε για τη φιλανθρωπία στις μέρες μας;
Γίνεται συνήθως προς το θεαθήναι τοις ανθρώποις. Όμως υπάρχει και ουσιαστική φιλανθρωπία, είναι συνήθως αυτή που δεν ακούγεται και δεν μαθαίνεται. Είναι όλοι αυτοί που δρουν σιωπηλά… Ευτυχώς… Θα ήθελα πιο ενεργό το μέρος της Πολιτείας και της Εκκλησίας σε αυτόν τον τομέα. Δεν λέω ότι δεν κάνουν. Πρέπει όμως να προσπαθήσουν περισσότερο. Μπορούν να κάνουν πολλά. Συνάντησα παλιότερα τον αείμνηστο Μεθόδιο Φούγια, πρόκειται για έναν μεγάλο ιερωμένο, ήταν επίσκοπος Πισιδίας, Μεγάλης Βρετανίας νομίζω. Το ράσο του ήταν φθαρμένο. Ξέρετε πόσα νοσοκομεία και γηροκομεία έχει φτιάξει στις περιοχές του; Μορφή. Γιατί; Γιατί έκανε το παραπάνω. Έκανε την υπέρβαση.

Ποια πιστεύετε ότι είναι η κινητήριος δύναμη στη ζωή μας;
Η θέληση. Άμα θέλεις κάτι και το πιστεύεις πραγματικά θα το κάνεις! Η αγάπη, το Α και το Ω. Η ομόνοια και η ενότητα, και βέβαια η εργασία. Χρειάζεται πολύ και καλής ποιότητας δουλειά για να κάνεις κάτι σωστά. Μας λένε καμιά φορά για τις εκπομπές στην τηλεόραση. Μα για να φτάσουμε εκεί προηγήθηκαν δώδεκα βιβλία… και πολλή δουλειά. Βλέπω τα νέα παιδιά που αποφεύγουν τη δουλειά και στεναχωριέμαι. Γιατί τους τα παρέχομε όλα. Έρχονται εδώ με τα αυτοκίνητά τους… Και είναι μεν εξαίρετοι φοιτητές -μιλάω για τους δικούς μας της φυσικής- που γνωρίζω, αλλά στην πλειοψηφία τους προχωράνε με τις σπουδές, κάνουν μεταπτυχιακά και διδακτορικά μόνο και μόνο για να μην βγουν νωρίς στην αγορά εργασίας. Μα βγες να δουλέψεις να δεις και πως βγαίνει το ψωμί! Να δεις ότι οι μισθοί των 600 και 800 ευρώ που υπάρχουν δεν σε φτάνουν ούτε για την βενζίνη σου! Καλές οι σπουδές, αλλά να μην το παρακάνουμε κιόλας…

Οπότε τι συμβουλεύετε τους φοιτητές σας;
Να διαβάζουν, να διαβάζουν, να διαβάζουν. Έχουν μπει σε μια σχολή δύσκολη, με εργαστήρια. Αν αρχίσουν να μεταφέρουν μαθήματα από τη μια χρονιά στην άλλη χάθηκαν. Οι καλοί φοιτητές κάνουν έξι χρόνια για να τελειώσουν, φαντάζεστε οι άλλοι… Γι’ αυτό τους φωνάζω να ξεχάσουν τα σφηνάκια και τις καφετέριες και να το ρίξουν στο διάβασμα.

Εσείς εξακολουθείτε να διαβάζετε;
Σαν τρελός! Τα πάντα!

Το παρόν άρθρο αποτελεί προσωπική συνέντευξη του Στράτου Θεοδοσίου στην Τόνια Αγιοπετρίτη. Δημοσιεύθηκε στο τεύχος 31 του περιοδικού «Οδοδείκτες», Μάρτιος-Απρίλιος 2006.