Παιδί και οικογενειακό stress

Το ψυχικό στρες που ελλοχεύει σε μία οικογένεια μπορεί να επηρεάζει αρνητικά τη σωματική υγεία των παιδιών και να τα καθιστά πιο ευάλωτα σε διάφορες ασθένειες.

Είναι καλό οι γονείς να γνωρίζουν ότι το δικό τους στρες μπορεί να βλάπτει σωματικά όχι μόνο τούς ίδιους αλλά κατ τα παιδιά τους. Έτσι θα έχουν ακόμη ένα σημαντικό λόγο να αναπτύξουν μηχανισμούς ορθής διαχείρισης του στρες που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής. Οι διαδικασίες και τα γεγονότα που συμβαίνουν σε μία οικογένεια έχουν βαθύτατες επιδράσεις στην κοινωνική και συναισθηματική εξέλιξη των παιδιών. Όμως λίγα είναι γνωστά αναφορικά με τις συνέπειες του οικογενειακού στρες στην ανάπτυξη και τη σωματική υγεία των παιδιών.

Οι έρευνες

Εκ των ερευνών που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια θα αναφερθούμε σε μία πρωτότυπη του Πανεπιστημίου Ρότσεστερ της Νέας Υόρκης. Στο πλαίσιο της έρευνας αυτής ζητήθηκε από τους γονείς 165 παιδιών ηλικίας 5 έως 10 ειών να καταγράψουν για 3 χρόνια τα συχνότερα προβλήματα υγείας που εμφάνιζαν τα παιδιά τους. Επιπρόσθετα κάθε 6 μήνες οι γονείς των παιδιών υποβάλλονταν σε ένα ειδικό τεστ που στόχο είχε να αξιολογεί τη δική τους ψυχική υγεία. Στα τεστ που υποβάλλονταν οι γονείς των παιδιών δινόταν ιδιαίτερη σημασία στους δείκτες εκείνους που υποδήλωναν την ύπαρξη στρες, όπως το άγχος και η κατάθλιψη.

Οι μελετητές της ίδιας έρευνας ασχολήθηκαν επίσης και με τον τρόπο λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος των παιδιών αυτών. Συγκεκριμένα έγιναν εκτεταμένες μελέτες σε βασικά κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, όπως των κυττάρων ΝΚ (Natural Killers), CD4, CD8 και άλλα με στόχο να αποδειχθεί ενδεχόμενη υπερδραστηριοποίηοη του συστήματος άμυνας του οργανισμού των παιδιών. αυτών.

Τα ευρήματα που προέκυψαν από την παραπάνω έρευνα εμπλούτισαν τις μέχρι τώρα φτωχές γνώσεις μας με πολύ σημαντικά στοιχεία.

Βρέθηκε, λοιπόν, ότι ο συνολικός αριθμός των επεισοδίων λοιμώξεων με ή χωρίς πυρετό, ήταν σημαντικά μεγαλύτερος σε παιδιά με γονείς που εμφάνιζαν υψηλά επίπεδα συναισθηματικού στρες. Επίσης τα παιδιά που εμφάνιζαν ψυχικές διαταραχές και διαταραχές συμπεριφοράς βρέθηκε ότι μεγάλωναν σε περιβάλλον με έντονο γονεϊκό στρες. Στη μεγάλη πλειονότητα των παιδιών οι διαταραχές αυτές δεν είχαν διαγνωσθεί προηγουμένως.

Η συχνότερη διάγνωση (65%) ήταν συναισθηματικές διαταραχές και σε μικρότερο ποσοστό διαταραχές στη συμπεριφορά και υπερκινητικό σύνδρομο. Το στρες στα παιδιά αυτά συχνά τροποποιούσε τη συμπεριφορά τους και οδηγούσε στην ανάπτυξη ανθυγιεινών συνηθειών. Το παιδί έτρωγε λίγο ή πάρα πολύ, κοιμόταν λίγο, γινόταν υπερκινητικό και κατανάλωνε τις λίγες θερμίδες που έπαιρνε ή αντιθέτως εκινείτο ελάχιστα και γινόταν παχύσαρκο. Καθεμία από τις εκδηλώσεις αυτές είχε αρνητική επίπτωση στην υγεία του. πέρα από εκείνη που προκαλούσε το στρες καθεαυτό

Η μελέτη των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος των παιδιών, που είχαν γονείς με υψηλά επίπεδα στρες, έδειξε ότι παρουσίαζαν με μεγαλύτερη συχνότητα σημεία διέγερσης και δραστηριοποίησης. Το στοιχείο αυτό αποτέλεσε ένδειξη ότι το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών αυτών εργαζόταν σκληρά για να καταπολεμήσει τις διάφορες μολύνσεις.

Πολλαπλές συνέπειες

Έκτος όμως από την παραπάνω έρευνα το θέμα οικογενειακό στρες και υγεία του παιδιού έχει απασχολήσει αρκετά χρόνια τώρα όλους τους επιστήμονες, ιατρούς και μη, ανά τον κόσμο. Η Αναπτυξιακή Παιδιατρική είναι ο κλάδος εκείνος της παιδιατρικής που ασχολείται με τις διεργασίες ωρίμανσης του παιδιού οι οποίες αφορούν στο σώμα, στο πνεύμα και στον ψυχικό του κόσμο. Μέσα από την πολύτιμη εμπειρία των παιδιάτρων στα μεγάλα νοσοκομεία της χώρας μας διαφαίνεται ότι μία πλειάδα νοσηρών καταστάσεων στην παιδική ηλικία έχουν άμεση συσχέτιση με το οικογενειακό στρες.

Εκτός από τις διαταραχές συμπεριφοράς, που μπορούν εύκολα να αναγνωρισθούν ως μαθησιακές δυσκολίες, αρνητισμός, επιθετικότητα κ.α., καμιά φορά συμπτώματα σωματικής νόσου από τα διάφορα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού μπορεί να αποτελούν εκδηλώσεις μιας γενικότερης ψυχοπαθολογικής κατάστασης. Τέτοια συμπτώματα είναι από το πεπτικό (ανορεξία, πολυφαγία, εμετοί, έλκος), από το ουροποιητικό (συχνουρία νυχτερινή ενούρηση), από το αναπνευστικό (απνοϊκές κρίσεις, δύσπνοια, βήχας), από το νευρομυϊκό (κεφαλαλγία, τικ, λιποθυμία διαταραχές ύπνου), από το δέρμα (έκζεμα, κνησμός.) από το καρ­διαγγειακό σύστημα (αίσθημα παλμών, ταχυκαρδία, υπερτασική κρίση).

Η παχυσαρκία της παιδικής ηλικίας, που αναμφισβήτητα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της σύγχρονης εποχής έχει βρεθεί ότι και αυτή με τη σειρά της παρουσιάζει αυξημένο επιπολασμό σε παιδιά που βιώνουν έντονα το στρες μέσα στην οικογένεια Είναι βέβαια δεδομένο ότι το στρες δεν αποτελεί τη μοναδική αιτία παχυσαρκίας στα παιδιά αλλά λειτουργεί συναθροιστικά με άλλους επιβαρυντικούς παράγοντες, όπως η ανθυγιεινή διατροφή και η έλλειψη άσκησης. Οι γονείς όμως πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι το οικογενειακό στρες επηρεάζει αρνητικά τον ύπνο του παιδιού, μειώνει την ενέργεια για άσκηση και παιχνίδι και το οδηγεί προς την καθιστική ζωή και την ανθυγιεινή διατροφή.

Έρευνες έχουν δείξει επίσης ότι το στρες στην οικογένεια αυξάνει τα επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα των παιδιών. Η κορτιζόλη είναι η κύρια ορμόνη του στρες που αυξάνεται σημαντικά κάτω από ανάλογες συνθήκες ως φυσιολογική απάντηση του οργανισμού. Όμως η παρατεταμένη και χρόνια αύξηση των ορμονών του στρες στο αίμα των παιδιών δυνατόν να προκαλέσει σοβαρές βλάβες στα αγγεία και στα διάφορα όργανα όπως νεφροί, οφθαλμοί και να συνδυάζεται με αυξημένη τιμή αρτηριακής πίεσης.

Μέσα σε όλα αυτά δεν πρέπει να παραλείψουμε και τη συσχέτιση του καπνίσματος στην παιδική ηλικία με το γονεϊκό στρες. Έχει αποδειχθεί τα τελευταία χρόνια ότι παιδιά που βιώνουν κάποιας μορφής στρες στο οικογενειακό περιβάλλον, όπως προβλήματα στις σχέσεις μεταξύ των γονέων, απουσία κοινωνικής στήριξης από τους γονείς ή διαζύγιο καταφεύγουν στο κάπνισμα σε αρκετά μικρή ηλικία σε σχέση με το λοιπό γενικό πληθυσμό. Εδώ, βέβαια υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες, όπως το χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, το φτωχό μορφωτικό επίπεδο, η έλλειψη ενημέρωσης για τις βλαπτικές επιδράσεις του καπνίσματος κ.α

Η αρνητική επίδραση όλων των ανωτέρω παθολογικών αντιδράσεων δεν αφορά μόνο στην υγεία των παιδιών στην παιδική ηλικία καθεαυτή αλλά καθορίζει και την υγεία τους ως ενήλικες. Σήμερα όλοι γνωρίζουμε πως η αθηροσκλήρωση των αγγείων, η εκφυλιστική δηλαδή παθολογοανατομική βλάβη του τοιχώματος των αγγείων, είναι μία διεργασία που ξεκινά από την παιδική ηλικία. Και είναι γνωστό πως η αθηροσκλήρωση των αγγείων είναι, κατά κανόνα η αιτία της στεφανιαίας νόσου στους ενήλικες. Σύμφωνα με αυτά που αναφέρθησαν μπορούμε εύκολα να φανταστούμε πόσο αρνητικά επιδρά το οικογενειακό στρες μέσα από τις διάφορες παθολογικές εκφράσεις του στην υγεία των παιδιών μας ως ενήλικες. Η παχυσαρκία, η ανθυγιεινή διατροφή, η δυσλιπιδαιμία, η έλλειψη σωματικής άσκησης, το κάπνισμα σε μικρή ηλικία και το στρες καθεαυτό επιταχύνουν τη διαδικασία της αθηρογένεσης με προφανείς αρνητικές επιπτώσεις στην ενήλικη ζωή των παιδιών αυτών.

Συνοψίζοντας

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχουν πολλές αιτίες στη σύγχρονη οικογένεια που μπορούν να προκαλέσουν στρες στο παιδί. Οι δυνατότητες προσαρμογής του είναι περιορισμένες και όχι σπάνια οι προσπάθειές του για επιτυχή ανταπόκριση θεωρούνται κοινωνικά απαράδεκτες και αντιμετωπίζονται με υποτίμηση και τιμωρία, που αυτές καθαυτές αποτελούν ισχυρούς πρόσθετους στρεσογόνους παράγοντες. Εδώ έρχεται να επιτείνει το πρόβλημα η ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού συστήματος και η έλλειψη πολιτικού σχεδιασμού στο εν λόγω πολύ σοβαρό ζήτημα.

Η κοινωνία και οι επαγγελματίες υγείας πρέπει να είναι σε θέση να προσφέρουν όχι μόνο θεραπευτικές λύσεις σε προβλήματα αλλά και προληπτικές υπηρεσίες και εκπαίδευση στους νέους γονείς.

(«Στους ρυθμούς της καρδιάς», εκδ. Ελληνικού Ιδρύματος Καρδιολογίας. Τομ.19, τευχ.224, σ. 179-180)