Σχέση αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου και περιβάλλοντος εργασίας

Τα τελευταία χρόνια αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ο ρόλος του περιβάλλοντος εργασίας, του εργασιακού stress, καθώς και η κοινωνικοοικονομική κατάσταση του πολίτη στην εμφάνιση εγκεφαλικών επεισοδίων.

Το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (εγκεφαλικό) αποτελεί εξαιρετικά σοβαρή κατάσταση. Οφείλεται, συνήθως, στο γεγονός ότι μία περιοχή του εγκεφάλου ισχαιμεί, δηλαδή τροφοδοτείται με μικρότερη ποσότητα αίματος από εκείνη που χρειάζεται για τη φυσιολογική της λειτουργία Σπανιότερα η βλάβη οφείλεται σε αιμορραγία. Λίγα λεπτά της ώρας ανεπαρκούς οξυγόνωσης και θρέψης των νευρικών κυττάρων (νευρώνων) είναι αρκετά για να προκαλέσουν βαριές και μη αναστρέψιμες βλάβες του εγκεφάλου.

Στις χώρες του δυτικού κόσμου τα εγκεφαλικά αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες εισαγωγής και παραμονής στο νοσοκομείο. Σε παγκόσμια κλίμακα αποτελούν τη δεύτερη κατά σειρά αιτία θανάτου και τη συνηθέστερη αιτία μόνιμης αναπηρίας. Το οικονομικό κόστος που επιφέρει ένα εγκεφαλικό εκτιμάται μεταξύ 95.000 και 225.000 δολαρίων. Επιπλέον ο αντίκτυπος στην οικογενειακή και την κοινωνική ζωή του ανθρώπου δίνει τις πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος. Στη χώρα μας περίπου 25.000 Έλληνες κάθε χρόνο υφίστανται ένα εγκεφαλικό, από τους οποίους οι 6.500 για δεύτερη φορά.

Οι αιτίες

Οι παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση εγκεφαλικού είναι ίδιοι με εκείνους που αυξάνουν τον κίνδυνο στεφανιαίας νόσου. Το κάπνισμα η αύξηση της ηλικίας, το ανδρικό φύλο, η αρτηριακή υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπερλιπιδαιμία, η κολπική μαρμαρυγή, η παχυσαρκία, το οικογενειακό και το ατομικό ιστορικό αγγειακής νόσου τεκμηριωμένα αυξάνουν τον κίνδυνο και πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στο πλαίσιο του σχεδιασμού πρόληψης των εγκεφαλικών επεισοδίων. Τα τελευταία χρόνια αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίζουν στην εμφάνιση αυτών παράγοντες που σχετίζονται με το περιβάλλον της εργασίας, το εργασιακό stress καθώς και η κοινωνικοοικονομική κατάσταση του πολίτη.

Τα εγκεφαλικά αποτελούν μία από τις εκδηλώσεις της καρδιαγγειακής νόσου, μαζί με το έμφραγμα την περιφερική αρτηριοπάθεια και την συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια, που συνολικά ευθύνονται για τους περισσότερους θανάτους παγκοσμίως. Η θνησιμότητα από την καρδιαγγειακή νόσο έχει μειωθεί σε σχέση με τη δεκαετία του 1970 και μάλιστα περισσότερο στις υψηλότερες κοινωνικές τάξεις σε σύγκριση με τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα Το είδος της εργασίας/επαγγέλματος σχετίζεται άμεσα με την κοινωνική τάξη και κατά συνέπεια έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στις νεότερες «παραγωγικές» ηλικίες. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι η έλλειψη παιδείας και γενικά μόρφωσης, το μικρό εισόδημα και το χαμηλό βιοτικό επίπεδο παραμένουν παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου και μετά την ηλικία των 65, γεγονός που υποδηλώνει τις ανισότητες σε ότι άφορα το επίπεδο παροχής υπηρεσιών φροντίδας της υγείας.

Σημαντικός αριθμός μελετών έδειξε ότι ο κίνδυνος εμφάνισης εγκεφαλικού επεισοδίου αυξάνεται στους φτωχότερους, τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες, ακόμα και όταν λαμβάνονται υπ’ όψιν οι κλασικοί παράγοντες κινδύνου που προαναφέρθηκαν. Σε ορισμένες κοινωνίες, όπως στη Σουηδία φαίνεται ότι παράγοντες ως το κάπνισμα και η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλης είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικοί και συνδυάζονται με το χαμηλό κοινωνικό επίπεδο. Ψυχολογικοί παράγοντες, όπως άγχος και αίσθημα εγκατάλειψης συμβάλλουν επίσης στην αύξηση του κινδύνου. Πρόσωπα που ανήκουν στις χαμηλές κοινωνικές θέσεις έχουν τριπλάσιο κίνδυνο να εμφανίσουν ένα εγκεφαλικό, και μάλιστα θανατηφόρο. Παράλληλα στη φτώχια οι θάνατοι είναι συχνότεροι και από οποιαδήποτε άλλη αιτία μετά από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Η έκβαση του επεισοδίου εξαρτάται και από τον τρόπο ζωής, το είδος της εργασίας και το εισόδημα

Είναι γνωστό ότι η κοινωνική σου θέση είναι καλύτερη όταν κατά την παιδική ηλικία είχες καλές συνθήκες διαβίωσης και οι γονείς σου είχαν εκτίμηση από την κοινωνία. Έτσι, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες κατά την παιδική ηλικία συσχετίζονται με τον κίνδυνο εμφάνισης εγκεφαλικού επεισοδίου στην ενήλικη ζωή. Μάλιστα υποστηρίζεται ότι το εγκεφαλικό του ενήλικα μπορεί να έχει σχέση με την κακή του θρέψη όταν ήταν ακόμη έμβρυο στη μήτρα της μητέρας του. Πράγματι, το χαμηλό βάρος και το μικρό ύψος κατά τη γέννηση αντανακλούν την κακή θρέψη της μητέρας και τη μη φυσιολογική, ατελή ανάπτυξη του εμβρύου στη μήτρα και συνδέονται με τον κίνδυνο εμφάνισης υπέρτασης στη διάρκεια της ζωής που μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση εγκεφαλικού επεισοδίου.

Υγιεινή ζωή και σωματική άσκηση εναντίον του άγχους

Το άγχος αποτελεί παράγοντα καρδιαγγειακού κινδύνου. Έχει βρεθεί ότι στους άνδρες ηλικίας 19-55 χρόνων, το εργασιακό stress διπλασιάζει ιόν κίνδυνο ισχαιμικής αγγειακής νόσου. Το άγχος στην εργασία αυξάνει τον κίνδυνο εγκεφαλικού, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που υπάρχουν αυξημένες απαιτήσεις και δυσκολία ελέγχου της δουλειάς, γεγονός που αυξάνει την ψυχολογική φόρτιση των εργαζομένων. Τα περισσότερα στοιχεία προέρχονται από μελέτες στις Σκανδιναβικές χώρες και δείχνουν ότι το εργασιακό stress αυξάνει τον κίνδυνο εγκεφαλικών και μάλιστα θανατηφόρων. Τα δεδομένα επαληθεύονται και σε άλλους πληθυσμούς, όπως για παράδειγμα στην Ιαπωνία, όπου έχει αποδειχθεί ότι το άγχος στο περιβάλλον εργασίας διπλασιάζει τον κίνδυνο εκδήλωσης ενός εγκεφαλικού ανεξάρτητα από την παρουσία των κλασικών παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου.

Ο υγιεινός τρόπος ζωής που περιλαμβάνει την αποχή από το κάπνισμα, τη σωματική άσκηση και τη σωστή διατροφή, ελαττώνει τον κίνδυνο εγκεφαλικών επεισοδίων. Ο τρόπος ζωής συνδέεται άμεσα με παράγοντες κινδύνου όπως το κάπνισμα, η υπέρταση, η υπερχοληστερολαιμία, ο διαβήτης και η παχυσαρκία. Υποστηρίζεται ότι η υιοθέτηση ενός προτύπου υγιεινής διαβίωσης μειώνει 2,5 φορές περίπου τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου σε όλες τις ηλικίες ανεξαρτήτως φύλου και κοινωνικής τάξεως.

Η επιδίωξη ελεύθερου χρόνου από την εργασία είναι ιδιαίτερα σημαντική. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το γεγονός ότι η χαλάρωση από το άγχος της εργασίας έχει ευνοϊκή επίδραση στα καρδιαγγειακά επεισόδια. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η σωματική άσκηση στον ελεύθερο χρόνο μειώνει τον κίνδυνο όλων των τύπων των εγκεφαλικών επεισοδίων. Το όφελος αποδίδεται στη βελτίωση του ελέγχου της αρτηριακής πίεσης, των λιπιδίων του όρου, του σακχάρου, του σωματικού βάρους και των παραμέτρων της θρόμβωσης και της αιμόστασης.

Η μέτρια άσκηση, που μπορεί να είναι ακόμη και η μετακίνηση προς την εργασία με τα πόδια ή με ποδήλατο, αποδεδειγμένα μειώνει τον κίνδυνο ισχαιμικού τύπου εγκεφαλικών επεισοδίων. Η εναλλαγή των τύπων φυσικής δραστηριότητας και η ενασχόληση με 2 ή 3 μορφές σωματικής άσκησης έχει μεγαλύτερο όφελος σε σύγκριση με την προσκόλληση σε ένα είδος φυσικής δραστηριότητας. Η μείωση του κινδύνου εκδήλωσης εγκεφαλικού με την εφαρμογή ενός προγράμματος άσκησης στον ελεύθερο χρόνο είναι ωφέλιμη τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες. Αξίζει να τονίσουμε ότι η δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της εργασίας έχει μέτριο όφελος σε ότι αφορά τον κίνδυνο των εγκεφαλικών. Αντίθετα το περπάτημα ή η χρήση ποδηλάτου ως τρόπος καθημερινής μετακίνησης μειώνουν σημαντικό τον κίνδυνο, δεν κοστίζουν και μπορεί να ωφελήσουν πολλές κατηγορίες προσώπων, όπως για παράδειγμα σε πάσχοντες από σακχαρώδη διαβήτη.

Η δυσκολία της αποκατάστασης

Τέλος, η επανένταξη στην εργασία προσβληθέντων από εγκεφαλικό αποτελεί μείζον πρόβλημα. Οι ασθενείς που επιβίωσαν από αυτό συνήθως έχουν μερική ή πλήρη ανικανότητα να εργασθούν σε ποσοστό που μπορεί να υπερβαίνει το 50% των περιπτώσεων. Οι ασθενείς αυτοί μπορεί να έχουν ποικίλης βαρύτητας νευρολογικές διαταραχές, που αφορούν στην κινητικότητα την αισθητικότητα το λόγο, καθώς και διαταραχές του ψυχισμού, με συμπτώματα έντονου άγχους ή και κατάθλιψης, έντονη δυσχέρεια προσαρμογής με αποτέλεσμα πολλές φορές την αποδιοργάνωση της προσωπικής και επαγγελματικής τους ζωής. Ουσιαστικά, το φάσμα της απόλυσης είναι προφανές για τους ασθενείς με εγκεφαλικό, γεγονός που επιδεινώνει κάθε προσπάθεια επανάκαμψης στην εργασία

Η εφαρμογή προγραμμάτων αποκατάστασης, αμέσως μετά την έξοδο του ασθενούς από το νοσοκομείο, είναι η μόνη σχεδιασμένη παρέμβαση που τεκμηριωμένα μπορεί να βοηθήσει.

Η δυσκολία εφαρμογής συγκροτημένων προγραμμάτων αποκατάστασης και δευτερογενούς πρόληψης τονίζει τη σημασία της πρόληψης σε πρωτογενές επίπεδο, δηλαδή πριν από την εκδήλωση του εγκεφαλικού επεισοδίου, με την αναγνώριση και την τροποποίηση των παραγόντων κινδύνου.