Ενδείξεις περί της Υπάρξεως της Ψυχής

20 Οκτωβρίου 2021

Ολοκληρώσαμε λοιπόν την παρουσίαση των θέσεων των επιστημών και της Ορθοδόξου Εκκλησίας για το ζήτημα της ψυχής. Στην παρούσα ενότητα παραθέτουμε δύο σημαντικές ενδείξεις για την ύπαρξή της, οι οποίες έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό, βασίζονται στην εμπειρία και δεν αποτελούν προϊόντα θεωρητικού στοχασμού. Ξεκινάμε με την πρώτη ένδειξη, που αφορά τις εμφανίσεις Αγίων μετά την κοίμησή τους, σε ανθρώπους εν ζωή και πιο συγκεκριμένα παραθέτουμε την περίπτωση των Νεοφανών Αγίων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης και των συν αυτοίς Μαρτύρων.

Μία σειρά φρικτών γεγονότων έλαβαν χώρα στο χωριό Θερμή της Λέσβου από το 1959 έως το 1962, όταν οι Άγιοι Ραφαήλ, Νικόλαος και Ειρήνη άρχισαν να εμφανίζονται πολλές φορές σε πολλούς κατοίκους της περιοχής, είτε σε ενύπνιο είτε όταν αυτοί βρίσκονταν εν εγρηγόρσει, αποκαλύπτοντας τα ονόματά τους και την ιστορία του μαρτυρίου τους, υποδεικνύοντάς τους που πρέπει να σκάψουν για να βρουν μερικά άγια εικονίσματα και το αγίασμα του αρχαίου μοναστηριού που βρισκόταν στην περιοχή, αλλά και τις τοποθεσίες όπου βρίσκονταν τα λείψανά τους, με εκπληκτική ακρίβεια. Αρχικά οι εμφανίσεις ξεκίνησαν με τον Άγιο Ραφαήλ, που εμφανίστηκε στον εργάτη Δούκα Τσολάκη και έπειτα στην σύζυγό του Μαρία, όπως και στην σύζυγο του ιδιοκτήτη του χωραφιού που εργαζόταν ο Τσολάκης και σε άλλες γυναίκες του χωριού, καθώς και σε παιδιά και ώριμους άνδρες, χωρίς να έχει υπάρξει προσυνεννόηση μεταξύ των προσώπων αυτών. Υπήρξαν περιπτώσεις που οι εμφανίσεις των Αγίων έγιναν εν εγρηγόρσει σε πολλά άτομα την ίδια στιγμή. Στις πιο συχνές περιπτώσεις εμφανίζονταν στον ύπνο των κατοίκων και η μία μαρτυρία πιστοποιούσε ή και συμπλήρωνε την άλλη.82, 83

Είναι κατανοητό πως μία τέτοια αναφορά δεν μπορεί εύκολα να σταθεί ως επιχείρημα στον επιστημονικό διάλογο, καθώς φαίνεται αίολη και δεν υπόκειται στην επαλήθευση και την αντικειμενικότητα, όμως ας εξετάσουμε τις ιδιαιτερότητες αυτών των γεγονότων, που αποτελούν και τον λόγο που επιλέχθηκαν προς παρουσίαση στην παρούσα έρευνα. Εν πρώτοις, θα μπορούσε να πει κανείς πως πρόκειται για παραισθήσεις ορισμένων πιστών, που προέρχονταν από την μεγάλη τους ευσέβεια. Κάτι τέτοιο όμως δεν μπορεί να συμβαίνει στην περίπτωσή μας, διότι γνωρίζουμε από την ψυχολογία πως δεν είναι εφικτό διαφορετικά άτομα να έχουν κοινές ψευδαισθήσεις. Ακόμα, φαίνεται πως οι κοινωνοί των εμπειριών αυτών δεν ήταν προετοιμασμένοι για κάτι τέτοιο, ώστε να ισχυριστούμε ότι πρόκειται ενδεχομένως για αυθυποβολή, αν μάλιστα αναλογιστούμε πως ο Δούκας Τσολάκης, που ήταν ο άνθρωπος από τον οποίο ξεκίνησαν αυτά τα γεγονότα, όχι απλώς ήταν ολιγόπιστος αλλά και ανευλαβής. Επίσης, στις μαρτυρίες όσων έζησαν αυτά τα συμβάντα, βλέπουμε πως ακόμα και ο Μητροπολίτης της περιοχής ήταν δύσπιστος, σε σημείο μάλιστα να επιβάλλει στην Μαρία Τσολάκη να υπογράψει την μαρτυρία της, όταν του είπε πως είδε σε όραμα την τοποθεσία που βρισκόταν ο τάφος του Αγίου Νικολάου. Αλλά ακόμα και μάρτυρες που είχαν δει εμφανίσεις των Αγίων, εξακολουθούσαν να απιστούν, όταν νέες αποκαλύψεις συνέβαιναν σε οικεία τους πρόσωπα, στάση που κρατούσαν και όλοι οι υπόλοιποι κάτοικοι της περιοχής.

Θα μπορούσαμε να προβάλουμε ακόμα και την περίπτωση ότι οι κάτοικοι της Θερμής είπαν ψέματα και πως τα γεγονότα αυτά ήταν αποκυήματα της φαντασίας τους. Όμως, ενάντια σε αυτή την αξίωση φαίνεται να είναι η δυσπιστία όπως ήδη αναφέραμε και των ίδιων των μαρτύρων, οι οποίοι ζούσαν με τον φόβο της ντροπής, αφού ήδη χλευάζονταν από τους συγχωριανούς τους, κάτι που είχε ιδιάζουσα βαρύτητα στις κλειστές κοινωνίες της εποχής εκείνης. Επίσης, είναι γνωστό πως ψέματα λέει κανείς με σκοπό το ίδιον όφελος, είτε χρηματικό είτε για την απόκτηση δόξας και φήμης. Όμως, οι μάρτυρες των γεγονότων παρέμειναν άσημοι, χωρίς να ωφεληθούν οικονομικά, όπως οικονομικά δεν ωφελήθηκε ούτε η Μητρόπολη της περιοχής. Επιπροσθέτως, θα ήταν ανόητο να επινοήσουν μερικοί απλοί κατά τα φαινόμενα άνθρωποι, κάποιους ψεύτικους αγίους, από την στιγμή που στην νήσο της Λέσβου υπάρχει ένα από τα μεγαλύτερα και λαοφιλέστερα προσκυνήματα της Ορθοδοξίας, αυτό του Ταξιάρχου Μιχαήλ στο Μανταμάδο, στο οποίο σπεύδουν εκτός από Χριστιανούς, ακόμα και Μουσουλμάνοι για να αποδώσουν τις αρμόζουσες τιμές.

Επίσης, αξίζει να αναφέρουμε πως κατά καιρούς η Εκκλησία έχει κλυδωνιστεί από διάφορα άτομα που παρουσίασαν ψεύτικα θαύματα. Σε αυτές τις περιπτώσεις το ψέμα, είτε ξεσκεπάστηκε και φάνηκε ο δόλος των ανθρώπων αυτών, είτε με το πέρας του χρόνου αυτό έχασε την αρχική του αίγλη, ακολουθώντας την φυσική του πορεία, που έχει χαρακτηριστικό στην αρχή να σαγηνεύει και στο τέλος να εκλείπει. Γι’ αυτό άλλωστε η Εκκλησία διατηρεί μία διαχρονική θέση, να μην αποζητά θαύματα, αλλά να επικεντρώνεται στον πνευματικό αγώνα για μετάνοια, και στην περίπτωση που κάνει αποδεκτό κάποιο θαύμα, αυτό συμβαίνει κατόπιν εξονυχιστικού ελέγχου. Αντιθέτως όμως, η τιμή των Νεοφανών αυτών Αγίων όχι απλώς δεν εξέλειψε, αλλά η δόξα τους έφτασε μέχρι την κεντρική Αφρική, μέσω της Ορθοδόξου Ιεραποστολής. Υπό το πρίσμα αυτών των συλλογισμών, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως θα πρέπει να εξετάσουμε επί νέας βάσεως αν όντως τα γεγονότα της Θερμής θα πρέπει να γίνουν αποδεκτά από την επιστημονική έρευνα. Άλλωστε, ένας ακόμη λόγος που επιλέξαμε την παράθεση των συγκεκριμένων θαυμαστών γεγονότων, είναι πως πρόκειται για σχετικά πρόσφατα γεγονότα, που πολλοί από όσους τα έζησαν βρίσκονται ακόμα εν ζωή.

Η επόμενη ένδειξη έχει να κάνει με τις μεταθανάτιες ή επιθανάτιες εμπειρίες, κατά τις οποίες θεωρείται πως η ψυχή χωρίζεται για κάποιο χρονικό διάστημα από το σώμα. Σε αντίθεση με την προηγούμενη ένδειξη, η παρούσα γίνεται αποδεκτή προς έρευνα από την επιστημονική κοινότητα,84 με την συμβολή των ψυχιάτρων να είναι καθοριστική σε αυτό,85 διότι κατά τα πρώιμα στάδια αυτών των ερευνών η ακαδημαϊκή κοινότητα τις αντιμετώπισε με δυσπιστία.86 Οι επιθανάτιες εμπειρίες εμφανίζονται κατά την διάρκεια κάποιων απειλητικών για την ανθρώπινη ζωή επεισοδίων, όταν το σώμα τραυματίζεται σοβαρά ή κατά την διάρκεια καρδιακής ανακοπής, εγκεφαλικού και ασφυξίας.87 Τότε, σύμφωνα με πολλές μαρτυρίες κλινικά νεκρών που επέζησαν και οι περιπτώσεις τους έχουν μελετηθεί, ο άνθρωπος βιώνει μία εξωσωματική εμπειρία, νιώθοντας ότι η ψυχή εξέρχεται του σώματος, χωρίς όμως αυτό να συμβαίνει σε όλους τους ανθρώπους.88 Αν και η κάθε επιθανάτια εμπειρία είναι ξεχωριστή και μοναδική για κάθε άνθρωπο, οι έρευνες που έχουν γίνει έδειξαν πως υπάρχουν κάποια κοινά σημεία ανάμεσα στους ανθρώπους που τις βίωσαν, που εκτός από την εξωσωματική εμπειρία είναι τα οράματα θρησκευτικών προσώπων και ανθρώπων που έχουν φύγει από την ζωή, η υπέρβαση των χωροχρονικών ορίων, η είσοδος σε μία σήραγγα, το αίσθημα ευφορίας, η επίγνωση του ατόμου ότι έχει πεθάνει, η απομάκρυνση από τον κόσμο και η θέαση ενός λευκού φωτός.89, 90, 91 Αυτά είναι κάποια από τα βασικά κοινά χαρακτηριστικά των επιθανάτιων εμπειριών, τα οποία δεν έχουν μία σταθερή σειρά εμφάνισης, παρά τις προσπάθειες ορισμένων επιστημόνων να θέσουν ένα συγκεκριμένο μοτίβο.92

Επιζώντες λοιπόν, από καρδιακή ανακοπή περιέγραψαν κάποια γεγονότα που είδαν κατά την διάρκεια της εξωσωματικής τους εμπειρίας, τα οποία επιβεβαιώθηκαν από ιατρούς, νοσηλευτικό προσωπικό ή συγγενείς που παρευρίσκονταν κοντά τους. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, πως όταν ο άνθρωπος βρίσκεται σε αυτές τις συνθήκες ο εγκέφαλος σταματά να λειτουργεί και η φλοιώδης δραστηριότητα γίνεται ισοηλεκτρική. Αυτό είναι σημαντικό, διότι σύμφωνα με τους ερευνητές αποδεικνύει πως δεν πρόκειται για παραισθήσεις ή φανταστικές εμπειρίες, αφού τα όσα είδαν και άκουσαν οι ασθενείς ήταν πραγματικά και επαληθεύσιμα.93, 94, 95 Αυτές οι εμπειρίες λοιπόν, φαίνονται ως η μεγαλύτερη και εγκυρότερη απόδειξη περί της υπάρξεως της ψυχής, όμως, και στην περίπτωση αυτή δεν λείπει ο αντίλογος, ο οποίος μάλιστα είναι δριμύς. Μελετητές που έχουν ασχοληθεί με το θέμα, έχουν εκφράσει διάφορες ενστάσεις,96 όπως ότι οι μεταθανάτιες εμπειρίες αποτελούν ψευδοεπιστημονικούς ισχυρισμούς,97 βασιζόμενες στην πίστη και όχι στην παρατήρηση των δεδομένων και πως αυτές διακρίνονται από ασαφείς και ανακριβείς περιγραφές.98 Επίσης, έχει τονιστεί πως είναι δύσκολη η επαλήθευσή τους και πως τελικά αυτές έχουν νευρολογική και όχι μεταφυσική εξήγηση,99, 100 με ορισμένους επιστήμονες να κάνουν λόγο για την ύπαρξη θρησκευτικής προκατάληψης στην έρευνα αυτών και πως η έρευνα αυτή δεν πληροί τα ποιοτικά κριτήρια της ιατρικής, δηλαδή την αντικειμενικότητα.101, 102

Από τον κλάδο λοιπόν της ψυχολογίας έχουν δοθεί εξηγήσεις για την προέλευση των μεταθανάτιων εμπειριών, όπως ότι πρόκειται για αποπροσωποποίηση, δηλαδή διαταραχή της αντίληψης που δημιουργεί παραισθήσεις,103, 104 όταν εμφανίζεται κίνδυνος για την ζωή ή ότι αυτές δημιουργούνται συνειδητά ή ασυνείδητα στο μυαλό, ως απάντηση στον επικείμενο θάνατο από τους ασθενείς, οι οποίοι οραματίζονται διάφορες προσδοκίες τους, που πηγάζουν από τις θρησκευτικές και πολιτιστικές τους πεποιθήσεις, ακόμα και ότι το άτομο αποσπάται από το περιβάλλον του για να απομακρύνει τα δυσάρεστα συναισθήματα που δημιουργούνται.105, 106 Οι ερμηνείες αυτές όμως δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτές, αφού κατά τις επιθανάτιες εμπειρίες οι άνθρωποι παραμένουν διαυγείς, ήρεμοι και γαλήνιοι, έχοντας συναίσθηση της ταυτότητάς τους, σε αντίθεση με τα άτομα που βιώνουν την αποπροσωποποίηση, τα οποία συν τοις άλλοις εμφανίζουν άγχος, πανικό και αίσθημα κενού.106 Επίσης, η εξήγηση ότι οι εμπειρίες αυτές απορρέουν από πεποιθήσεις του ατόμου δεν είναι επαρκής, διότι εκτός του ότι υπήρξαν αναφορές ανθρώπων που είτε τα όσα είδαν διέφεραν από τις δικές τους θρησκευτικές και πολιτιστικές πεποιθήσεις είτε ήταν μη θρησκευόμενοι,107 υπάρχουν αναφορές παιδιών που βίωσαν επιθανάτιες εμπειρίες, τα οποία δεν έχουν προλάβει ακόμα να επηρεαστούν από αυτές τις πεποιθήσεις, οι οποίες ήταν παρόμοιες με των ενηλίκων.108 Ακόμα, τα περισσότερα άτομα των οποίων οι περιπτώσεις ερευνήθηκαν δεν είχαν ιστορικό ψυχιατρικών προβλημάτων, και επιπλέον παλαιότερες παρόμοιες αναφορές πριν το 1975, όταν και ξεκίνησε η επισταμένη μελέτη, δεν παρουσίασαν καμία διαφορά με τις νεώτερες περιγραφές.109

Η νευροεπιστήμη από την πλευρά της έχει δώσει τις δικές της εξηγήσεις, με ορισμένους επιστήμονες να ισχυρίζονται πως οι εμπειρίες αυτές προκύπτουν από την ανεπαρκή πολυαισθητηριακή ολοκλήρωση στον κροταφοαρχειακό κόμβο, όπως φαίνεται από νευροαπεικονίσεις του εγκεφάλου. Επίσης, φαίνεται πως η βλάβη στον αμφίπλευρο ινιακό φλοιό μπορεί να οδηγήσει σε φαινόμενα εξωσωματικών εμπειριών, ενώ η βλάβη σε μονόπλευρες ή διμερείς δομές του κροταφικού λοβού, όπως ο ιππόκαμπος και η αμυγδαλή, οδηγούν σε συναισθηματικές εμπειρίες και φαινόμενα ανασκόπησης της ζωής.110, 111 Επ’ αυτού ο ψυχολόγος Chris French, διατείνεται πως ο κροταφικός λοβός σίγουρα πρέπει να εμπλέκεται στα φαινόμενα των επιθανάτιων εμπειριών, διότι η βλάβη και η άμεση διέγερση αυτής της περιοχής, παράγει εμπειρίες που αντιστοιχούν σε αυτές των μεταθανάτιων εμπειριών.112 Από την άλλη, υπάρχουν ορισμένα μοντέλα ερμηνείας, που αποδίδονται σε φάρμακα κατά την διάρκεια ανάνηψης του ασθενούς ή σε ενδογενείς χημικές ουσίες που μεταδίδουν σήματα μεταξύ των νευροδιαβιβαστών.112 Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, οι επιθανάτιες εμπειρίες φέρουν χαρακτηριστικά μεταιχμιακής διαταραχής και εξηγούνται από την απελευθέρωση ενδορφινών και εγκεφαλινών στον εγκέφαλο,113, 114 που αποτελούν ενδογενή μόρια που εκβάλλονται σε περιόδους άγχους, για την μείωση της αντίληψης του πόνου και την δημιουργία αισθήματος ευχαρίστησης.115 Επίσης, το φαινόμενο αποδίδεται και στην χρήση σερατονίνης,116 η οποία παίζει σημαντικότερο ρόλο από τις ενδορφίνες, καθώς και στην χρήση ναλοξόνης,117 που οφείλεται για τις πιο σπάνιες εκείνες εμπειρίες που το άτομο αισθάνεται να βιώνει την κόλαση.

Άλλη εκδοχή αποδίδει τις επιθανάτιες εμπειρίες στα χαμηλά επίπεδα οξυγόνου, που δημιουργούν ανοξία ή υποξία, διότι οι εμπειρίες αυτές ομοιάζουν με τα επεισόδια απώλειας συνείδησης που επιφέρει το χαμηλό οξυγόνο, όπως και στην υπερκαπνία ή τα υψηλά επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στον οργανισμό.118 Επίσης, έχει προταθεί η θέση ότι πρόκειται για ψευδείς μνήμες του ατόμου κατά τον κλινικό θάνατο και ψυχοπαθολογικά συμπτώματα που προκαλούνται από την σοβαρή δυσλειτουργία του εγκεφάλου, που προκύπτει από την διακοπή της εγκεφαλικής κυκλοφορίας του αίματος.119 Εν ολίγοις, οι επιστήμες που ασχολούνται με την ψυχή και τον εγκέφαλο του ανθρώπου, προβάλλουν την πεποίθηση πως οι νευροεπιστημονικές μελέτες θα ανακαλύψουν κάποια στιγμή την νευροανατομική βάση των μεταθανάτιων εμπειριών,120 για να μην χρειάζονται πλέον παραφυσικές εξηγήσεις και ότι τα φαινόμενα των εμπειριών αυτών μπορούν να εξηγηθούν μέσω ψυχολογικών και νευροφυσιολογικών μηχανισμών, αν και οι εισηγητές αυτών των προσεγγίσεων παραδέχονται ότι πρόκειται για υποθέσεις που χρήζουν επιστημονικών δοκιμών.121 Κι αυτό είναι μία πραγματικότητα, διότι όλες οι ερμηνείες που παραθέσαμε δεν επαρκούν για να επεξηγήσουν το φαινόμενο, όπως επισημαίνουν ο καθηγητής ψυχιατρικής Bruce Greyson και ο νευροεπιστήμονας Olaf Blanke.

Τα νευροανατομικά και νευροχημικά μοντέλα που προτείνουν οι νευροεπιστήμονες είτε δεν έχουν δοκιμαστεί πειραματικά είτε η εμπειρία από την έρευνα μάς παραπέμπει σε διαφορετικά συμπεράσματα, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση των υποξικών ψευδαισθήσεων, που χαρακτηρίζονται από αγωνία, ταραχή, ρυθμικό τράνταγμα και μυρμήγκιασμα των άκρων, εξασθενημένη μνήμη των γεγονότων λίγο πριν την έναρξη της αναισθησίας, συμπτώματα που δεν παρατηρούνται στις επιθανάτιες εμπειρίες, και αντιστρόφως, άλλα συμπτώματα που μαρτυρούνται σε αυτές δεν υπάρχουν στις υποξικές ψευδαισθήσεις.122, 123, 124 Επιπροσθέτως, οι ψευδαισθήσεις και τα όνειρα επηρεάζονται από πολιτισμικά στοιχεία, ενώ στις επιθανάτιες εμπειρίες δεν παρατηρείται κάτι τέτοιο, όπως και σε όλες τις προτεινόμενες εκδοχές ερμηνείας δεν παρατηρείται αλλαγή του τρόπου ζωής μετά το πέρας αυτών, γεγονός που έχει παρατηρηθεί σε πολλά περιστατικά ανθρώπων που είχαν μεταθανάτια εμπειρία.125 Επίσης, ούτε ο λόγος για ψευδείς μνήμες μπορεί να γίνει αποδεκτός, διότι οι μαρτυρίες των βιωσάντων επιθανάτια εμπειρία, αν όντως αναφέρονταν σε τέτοιες, θα έπρεπε να είναι υποκειμενικές και να βρίσκονται στην φαντασία τους και όχι να επαληθεύονται, όπως συμβαίνει, από μαρτυρίες των παρευρισκομένων.126 Τα παραπάνω εξακριβώνονται από έρευνα, που έδειξε πως οι αφηγήσεις που αφορούν σε εξωσωματικές εμπειρίες σε φαινομενολογικό επίπεδο διαφέρουν σημαντικά από φανταστικά γεγονότα και δεν μπορούν να θεωρηθούν ισοδύναμες με αυτά, όπως και σε νευρολογικό επίπεδο οι μνήμες των μεταθανάτιων εμπειριών αποθηκεύονται ως επεισοδιακές μνήμες γεγονότων που βιώνονται σε μία ιδιόμορφη κατάσταση συνείδησης.127

Ο Greyson αμφισβητεί τα υλιστικά ερμηνευτικά μοντέλα, σημειώνοντας πως οι μεταθανάτιες εμπειρίες διακρίνονται από ζωντανές και σύνθετες περιπτώσεις διανόησης, αίσθησης, σχηματισμό μνήμης, υπό συνθήκες πλήρους απενεργοποίησης της εγκεφαλικής λειτουργίας κατά την διάρκεια γενικής αναισθησίας ή σχεδόν πλήρους διακοπής της εγκεφαλικής ροής του αίματος και πρόσληψης οξυγόνου κατά την καρδιακή ανακοπή. Τα ίδια τα υλιστικά μοντέλα άλλωστε υποστηρίζουν ότι αυτές οι συνειδητές εμπειρίες δεν μπορούν να συμβαίνουν υπό αυτές τις συνθήκες.128 Ειδικά, όπως έχουν δείξει εγκεφαλικές απεικονίσεις, ο εγκέφαλος όταν τελεί υπό γενική αναισθησία δεν δύναται να παράξει διαυγείς αναμνήσεις, ενώ οι εμπειρίες αυτές διακρίνονται από σαφήνεια και λογική δομή, χωρίς σφάλματα κατά την αφήγησή των αναμνήσεων, τα οποία σίγουρα θα υπήρχαν αν επρόκειτο για εξωπραγματικές σκέψεις.129 Ο ιατρός Jeffrey Long σε έρευνά του για το αν οι επιθανάτιες εμπειρίες είναι αληθινές ή όχι, καταλήγει σε καταφατικό συμπέρασμα και αναφέρει πως αυτές δεν μπορούν αν εξηγηθούν με βάση την φυσική λειτουργία του εγκεφάλου, και το γεγονός πως υπάρχουν πολλές διαφορετικές φυσιολογικές, ψυχολογικές και πολιτισμικές ερμηνείες πάνω σε αυτές, καταμαρτυρεί πως καμία από αυτές δεν είναι επαρκής, διότι αν κάποια από τις προτεινόμενες αιτίες γινόταν ευρέως αποδεκτή από την επιστημονική κοινότητα, δεν θα υπήρχε η ανάγκη για τόσες πολλές και διαφορετικές εξηγήσεις. Επιπλέον, δεν υπάρχει καμία συναίνεση για το πώς η φυσική λειτουργία του εγκεφάλου παράγει τις εμπειρίες αυτές, μεταξύ όσων θεωρούν πως η φυσική λειτουργία του εγκεφάλου πρέπει να εξηγεί όλα όσα βιώνονται στις μεταθανάτιες εμπειρίες.129

Ο Long επιπροσθέτως παρουσιάζει στην έκθεσή του, έρευνα που είχε γίνει σε πάνω από 1100 ανθρώπους βιώσαντες επιθανάτια εμπειρία, για το αν οι ίδιοι αντιλαμβάνονται αυτή τους την εμπειρία ως αληθινή ή ψεύτικη, μεταξύ των οποίων συμμετείχαν ιατροί, νοσηλευτές και επιστήμονες. Περισσότερο από το 99% των ερωτηθέντων θεώρησαν πως η εμπειρία τους ήταν αληθινή, κάτι που σύμφωνα με τον Long πρέπει να κάνει πιο προσεκτικούς όσους διατείνονται πως αυτές οι εμπειρίες είναι ψεύτικες, πόσο δε μάλλον όταν δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να στηριχθεί αυτή η θέση.129 Ο λόγος που επιλέχθηκαν προς παράθεση στην παρούσα έρευνα αυτές οι εμπειρίες και όχι οι λεγόμενες «εξωσωματικές εμπειρίες», οι οποίες λαμβάνουν χώρα σε ανθρώπους που δεν βρίσκονται κοντά στον θάνατο, μέσω συγκεκριμένων τεχνικών, όπως λόγου χάρη συμβαίνει με κάποιους μύστες ανατολικών θρησκειών, είναι διότι ο αντίλογος σε αυτές θα μπορούσε να ευσταθεί, όμως στις μεταθανάτιες εμπειρίες δεν μπορεί να ισχύει κάτι τέτοιο, αφού γίνεται λόγος για άτομα εγκεφαλικά ή κλινικά νεκρά, και είναι γνωστό πως ο εγκεφαλικός θάνατος οδηγεί σε μη αναστρέψιμη διαταραχή της συνείδησης.130 Επομένως, γίνεται αντιληπτό πως οι εμπειρίες αυτές ούτε έχουν ερμηνευθεί επαρκώς από την παρούσα επιστήμη και την τρέχουσα γνώση της ανθρώπινης φυσιολογίας και ψυχολογίας,131 ούτε θα πρέπει να προσπεραστούν ως αναξιόπιστες, επειδή ίσως φαίνεται να διακρίνονται από πνευματικό ή μεταφυσικό χαρακτήρα. Άλλωστε, η επιστημονική κατάρτιση των επιστημόνων που έχουν εντρυφήσει σε αυτές είναι άρτια, και οι εν λόγω έρευνες έχουν γίνει αποδεκτές από τα πλέον έγκριτα επιστημονικά περιοδικά, γεγονός που δεν μας επιτρέπει να κάνουμε λόγο για αντιεπιστημονικότητα και ψευδοεπιστήμη.132

Πέραν όμως τούτων, υπάρχουν κάποια επιπλέον περιστατικά που ενισχύουν την πεποίθηση ότι πρόκειται για αληθινές εμπειρίες. Ένα πολύ σημαντικό παράδειγμα καταγράφεται από μία εκ των πρωτοπόρων στην μελέτη των επιθανάτιων εμπειριών, την ψυχίατρο Elizabeth Kubler-Ross, και καταγράφεται στο βιβλίο του π. Σεραφείμ Ρόουζ «Η Ψυχή μετά τον Θάνατο». Εκεί λοιπόν αναφέρεται η περίπτωση μίας τυφλής γυναίκας, που κατά την επαναφορά της από την εξωσωματική εμπειρία που βίωσε, περιέγραψε με απίστευτη ακρίβεια τα πάντα μέσα στο δωμάτιο που βρισκόταν.133 Μάλιστα, δεν πρόκειται για ένα μεμονωμένο γεγονός, για να γίνει λόγος περί παρανοήσεως ή κάποιας σύμπτωσης, αφού έχουν διενεργηθεί κι άλλες έρευνες σε τυφλά άτομα, που κατά την μεταθανάτια εμπειρία τους βλέπουν τα όσα υπάρχουν και διαδραματίζονται γύρω τους, τα οποία επαληθεύονται από τις μαρτυρίες άλλων παρευρισκομένων προσώπων.134 Βαρύνουσας σημασίας είναι ακόμα οι αναφορές από βιώσαντες μεταθανάτια εμπειρία που ομολογούν πως είδαν νεκρούς, οι οποίοι είχαν φύγει από την ζωή λίγο χρονικό διάστημα νωρίτερα, κάτι που εκείνοι δεν γνώριζαν, πληροφορία που εξακρίβωσαν μετά την επαναφορά τους.135 Αναμφισβήτητα πρόκειται για συγκλονιστικά στοιχεία, τα οποία προσδίδουν επιπλέον κύρος στην εγκυρότητα των εμπειριών αυτών, και ως εκ τούτου στην ύπαρξη της ψυχής και του μη αφανισμού της συνείδησης κατά τον εγκεφαλικό θάνατο.135 Αλλά εκτός αυτών, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει το γεγονός πως οι εμπειρίες αυτές είναι διαπολιτισμικές, δηλαδή φέρουν ομοιότητες ανεξαρτήτως του χρόνου, του τόπου και του πολιτισμού που έλαβαν χώρα, κάτι το οποίο φυσικά δεν μπορεί να είναι τυχαίο. Οι μεταθανάτιες εμπειρίες ναι μεν επηρεάζονται από την θρησκεία, την κοινωνία και τον πολιτισμό, όμως τα βασικά τους στοιχεία είναι κοινά, ξεπερνώντας τα όρια αυτά, κι έτσι μπορούν να θεωρηθούν καθολικού χαρακτήρα.136, 137

Για να ανακεφαλαιώσουμε, στην παρούσα ενότητα παραθέσαμε δύο ισχυρές ενδείξεις για την ύπαρξη της ψυχής, δηλαδή τις εμφανίσεις των Αγίων, που σημειωτέον, η ψυχή τους είναι εκείνο το μέρος της οντότητάς τους που εμφανίζεται στους ανθρώπους, και τις μεταθανάτιες εμπειρίες, για τις οποίες η παραδοσιακή ερμηνεία, ότι πρόκειται για προσωρινό διαχωρισμό της ψυχής από το σώμα, φαίνεται αληθέστερη σε σχέση με τις ερμηνείες που δίνουν οι επιστήμες, αφού η έρευνα έχει δείξει πως αυτές δεν είναι επαρκείς. Τονίζουμε ξανά ότι αυτό δεν θα πρέπει να μας κάνει να θεωρούμε πως η μελέτη αυτών των φαινομένων δεν ανήκει στην σφαίρα της επιστήμης, αλλά αποκλειστικά σε εκείνη της παραψυχολογίας και του μεταφυσικού, διότι όπως είδαμε και στην αρχή της έρευνας, οι ίδιοι οι επιστήμονες δέχονται πως η ύπαρξη της ψυχής δεν μπορεί να αποδειχθεί με την επιστήμη, γεγονός που παραδέχονται ακόμα και επιστήμονες που δεν πιστεύουν στην ύπαρξή της, γι’ αυτό κι εμείς κάνουμε αναφορά σε ενδείξεις και όχι αποδείξεις, σεβόμενοι το επιστημονικό τυπικό. Στην επόμενη ενότητα, θα εξετάσουμε πως μπορεί η Ορθοδοξία να συνδράμει στην σύνδεση αυτών των γνωστικών πεδίων, ανοίγοντας νέους ορίζοντες ερμηνειών και έρευνας στους επιστημονικούς κλάδους που ασχολούνται με το ζήτημα της ψυχής και της βαθύτερης ύπαρξης του ανθρώπου.

Διαβάστε εδώ όλη την μελέτη

Παραπομπές:

82. «Οι άγιοι νεοφανείς και νεομάρτυρες Ραφαήλ, Νικόλαος και Ειρήνη», https://www.pemptousia.gr/2019/04/i-agii-neofanis-ke-neomartires-ra/
83. Μητρ. Γουμενίσσης Δημητρίου, Η Ζωή εκ Τάφων, https://www.oodegr.com/oode/asynithista/rafail1.htm
84. J. Mauro, «Bright lights, big mystery», Psychology Today, July 1992
85. L.J. Griffith, «Near-Death Experiences and Psychotherapy,» Psychiatry (Edgmont), 2009 October, 6(10): 35–42
86. N.E. Bush,»Is Ten Years a Life Review?», Journal of Near-Death Studies, 10(1) Fall 1991
87. C. Koch, «What Near-Death Experiences Reveal about the Brain», Scientific American, June 1, 2020, https://www.scientificamerican.com/article/what-near-death-experiences-reveal-about-the-brain/
88. C. French (1 January 2005), «Near-death experiences in cardiac arrest survivors», The Boundaries of Consciousness: Neurobiology and Neuropathology, Progress in Brain Research, vol. 150, pp. 351–367, doi:10.1016/S0079-6123(05)50025-6
89. J. Mauro, «Bright lights, big mystery», Psychology Today, July 1992
90. B. Greyson (2003), «Near-Death Experiences in a Psychiatric Outpatient Clinic Population», Psychiatric Services, 54 (12): 1649–1651. doi:10.1176/appi.ps.54.12.1649
91. M.J. Kennard (1998), «A Visit from an Angel», The American Journal of Nursing. 98 (3): 48–51. doi:10.1097/00000446
92. «What happens when you die? Scientists attempt to find out how similar near-death experiences really are», Newsweek. 2017-07-27, Archived from the original on 2019-12-22, Retrieved 2018-09-26
93. S. Parnia (1 November 2014), «Death and consciousness–an overview of the mental and cognitive experience of death», Annals of the New York Academy of Sciences, 1330 (1): 75–93, doi:10.1111/nyas.12582
94. P. van Lommel, R. van Wees, V. Meyers, I. Elfferich, (15 December 2001), «Near-death experience in survivors of cardiac arrest: a prospective study in the Netherlands», Lancet. 358 (9298): 2039–45, doi:10.1016/S0140-6736(01)07100-8
95. S. Parnia (February 2017), «Understanding the cognitive experience of death and the near-death experience», QJM: An International Journal of Medicine, 110 (2): 67–69, doi:10.1093/qjmed/hcw185
96. N. Dagnall, K. Drinkwater, “Can Science Explain Near-Death Experiences?”, Science Alert, 7 December 2018, https://www.sciencealert.com/experts-explain-the-science-of-near-death-experiences
97. K. Frazier (1981), Paranormal Borderlands of Science, Buffalo, N.Y.: Prometheus Books, pp. 153–169
98. C. French (2009), Near-Death Experiences and the Brain, In Craig Murray, Psychological Scientific Perspectives on Out-of-Body and Near-Death Experiences, Nova Science Publishers, pp. 187–203
99. J. Mauro, «Bright lights, big mystery», Psychology Today, July 1992
100. M. Beck, «Seeking Proof in Near-Death Claims», The Wall Street Journal (Health Journal), October 25, 2010
101. K. Ring, “Religious Wars in the NDE Movement: Some Personal Reflections on Michael Sabom’s Light & Death”, Journal of Near-Death Studies, 18(4) Summer 2000
102. B. Engmann, “The cart was put before the horse – Basic problems in NDE research” Resuscitation, 2015 Dec; 97:e13. DOI: 10.1016/j.resuscitation.2015.03.029, https://www.resuscitationjournal.com/article/S0300-9572(15)00808-4/fulltext
103. R. Noyes, R. Kletti (1977), «Depersonalisation in the face of life-threatening danger», Compr. Psychiatry, 18 (4): 375–384, doi:10.1016/0010-440X(77)90010-4
104. R. Noyes, D.J. Slymen (1978–1979), “The subjective response to life-threatening danger”, Omega: Journal of Death and Dying, 9(4), 313–321. https://doi.org/10.2190/JRQF-246A-H847-M8YG
105. C. French (1 January 2005), «Near-death experiences in cardiac arrest survivors», The Boundaries of Consciousness: Neurobiology and Neuropathology, Progress in Brain Research, vol. 150, pp. 351–367, doi:10.1016/S0079-6123(05)50025-6
106. B. Greyson (2014), «Chapter 12: Near-Death Experiences», In Cardeña, L. Etzel, J. Steven, S. Krippner, Varieties of anomalous experience : examining the scientific evidence, Second ed., Washington, D.C.: American Psychological Association, pp. 333–367
107. “’Near death experiences’ probed”, BBC News, 30 November 2001, http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/1685311.stm
108. S. Parnia (1 November 2014), «Death and consciousness–an overview of the mental and cognitive experience of death», Annals of the New York Academy of Sciences, 1330 (1): 75–93, doi:10.1111/nyas.12582
109. B. Greyson (2014), «Chapter 12: Near-Death Experiences», In Cardeña, L. Etzel, J. Steven, S. Krippner, Varieties of anomalous experience : examining the scientific evidence, Second ed., Washington, D.C.: American Psychological Association, pp. 333–367
110. O. Blanke (2009), The Neurology of Consciousness, London: London: Academic Publishers, 2009, pp. 303–324
111. J.-L. Vincent (2009), «Towards a Neuro-scientific Explanation of Near-death Experiences?», Intensive Care Medicine, Springer New York, pp. 961–968, doi:10.1007/978-3-540-92276-6_85
112. C. French (1 January 2005), «Near-death experiences in cardiac arrest survivors», The Boundaries of Consciousness: Neurobiology and Neuropathology, Progress in Brain Research, vol. 150, pp. 351–367, doi:10.1016/S0079-6123(05)50025-6
113. D. Carr (1981), «Endorphins at the Approach of Death», Lancet. 317 (8216): 390. doi:10.1016/s0140-6736(81)91714-1
114. D. Carr (1982), «Pathophysiology of Stress-Induced Limbic Lobe Dysfunction: A Hypothesis Relevant to Near-Death Experiences», Anabiosis: The Journal of Near-Death Studies. 2: 75–89
115. C. French (1 January 2005), «Near-death experiences in cardiac arrest survivors», The Boundaries of Consciousness: Neurobiology and Neuropathology, Progress in Brain Research, vol. 150, pp. 351–367, doi:10.1016/S0079-6123(05)50025-6
116. M.L. Morse, D. Venecia, J. Milstein (1989),»Near-death experiences: A neurophysiological explanatory model», Journal of Near-Death Studies, 8: 45–53. doi:10.1007/BF01076138
117. I.R. Judson, E. Wiltshaw (1983), «A near-death experience», Lancet. 322 (8349): 561–562. doi:10.1016/s0140-6736(83)90582-2
118. J.M. Holden, B. Greyson, D. James (2009), The handbook of near-death experiences thirty years of investigation, Westport, Conn.: Praeger Publishers
119. B. Engmann (December 2008), «Near-death experiences: a review of the thesis of pathoclisis, neurotransmitter abnormalities, and psychological aspects», MMW Fortschr Med. 150 (51–52): 42–3. doi:10.1007/BF03365763
120. O. Blanke (2009), The Neurology of Consciousness, London: London: Academic Publishers, 2009. pp. 303–324
121. D. Mobbs, C. Watt (October 2011), «There is nothing paranormal about near-death experiences: how neuroscience can explain seeing bright lights, meeting the dead, or being convinced you are one of them», Trends in Cognitive Sciences. 15 (10): 447–449. doi:10.1016/j.tics.2011.07.010
122. J.M. Holden, B. Greyson, D. James (2009), The handbook of near-death experiences thirty years of investigation, Westport, Conn.: Praeger Publishers
123. Y. Kason (2019), Touched by the Light: Exploring Spiritually Transformative Experiences, Toronto, Canada: Dundurn Press, pp. 75–101
124. B. Greyson (2014), «Chapter 12: Near-Death Experiences», In Cardeña, L. Etzel, J. Steven, S. Krippner, Varieties of anomalous experience : examining the scientific evidence, Second ed., Washington, D.C.: American Psychological Association, pp. 333–367
125. J. Long, “Near-Death Experiences Evidence for Their Reality”, NCBI, Mo Med. 2014 Sep-Oct; 111(5): 372–380, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6172100/
126. T. Rivas, “The Survivalist Interpretation of Recent Studies Into the Near-Death Experience”, The Journal of Religion and Psychical Research, 26, 1, 27-31. January 2003, https://www.academia.edu/771055/The_Survivalist_Interpretation_of_Recent_Studies_Into_the_Near-Death_Experience
127. A. Palmieri et al., ““Reality” of near-death-experience memories: evidence from a psychodynamic and electrophysiological integrated study”, NCBI, Front Hum Neurosci. 2014; 8: 429, Published online 2014 Jun 19. doi: 10.3389/fnhum.2014.00429
128. B. Greyson (2010), «Implications of near-death experiences for a postmaterialist psychology», Psychology of Religion and Spirituality. 2 (1): 37–45. doi:10.1037/a0018548
129. J. Long, “Near-Death Experiences Evidence for Their Reality”, NCBI, Mo Med. 2014 Sep-Oct; 111(5): 372–380, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6172100/
130. J.L. Bernat, (8 April 2006), «Chronic disorders of consciousness», Lancet. 367 (9517): 1181–1192. doi:10.1016/S0140-6736(06)68508-5
131. B. Greyson (2014), «Chapter 12: Near-Death Experiences», In Cardeña, L. Etzel, J. Steven, S. Krippner, Varieties of anomalous experience : examining the scientific evidence, Second ed., Washington, D.C.: American Psychological Association, pp. 333–367
132. T. Rivas, “The Survivalist Interpretation of Recent Studies Into the Near-Death Experience”, The Journal of Religion and Psychical Research, 26, 1, 27-31. January 2003, https://www.academia.edu/771055/The_Survivalist_Interpretation_of_Recent_Studies_Into_the_Near-Death_Experience
133. π. Σεραφείμ Ρόουζ, Η Ψυχή μετά τον Θάνατο, σελ. 28-29, Ε’ Έκδοση 2004, μετ.: Π. Τσουροπλή, εκδόσεις Μυριόβιβλος
134. K. Ring, S. Cooper, “Near-Death and Out-of-Body Experiences in the Blind: A Study of Apparent Eyeless Vision”, https://digital.library.unt.edu/ark:/67531/metadc799333/m2/1/high_res_d/vol16-no2-101.pdf
135. J. Long, “Near-Death Experiences Evidence for Their Reality”, NCBI, Mo Med. 2014 Sep-Oct; 111(5): 372–380, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6172100/
136. G. Shushan (2009), Conceptions of the Afterlife in Early Civilizations: Universalism, Constructivism, and Near-Death Experience, London: Continuum
137. B. Greyson (2014), «Chapter 12: Near-Death Experiences», In Cardeña, L. Etzel, J. Steven, S. Krippner, Varieties of anomalous experience: examining the scientific evidence, Second ed., Washington, D.C.: American Psychological Association, pp. 333–367