Εισαγωγή στην σκέψη του Θουκυδίδη

Η εξωτερική πολιτική ενός μικρού κράτους έχει πολλά προβλήματα και πολλά ερωτηματικά. Ήταν και είναι εξαιρετικά επίκαιρος αυτός ο προβληματισμός, διότι τον ζούμε καθημερινά. Συχνά λέγεται ότι πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού και ότι δεν υπάρχει διεθνές δίκαιο αλλά επικρατεί το δίκαιο του ισχυρότερου. Συνεπώς, αν είσαι ισχυρός, κάνεις ό,τι θέλεις χωρίς να λαμβάνεις υπόψη σου νόμους και διεθνές δίκαιο. Αυτά τα πράγματα θέλουν πολύ συζήτηση.

Υπάρχουν ανταγωνισμοί όχι τόσο ιδεολογικοί, όπως παλιότερα αλλά οικονομικοί, αν και αυτοί δεν έπαψαν να υπάρχουν πάντοτε έστω με καλυμμένη μορφή. Οι παλαιοί ιδεολογικοί ανταγωνισμοί στον ελλαδικό χώρο ήταν ανάμεσα στη δημοκρατία και την ολιγαρχία. Η δημοκρατική Αθήνα με τους συμμάχους της ήταν σε διαρκή πάλη με την ολιγαρχική Σπάρτη και τους Συμμάχους της. Αυτό το σχήμα είναι το κυρίαρχο σχήμα κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο και ο Θουκυδίδης το αναδεικνύει αρκετά έντονα.

Αθήνα και Σπάρτη ήταν οι Υπερδυνάμεις της αρχαίας εποχής, οι οποίες ακολουθούσαν μια συγκεκριμένη τακτική στην εξωτερική της πολιτική, την οποία θα τη δούμε στη συνέχεια. Υπήρχαν πολλές μικρές πόλεις- κράτη με όλες τις βαθμίδες ανεξαρτησίας ή εξάρτησης από τις Υπερδυνάμεις. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε την πορεία αυτών των μικρών κρατών, για να πάρουμε κάποια διδάγματα και να μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα την εξωτερική πολιτική των σύγχρονων Υπερδυνάμεων απέναντι στα μικρά κράτη.

Οι σύγχρονοι ανταγωνισμοί είναι κυρίως οικονομικοί αλλά καλύπτονται αντίθετα κάτω από ιδεολογικά προσχήματα. Οι σύγχρονες Υπερδυνάμεις ήταν μέχρι πρότινος οι Η.Π.Α. της Αμερικής με στρατιωτική βραχίονα το ΝΑΤΟ και η Σοβιετική ένωση με στρατιωτικό βραχίονα το Σύμφωνο Βαρσοβίας. Ο δημοκρατικός και φιλελεύθερος κόσμος συντάσσονταν με τις Η.Π.Α., ενώ οι κομμουνιστικές με την Σοβιετική Ένωση. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής και του Συμφώνου της Βαρσοβίας έχουμε την επικράτηση των Η.Π.Α. Η επικράτηση αυτή δεν γίνεται με την κατοχή ξένων εδαφών και την φορολογία των υποτελών αλλά με πιο σύγχρονους τρόπους, με την οικονομική διείσδυση και τώρα με την ανάπτυξη της Τεχνολογίας. Οι Η.Π.Α φρόντισαν μετά την νίκη τους στο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο να κεφαλαιοποιήσουν την υπεροχή τους με την τεχνολογική διείσδυση στα περισσότερα κράτη του κόσμου είτε σε ηλεκτρονικά οπλικά συστήματα με τις μεγάλες πολεμικές βιομηχανίες είτε με τα φάρμακα με τις μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες και κυρίως με την επικράτηση του δολαρίου ως παγκόσμιου σταθερού νομίσματος.

Παράλληλα η Ρωσία με τον Πούτιν ακρωτηριασμένη κάνει έναν αγώνα δρόμου να αρθεί στο ύψος της παλαιάς αίγλης και να πρωταγωνιστήσει στο παγκόσμιο στερέωμα. Άλλες ανερχόμενες σύγχρονες Υπερδυνάμεις είναι η Κίνα και εσχάτως η Ινδία. Η Τουρκία σηκώνει και αυτή το σακατεμένο ανάστημά της και φιλοδοξεί να αποτελέσει μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη σαν τις άλλες.

Μπαίνει λοιπόν και πάλι το δίλημμα των μικρών κρατών για το πιο στρατόπεδο θα επιλέξουν για να συμπορευτούν μαζί του. Και εδώ έχουμε πολλά σύγχρονα παραδείγματα επεμβάσεων των σύγχρονων Υπερδυνάμεων. Θα ξεκινήσουμε όμως από τις μικρές πόλεις – κράτη της αρχαιότητας και ειδικότερα στην περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου, τόσο γιατί είναι πολύ χαρακτηριστικές όσο και κυρίως γιατί τις περιγράφει ο Θουκυδίδης στις ιστορίες του. Παράλληλα οι δημηγορίες, με τις οποίες θα ασχοληθούμε αργότερα, αποτελούν ψυχογραφήματα και ακτινογραφίες των εμπλεκόμενων αντιπάλων στον εμφύλιο σπαραγμό του Πελοποννησιακού πολέμου.

Υπήρχαν πόλεις – κράτη με απόλυτη ανεξαρτησία, όπως η Κέρκυρα, η Μήλος και οι Συρακούσες της Σικελίας, και με λιγότερη ανεξαρτησία, όπως η Ποτίδαια και η Μυτιλήνη. Παράλληλα λειτουργούσε και το δίπολο «διεθνούς» εξουσίας, Αθήνα – Σπάρτη κι έτσι η ανεξαρτησία τους δεν μπορούσε να διασφαλιστεί απόλυτα και έπρεπε να επιλέξουν τον ένα ή τον άλλο συνασπισμό κρατών.

Εδώ αξίζει να ανοίξουμε μια παρένθεση και να μιλήσουμε για την απαράμιλλη ικανότητα του Θουκυδίδη να εξιστορεί τα γεγονότα. Ο Θουκυδίδης εκτός από την περιγραφή των ιστορικών γεγονότων τον ενδιαφέρουν και τα αίτια, που τα προκάλεσαν. Η μέθοδος που ακολουθεί για την εξιχνίαση των αιτίων είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Οι περισσότεροι ιστορικοί ακόμη και οι σημερινοί αναφέρονται σε πηγές, τις οποίες όμως τις ερμηνεύουν οι ίδιοι μπορεί αμερόληπτα, μπορεί και μεροληπτικά, ή αναφέρουν εκείνες που τους συμφέρει. Ο Θουκυδίδης δίνει τον λόγο στους ίδιους τους πρωταγωνιστές να αναπτύξουν τα επιχειρήματά τους. Τους λόγους αυτούς τους λέμε δημηγορίες και ο Θουκυδίδης αντιπαραθέτει με δημηγορίες τις αντίθετες παρατάξεις, για να μπορεί κανείς κατά το δυνατόν αμερόληπτα να βγάλει τα συμπεράσματά του. Κάνει ακόμη και κάτι εκπληκτικό. Επειδή τότε δεν κυκλοφορούσαν μαγνητόφωνα ή άλλα ηλεκτρονικά μέσα καταγραφής της ομιλίας και, επειδή δεν μπορεί να ήταν παντού σε όλες τις συνελεύσεις, κατασκευάζει ο ίδιος δημηγορίες και τις βάζει στο στόμα των ομιλητών. Είναι δε τόσο εύστοχες ώστε ακόμη και ο ίδιος ομιλητής, αν διάβαζε την δημηγορία του που έγραψε γι’ αυτόν ο Θουκυδίδης, θα παραδέχονταν ότι ο Θουκυδίδης τα λέει καλύτερα από αυτόν. Κλασικό παράδειγμα ο Επιτάφιος που λέγεται ότι τον είπε ο Περικλής και τον διαμόρφωσε ο Θουκυδίδης, ένα από τα ωραιότερα κείμενα της παγκόσμιας γραμματείας.

Μπορούμε να πούμε πολλά ακόμη αλλά θα αρκεστούμε σε αυτά τα λίγα Εισαγωγικά.