Ο Θουκυδίδης ερμηνεύει τον Αθηναϊκό Ηγεμονισμό

(Προηγούμενη δημοσίευση: http://www.pemptousia.gr/?p=325756)

Οι σκοποί του Αθηναϊκού Ηγεμονισμού

Οι σκοποί του Αθηναϊκού ιμπεριαλισμού βασικά ήταν οικονομικοί αλλά όχι μόνο. Η εξουσία επί των υπηκόων απέβλεπαν στην βαριά τους φορολογία, σε σιτάρι, άλογα, μέταλλα, χρήματα, καράβια. Έτσι δικαιολογείται και η συστράτευση και των δημοκρατικών στην ιδεολογία αυτή, για την διατήρηση της Αθηναϊκής ηγεμονίας. Έτσι πίστευαν ότι «ο πλούτος έφερνε τον δυναμισμό και όχι η δύναμη τον πλουτισμό».

Σημαντικοί όμως ήταν και οι ψυχολογικοί λόγοι, όπως η αγάπη για δράση, την οποία την τονίζουν οι Κορίνθιοι στο λόγο τους στη Σπάρτη. Αποτέλεσμα είναι ούτε αυτοί να βρίσκονται σε ησυχία ούτε τους άλλους να τους αφήνουνε στην ησυχία τους. Ένας δεύτερος λόγος είναι η πολυπραγμοσύνη των Αθηναίων, η οποία έρχεται σε αντίθεση με την απραγμοσύνη, την οποία στηλιτεύουν και ο Αλκιβιάδης αλλά και ο Νικίας. Η κάθε κατάκτηση προκαλούσε νέα κατάκτηση μέσα στο πνεύμα της φιλοδοξίας για κατάκτηση γοήτρου και ανάδειξή τους σε μια δύναμη Πανελλήνιας εμβέλειας και γιατί όχι παγκόσμιας τηρουμένων των αναλογιών. Έτσι ο ιμπεριαλισμός έχει λιγότερο κτητικό χαρακτήρα και περισσότερο απόκτηση φήμης, γοήτρου. Έτσι οι δημοκρατικές ελευθερίες του Αθηναϊκού λαού συνδυάζονταν με την πολυετή άσκηση της Πανελλήνιας εξουσίας. Εξάλλου στο ίδιο ταμπλώ παίζουν και οι Συρακούσιοι και οι Κορίνθιοι. Οι λόγοι πάλι συνασπισμού πόλεων δεν στηρίζονταν μόνο στις φυλετικές συγγένειες αλλά κυρίως στη συγκυρία, το συμφέρον και την ανάγκη. Έτσι το συμφέρον των Αθηναίων ήταν η κατάκτηση, ενώ των άλλων πόλων η απελευθέρωση και η ανεξαρτησία.

Η σκοπιά του Θουκυδίδη για τον ηγεμονισμό

Ενώ ο ίδιος ο Θουκυδίδης ήταν υπέρ της δικαιοσύνης, στην εμφάνιση του ιμπεριαλισμού αποφεύγει να χρησιμοποιεί τις έννοιες της δικαιοσύνης, παίρνοντας ως δεδομένο ότι κάθε πόλη κοιτάζει να εξασφαλίσει το συμφέρον της με όποιο τρόπο μπορεί. Ο Θουκυδίδης βλέπει τον Αθηναϊκό ιμπεριαλισμό όχι από τη μεριά της Ελλάδας αλλά από τη μεριά της Αθήνας. Η Ελλάδα μπορεί να βλάπτεται από αυτόν τον ιμπεριαλισμό, όπως και η ηθική, αλλά ο Θουκυδίδης βλέπει τα πράγματα κυρίως από την κατακτητική πολιτική κάθε πόλης. Ο Θουκυδίδης καυτηριάζει την έλλειψη μετριοπάθειας του Κλέωνα και του Αλκιβιάδη, εγκωμιάζει όμως την πολιτική του Περικλή, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι δυνατότητες της Αθήνας είναι απεριόριστες. Εκθειάζει την αρετή της μετριοπάθειας, αλλά σε άλλες περιπτώσεις υποστηρίζει την τόλμη, κρίνοντας ότι κάθε φορά πρέπει να φέρεται κανείς ανάλογα με το τι επιβάλλουν οι περιστάσεις.

Οι ηγεμονικές τάσεις στην σύγχρονη εποχή

Ας δούμε όμως πώς ασκεί την εξουσία της μια σημερινή μεγάλη Υπερδύναμη, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Και πρώτα απ’ όλα ας κάνουμε μερικές παρατηρήσεις για το διεθνές σύστημα και την διεθνή πρακτική. Εδώ θα επιστρατεύουμε τις γνώμες ειδικών διεθνολόγων, όπως εν προκειμένω του Αθ. Πλατιά από το έργο του: Διεθνείς σχέσεις και Στρατηγική στον Θουκυδίδη, (εκδ. Εστία, Αθήνα 2000).

Η φύση του διεθνούς συστήματος.

Το διεθνές σύστημα χαρακτηρίζεται από ένα καθεστώς αναρχίας και ανταγωνισμού. Ο ισχυρός, κατά το Θουκυδίδη, επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύνατος υποχωρεί όσο του επιβάλλει η αδυναμία του. Σε ένα τέτοιο καθεστώς το πρώτο για το οποίο επιβάλλεται να μεριμνήσει ένα κράτος είναι η επιβίωσή του. Ο Θουκυδίδης για παράδειγμα ξεκινάει την ανάλυσή του από την περιγραφή ενός άναρχου και ανταγωνιστικού διεθνούς συστήματος, εξηγεί πώς δημιουργήθηκε ο διπολισμός, αναλύει τον υπάρχοντα συσχετισμό ισχύος και προσδιορίζει ότι οι κύριοι δρώντες είναι οι πόλεις – κράτη και οι συνασπισμοί των κρατών.

Απειλές και αναζήτηση της ασφάλειας.

Η δημιουργία αισθήματος ανασφάλειας και φόβου γίνεται κυρίαρχο κίνητρο στρατηγικής συμπεριφοράς, όπως για παράδειγμα ο φόβος της Περσικής απειλής οδήγησε τους Αθηναίους στη δημιουργία της Α΄ Αθηναϊκής συμμαχίας και ο φόβος της Σπάρτης για την αύξηση της δύναμης της Αθήνας την οδήγησε στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Ο φόβος μπορεί να είναι αμοιβαίος και αυτό αποτελεί ασφαλή βάση μεταξύ των μελών μιας συμμαχίας, μπορεί όμως να είναι και φόβος επιβίωσης, όπως η Μυτιλήνη που μετά την αποστασία της από την Αθήνα επιδιώκει τη συμμαχία με τη Σπάρτη. Το άναρχο διεθνές σύστημα δημιουργεί ένα κλίμα ανασφάλειας και γι’ αυτό πρωταρχικό μέλημα ενός κράτους είναι η μεγιστοποίηση της ασφάλειάς του. Όταν όμως ένα κράτος παίρνει μέτρα για την ασφάλειά του, τότε ταυτόχρονα μειώνει την ασφάλεια των άλλων κρατών. Γι’ αυτό χρειάζεται ισορροπία δυνάμεων που να εξασφαλίζει τον αμοιβαίο φόβο. Η επικράτηση της ειρήνης στην περίοδο του ψυχρού πολέμου ήταν θέμα ισορροπίας τρόμου, διότι και οι δύο συνασπισμοί διέθεταν πυρηνικά όπλα και ο ένας φοβόνταν τον άλλο κι έτσι επικρατούσε ειρήνη, η λεγομένη ένοπλη ειρήνη.

Η μεγιστοποίηση του κρατικού συμφέροντος.

Εκτός από το φόβο η μεγιστοποίηση του συμφέροντος των κρατών, δηλαδή η διατήρηση της εδαφικής τους ακεραιότητας και ανεξαρτησίας και η διατήρηση της σχετικής τους ισχύος μέσα σε ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα αποτελεί βασικό κίνητρο της στρατηγικής συμπεριφοράς των κρατών. Η Σπάρτη για παράδειγμα από τις δυο επιλογές, να αυξήσει το ρυθμό ανάπτυξής της ή να σταματήσει την ανάπτυξη της Αθήνας, προτίμησε τη δεύτερη. Πόσο μακριά όμως μπορεί να φτάσει ένα κράτος στην επιδίωξη του συμφέροντός του; Για μια πόλη που ασκεί ηγεμονία, πιστεύουν οι Αθηναίοι, τίποτα δεν είναι παράλογο αν είναι συμφέρον, όμως το άναρχο διεθνές σύστημα «τιμωρεί» όσα κράτη θέτουν υπέρμετρα φιλόδοξους στόχους, όπως έγινε στη Σικελική εκστρατεία.