Τα Αθωνικά Μετόχια στην Αλόννησο και τα Ερημονήσια

29 Οκτωβρίου 2021

Τα Αθωνικά Μετόχια στην Αλόννησο

1. Των Αγίων Αναργύρων

Από τον συγγραφέα του έργου «Ελληνική Χωρογραφία», Ιωάννη Νουχάκη[1], πληροφορούμαστε ότι υπήρξε έντονη δραστηριότητα εκ μέρους της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας να θέσει υπό την κυριαρχία της το μονύδριο των Αγίων Αναργύρων με την προσκείμενη σε αυτό περιοχή του. Από τη μαρτυρία αυτή συνάγει ο μελετητής π. Κ. Καλλιανός[2] το συμπέρασμα ότι η αθωνική μονή Μεγίστης Λαύρας προσάρτησε το μονύδριο των Αγίων Αναργύρων με την προσκείμενη σε αυτό περιοχή.

Ε. Τα Αθωνικά Μετόχια των Ερημονήσων

1. Νησί Κυρά Παναγιά

Η Κυρά Παναγιά είναι το μεγαλύτερο από τα ερημονήσια των Βορείων Σποράδων, βρίσκεται δε βορειοανατολικά της Αλοννήσου και σε μικρή απόσταση από αυτή. Η έκταση του νησιού είναι 25 τ. χλμ. Η κυρά Παναγιά συγκαταλέγεται στα νησιά του Αιγαίου που εποικίστηκαν από πολύ νωρίς (περίπου 6000 π.Χ.)∙ αποτελεί δε τόπο με ιστορική σημασία για τα αθωνικά δεδομένα, καθώς το 993 μ.Χ. την αγόρασε από τους πατέρες που εγκαταβίωναν στο εκεί μονύδριο της Παναγίας ο όσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης ως μετόχι του Αγίου Όρους, για να προμηθεύει τα εκεί μοναστήρια με τρόφιμα όπως κρέας, μέλι, λάδι και σιτάρι.

Η σημασία της αθωνικής παρουσίας στην Κυρά Παναγιά

Το 993 μ.Χ. θεωρείται το έτος κατά το οποίο τίθενται οι βάσεις – με την ταυτόχρονη επίδραση της ακτινοβολίας του οσίου Αθανασίου, ιδρυτή της Λαύρας- για την έναρξη της ίδρυσης αγιορείτικων μετοχιών στις Βόρειες Σποράδες[3]. Μάλιστα, υπάρχει έως σήμερα η Μονή του Γενεθλίου της Παναγίας, υπό την προστασία της οποίας βρέθηκαν πολλές φτωχές οικογένειες της Αλοννήσου. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι, εκτός από  τόπος για άσκηση και ησυχία, στο νησί της Κυρά Παναγιάς η Βυζαντινή Αυτοκρατορία απέκτησε και ένα γεωγραφικό χώρο ισχυρότατης στρατηγικής σημασίας, καθώς το νησάκι διαθέτει δύο φυσικούς λιμένες: τον Άγιο Πέτρο[4] στα δυτικά και τον Πλανήτη στα ανατολικά, το οποίο αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα φυσικά λιμάνια της Μεσογείου.

Περί τον 16ο αιώνα ιδρύθηκε εκεί η μεταβυζαντινή Ιερά Μονή του Γενεσίου της Θεοτόκου, η οποία και λειτουργεί μέχρι σήμερα[5]. Αργότερα, το έτος 1619, απονεμήθηκε στη Μονή Σταυροπηγιακή αξία[6].  Οι τελετουργίες ακολουθούν το αγιορείτικο τυπικό.

2. Νησί Σκάντζουρα

Το νησί Σκάντζουρα ανήκει στο σύμπλεγμα των Ερημονήσων των Βορείων Σποράδων και βρίσκεται νοτιοανατολικά της Αλοννήσου, με έκταση 6,229 τ. χλμ.. Το νησί είναι ακατοίκητο σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2001 και αποτελεί ένα από τα καταφύγια της μεσογειακής φώκιας.

Στο νησί υπάρχει το μοναστήρι του Ευαγγελισμού, του οποίου δεν είναι γνωστή η ακριβής χρονολογία ίδρυσης. Αρχικά ανήκε στο κοινό της Σκοπέλου, όμως είναι γνωστό από τις πηγές[7] ότι το 1785 με επιστολή του Πατριάρχη Γαβριήλ τού από Παλαιών Πατρών, ανανεώθηκε η σταυροπηγιακή του αξία, γεγονός που επαναλήφθηκε το 1805, μετά από επιστολή του Πατριάρχη από Ανδριανουπόλεως Κυρίλλου. Υπογραμμίζεται ότι το μοναστήρι ετίθετο υπό την προστασία του Πατριαρχικού και Οικουμενικού θρόνου μαζί με την προστασία της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας.

Πέραν όμως των επιβεβαιωμένων αθωνικών μετοχιών των Βορείων Σποράδων, υπάρχουν και κάποια νησάκια των Ερημονήσων, στα οποία δεν έχει εξακριβωθεί η επίσημη αγιορείτικη κηδεμονία, ωστόσο έχουν σχετιστεί με σημαίνουσες πνευματικές προσωπικότητες προερχόμενες ή συσχετιζόμενες με αυτά. Δύο από αυτά αναφέρονται παρακάτω.

α. Νησί Πιπέρι

Το Πιπέρι είναι νησί των Βορείων Σποράδων, το οποίο βρίσκεται βορειοανατολικά της Αλοννήσου και εντός του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου Βορείων Σποράδων. Στο νησί υπάρχει το Μοναστήρι της Παναγίας της Ζωοδόχου Πηγής, το οποίο δεν έχει εξακριβωθεί από την έρευνα έως σήμερα εάν είναι μετόχι κάποιας αθωνικής μονής. Πάντως αποτέλεσε τόπο προσέλκυσης πνευματικών πατέρων, όπως του ιερομόναχου από τη Ζαγορά Διονύσιου, ο οποίος ήταν φίλος του οσίου Νικοδήμου του Αγιορείτη[8]. Εξάλλου από τις πηγές[9] πληροφορούμαστε ότι εκεί εκάρη μοναχός ο Καισάριος Δαπόντες, ενώ σύμφωνα με άλλη μαρτυρία έχει παραδοθεί ότι «Ἐδῶ, στό Πιπέρι δηλαδή, εἶναι μοναστήρι εἰς ὄνομα τῆς Θεοτόκου. Ἐδῶ κατοικοῦν ἅγιοι σεβάσμιοι Πατέραις, ὁποῦ δέν θαρρῶ νά εἶναι εἰς τό Ἅγιον Ὄρος τοιοῦτοι ἐνάρετοι Πατέραις[10]».

β. Νησί Γιούρα

Το νησί Γιούρα ή Γεροντία είναι νησί των Βορείων Σποράδων και βρίσκεται βόρεια της Αλοννήσου. Είναι απόκρημνο και βραχώδες και φιλοξενεί το μικρό μοναστήρι του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, για το οποίο δεν υφίστανται μαρτυρίες για το αν υπήρξε αθωνικό μετόχι. Οπωσδήποτε όμως υπήρξε σύνδεση με το Άγιον Όρος, καθώς εκεί ασκήτευσε και κοιμήθηκε ο όσιος Ιερόθεος ο Ιβηρίτης, πρώτος διδάσκαλος της Σχολής της Σκοπέλου (1724) και πνευματικός πατέρας των Σκοπελιτών.

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ

 

Παραπομπές:

[1] Ι. Νουχάκης, Ελληνική Χωρογραφία, Αθήνα 1899, σ. 419.

[2] Κ. Καλλιανός, «Τα αθωνικά μετόχια…», ο.π., 341.

[3] Χ. Χαχαμίδης, Συμβολή…, ο.π., 226.

[4] Στον προστατευμένο όρμο του Αγίου Πέτρου καταφεύγουν τα καΐκια όταν φυσάει βοριάς. Εδώ άραζαν και τα πλοία των Βυζαντινών ναυτικών.

[5] Κάθε χρόνο στο Μοναστήρι γίνεται μεγάλη γιορτή προς τιμή της Παναγίας το διήμερο 2-3 Σεπτεμβρίου. Στην γιορτή έρχονται κυρίως κάτοικοι από την Αλόννησο και την Σκόπελο. Τότε είναι και η μόνη φορά που επιτρέπεται η διανυκτέρευση μη μοναχών στους κοιτώνες της Μονής (βλ. σημ. 55).

[6] Κ. Καλλιανός, «Τα αθωνικά μετόχια…», ο.π., 341.

[7] Κ. Καλλιανός, «Τα αθωνικά μετόχια…», ο.π., 342.

[8] Κ. Καλλιανός, «Τα αθωνικά μετόχια…», ο.π., 342.

[9] Κ. Καλλιανός, «Τα αθωνικά μετόχια…», ο.π., 342.

[10] Θ. Σπεράντζας, Τα περισωθέντα έργα του Αργύρη Φιλιππίδη. Μερική Γεωγραφία – Βιβλίον Ηθικόν, Αθήνα 1978, σ. 206.