Το Ελληνικό Σύνταγμα του 1822 και η Πατερική Παράδοση

 Η προσέγγιση του Αγίου Σωφρονίου του Αθωνίτου στην Αγία Τριάδα

Η κύρια βάση της θεολογίας του Αγίου Σωφρονίου είναι η αποκάλυψη του Θεού στον άνθρωπο. Αναφέρει χαρακτηριστικά στα έργα του ότι, μόνο η Εκκλησία έχει τον τρόπο να εκφράσει τα λόγια που φανερώνουν την αποκάλυψη αυτή: «Ἀλλά ποιά εἶναι ἡ γνώση αὐτή τοῦ μυστηρίου τοῦ Θείου Ὄντος, ἡ ὁποία μᾶς δόθηκε μέ τήν Ἀποκάλυψη αὐτή; Μποροῦμε νά τήν ἐκφράσουμε μέ λόγια, καί ἂν ναί, ποῦ βρίσκονται τά λόγια αὐτά; Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ διατηρεῖ τά λόγια αὐτά (ὡς τό δόγμα της)»¹. Ενώ για την ίδια την Αγία Τριάδα λέει: «(Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ) μᾶς διδάσκει ὅτι ὁ ἀληθινός Θεός εἶναι ὁ Ἕνας σέ τρεῖς Ὑποστάσεις Θεός. Μᾶς μιλᾶ γιά τό Θεῖο Ὄν ὡς γιά μιά Τριαδική ἑνότητα ἀδιαίρετη καί ἀσύγχυτη, ὡς γιά ὁμοούσιο Τριάδα (Ἀθανασιανό Σύμβολο)»².

Ο άγιος, ακολουθεί και υποστηρίζει το Δόγμα της εκκλησίας, που μιλά για την Αγία Τριάδα. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι, το Δόγμα της εκκλησίας είναι: «ρηματική ἔκφραση μιᾶς “προφανοῦς ἀλήθειας”»³. Επίσης, μας πληροφορεί ότι τα δόγματα περικλείουν στην δομή τους μια αντίφαση που μπορεί να αντιτάσσεται στην λογική σκέψη του ανθρώπου: «Τό δόγμα τῆς ὁμοουσίου καί ἀδιαιρέτου Ἁγίας Τριάδος, καί ἐκεῖνο τῶν δύο φύσεων καί τῶν δύο θελήσεων, Θείας καί ἀνθρωπίνης, στή μοναδική Ὑπόσταση τοῦ σαρκωθέντος Λόγου. Τό Δόγμα προσδιορίζει σέ ἐμᾶς τρεῖς “ἀπόψεις” (moment) στό θεῖο Ὄν: τήν Ὑπόσταση (ἢ Πρόσωπο), τήν Οὐσία (ἢ Φύση) καί τήν Ἐνέργεια (Ἒργο). Ὑπογραμμίζοντας τήν ἀπόλυτη ἁπλότητα, το ἀσύνθετο τοῦ θείου Ὄντος, τό δόγμα βεβαιώνει “eo ipso” τήν ταυτότητα τῆς Ὑποστάσεως καί τῆς Οὐσίας, καί τήν ταυτότητα τῆς Οὐσίας καί τῆς Ἐνέργειας ἀφετέρου. Ἐντούτοις, ἡ ταυτότητα αὐτή εἶναι τέτοιας φύσεως, ὥστε κάθε μιά ἀπό τίς τρεῖς αὐτές ἀπόψεις παραμένει τοὐλάχιστον μή ἀναγώγιμη στίς ἄλλες δύο»⁴.

Έτσι, ο Άγιος Σωφρόνιος, με έναν πολύ απλό τρόπο μας παρουσιάζει και μας αναλύει το Δόγμα πίσω από το μυστήριο της Αγίας Τριάδος. Το Δόγμα αυτό, βρίσκεται και δομεί τα μυστήρια της εκκλησίας γενικότερα. Τα μυστήρια αυτά ήταν γνωστά από τον τουρκοκρατούμενο ελληνισμό. Μπορεί οι ίδιοι οι άνθρωποι να μην καταλάβαιναν απόλυτα τα λόγια και τις δύσκολες έννοιες που άκουγαν, όμως, η έμπρακτη συμμετοχή τους στα θεία μυστήρια και εμπειρία που λάμβαναν μέσα στην εκκλησία, τους έδινε την δυνατότητα να προσεγγίσουν και να ζήσουν τα όσα άκουγαν και δεν καταλάβαιναν.

Τελειώνοντας, θα παρουσιάσουμε τα λόγια του Αγίου, στης τρείς Υποστάσεις του Θεού: «Τό δόγμα, βεβαιώνοντας τήν ἀπόλυτη ἰσότητα τῶν τριῶν Ὑποστάσεων μᾶς διδάσκει ἔτσι ὅτι κάθε Ὑπόσταση εἶναι τέλειος Θεός, διότι φέρει μέσα της ὅλο τό πλήρωμα τοῦ Θείου Ὄντος, τό κατέχει αὐτό μέ τρόπο ἀπόλυτο και εἶναι, ἑπομένως, “δυναμικά” ἴση πρός τήν Τριαδική-Ἑνότητα. Ἀπό αὐτό προκύπτει ὅτι κάθε Ὑπόσταση εἶναι ἀπολύτως ἡ ἴδια πρός τίς ἂλλες δύο Ὑποστάσεις τῆς Ἁγίας Τριάδος. Καί ἐπίσης, ἡ τέλεια αὐτή ταυτότητα ‒”ὁ ἑωρακώς Ἐμέ ἑώρακε τόν Πατέρα” (Ἰωάν. 14,9)‒ δέν μειώνει καθόλου τή μοναδικότητα κάθε Ὑποστάσεως»⁵. Με αυτόν τον τρόπο βλέπουμε ότι, οι Πατέρες της εκκλησίας προσπάθησαν να περιγράψουν αυτό που βίωναν και καταλάβαιναν. Δηλαδή, προσπαθούσαν να περιγράψουν την παρουσία του Θεού μέσα στην ιστορία, με τον τρόπο που οι ίδιοι γνώρισαν και κοινώνησαν.

Η δυναμική παρουσία του Θεού στην ιστορία ή πως η παράδοση της εκκλησίας ενέταξε το Σύνταγμα μέσα στην Θεία Οικονομία

Έχοντας εξετάσει το ιστορικό υπόβαθρο του Συντάγματος, την επίκληση στην Αγία Τριάδα και την ερμηνευτική της προσέγγιση, θα περάσουμε στην πρόσληψη της επίκλησης στο Σύνταγμα μετά συμπεράσματα μας. Η εκκλησία δίδαξε και βοήθησε τον λαό κατά την Τουρκοκρατία και η ίδια διδάχθηκε από τους Αγίους και τους Πατέρες της. Η ενεργή πλήρωση των Γραφών μέσα στον ιστορικό χρόνο της εκκλησίας, ήταν αυτή που διαμόρφωσε και επηρέασε τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων. Η ενεργή παρέμβαση της Αγίας Τριάδος μέσα στην δημιουργία, την κτήση που προήλθε από την εισχώρηση του κόσμου, μέσα στην αγάπη του Θεού, χάρις την ενανθρώπιση. Διότι, ο Χριστός με τον ερχομό του έδειξε τον τρόπο αγάπης της Αγίας Τριάδος. Δηλαδή, την εκκλησία που είναι η κοινωνία με τον Θεό, όπως και τον τρόπο ύπαρξης της Τριάδος⁶.

Έτσι, η τυπολογική προσέγγιση της Γραφής και η πίστη πως η Γραφή βιώνεται στον ιστορικό χρόνο, μέσω των μυστηρίων της εκκλησίας, δηλώνει ότι, ο άνθρωπος κοινωνεί άμεσα και πραγματικά με τον Θεό μέσα στην ίδια την εκκλησία, που είναι ο ίδιος ο Χριστός. Αυτό φαίνεται στην πρόσληψη που κάνουν οι Πατέρες της εκκλησίας στα κείμενα τους. Άρα, μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα ότι η Ορθόδοξη εκκλησία κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας ακολουθούσε ενεργά αυτή την πρόσληψη της Γραφής και με βάση αυτή ποίμαινε τον υπόδουλο λαό. Αυτό έφερε ως αποτέλεσμα μια γενικότερη πρόσληψη του κόσμου με βάση αυτόν τον γνώμονα. Δηλαδή την τυπολογική πρόσληψη της Γραφής και των μυστηρίων της εκκλησίας.

Επομένως, φτάνουμε στο ερώτημα: Γιατί εισήχθη η επίκληση στην Αγία Τριάδα στην αρχή των πρώτων Συνταγμάτων; Όχι για λόγους ευλάβειας, ευσέβειας, αλλά ούτε επειδή η ίδια η εκκλησία το υπέβαλε. Η επίκληση στην Αγία Τριάδα έγινε, διότι, παρόλο που το Σύνταγμα έγινε με βάση τα Δυτικά πρότυπα η επίκληση της Αγίας Τριάδος στην αρχή του Συντάγματος φανερώνει την προσπάθεια ένταξης του Συντάγματος μέσα στην παράδοση των Πατέρων. Ότι, δηλαδή, η τυπολογική ερμηνεία, η οποία επηρέαζε όλον τον λαό και την διδασκαλία της εκκλησίας, εντάσσει το Σύνταγμα, στην δυναμική παρουσία του Θεού μέσα στην ιστορία. Κατά συνέπεια αυτό σημαίνει ότι, το Σύνταγμα κοινωνεί με τον Θεό, όπως και οι υπόλοιποι πιστοί. Χωρίς αυτό φυσικά να σημαίνει ότι, παίρνει μια απόλυτη, αγία και απαραβίαστη υπόσταση. Τα λόγια του αποστόλου Παύλου εκφράζουν με εξαιρετικό τρόπο αυτή την κατάσταση που επικρατεί: «καὶ πᾶν ὕψωμα ἐπαιρόμενον κατὰ τῆς γνώσεως τοῦ θεοῦ, καὶ αἰχμαλωτίζοντες πᾶν νόημα εἰς τὴν ὑπακοὴν τοῦ Χριστοῦ» (Β΄ Κορ. 10:5). Έτσι, το Σύνταγμα παύει να είναι ξένο προς τον ελληνικό λαό, που μόλις απελευθερώθηκε, παρά τις Δυτικές επιρροές του και γίνεται οικείο προς Ορθόδοξο Έλληνα, εντάσσεται μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι της θείας παρουσίας στον κόσμο.