Η Ιαμβική Καταβασία είναι πιο δύσκολη στην κατανόηση, γιατί είναι γραμμένη σε ιαμβικά μέτρα και πρόκειται για ποιητικό κείμενο με τις όποιες δυσκολίες έχει ένα ποιητικό κείμενο και μάλιστα εκκλησιαστικό.
Μια παρένθεση: δυο λόγια για τον «ιαμβικό» ρυθμό των καταβασιών Χριστουγέννων, Θεοφανείων και Πεντηκοστής. Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν μακρά και βραχέα φωνήεντα. Η εναλλαγή μακρών και βραχέων φωνηέντων, που συναντούμε στην ποίηση, λεγόταν προσωδία. Ο αρχαίος ιαμβικός τρίμετρος λοιπόν ήταν ένας στίχος που αποτελούνταν από τρεις ιάμβους. Ο ίαμβος αποτελούνταν από δύο μακρές συλλαβές, που η κάθε μια μπορούσε να αναλυθεί σε δυο βραχείες. Με τον καιρό όμως έπαψαν να προφέρονται τα μακρά και τα βραχέα και αντ’ αυτών έχουμε εναλλαγή τονιζόμενων και άτονων συλλαβών, τα μέτρα όμως διατήρησαν τα παλιά τους ονόματα. Έτσι στη βυζαντινή περίοδο έχουμε τον βυζαντινό δωδεκασύλλαβο, ο οποίος διατήρησε το παλιό όνομα του ιαμβικού τρίμετρου. Γενικά μόνο τα τροπάρια του Ιαμβικού Κανόνα είναι σε ποιητικό λόγο, ενώ τα τροπάρια του Πεζού Κανόνα είναι σε πεζό λόγο.
(Βάτος φλεγομένη, αλλ’ ού καιομένη: εικονογραφία Ι.Κ. Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, Ορμύλια Χαλκιδικής)
ΩΔΗ Α΄
Ἔσωσε λαόν θαυματουργῶν Δεσπότης
Ὑγρὸν θαλάσσης κῦμα χερσώσας πάλαι.
Ἑκὼν δὲ τεχθείς εκ Κόρης τρίβον βατὴν
Πόλου1 τίθησιν ἡμῖν· ὃν κατ᾿ οὐσίαν
Ἶσόν τε Πατρί, καὶ βροτοῖς δοξάζομεν.
Απλή σύνταξη
Δεσπότης θαυματουργῶν έσωσε πάλαι λαόν
χερσώσας υγρὸν κῦμα θαλάσσης.
Ἑκὼν δὲ τεχθεὶς ἐκ κόρης τίθησιν ἡμῖν τρίβον πόλου βατὴν
ὃν δοξάζομεν ίσόν τε Πατρί κατ᾿ οὐσίαν καὶ βροτοῖς.
Μετάφραση
«Ο Δεσπότης Χριστός έσωσε τον Ισραηλιτικό λαό με θαυματουργικό τρόπο την παλαιά εποχή, αφού μετέβαλε σε ξηρά τα κυματώδη νερά της Ερυθράς Θάλασσας. Τώρα πάλι αφού γεννήθηκε με την θέλησή Του από κόρη παρθένο,
άνοιξε για μας ευκολοδιάβατο δρόμο από τη γη στον ουρανό.
Αυτόν λοιπόν δοξάζομε, πού είναι κατά την θεία Του φύση ομοούσιος με τον Πατέρα
και κατά την ανθρώπινη φύση Του ομοούσιος με τους ανθρώπους.»
Ερμηνεία
Έχουμε και πάλι αναφορά από τον υμνωδό Ιωάννη Δαμασκηνό της διάβασης
της Ερυθράς θάλασσας από τον Ισραηλιτικό λαό, αλλά αυτή τη φορά με διαφορετικό τρόπο. Υπάρχει και πάλι συμβολισμός αλλά διαφορετικός. Δηλαδή: Η διάβαση της ερυθράς θάλασσας παραβάλλεται με την Γέννηση του Χριστού από την Παναγία. Όπως με θαυματουργικό τρόπο έγινε η διάβαση της Ερυθράς θάλασσας, έτσι και με θαυματουργικό τρόπο έγινε η διάβαση του ανθρώπου προς τον ουρανό. Εκεί ήταν η διάβαση της Ερυθράς θάλασσας, εδώ η διάβαση από τη γη στον ουρανό. Εκεί ήταν ένας άνθρωπος του Θεού, Ο Μωϋσής, που έκανε το θαύμα, εδώ ο ίδιος ο Θεός κάνει το θαύμα. Εκεί επρόκειτο για τη διάσωση ενός λαού, εδώ πρόκειται για τη διάσωση όλων των λαών της γης.
Στη συνέχεια τα σημεία που πρέπει να τονίσουμε είναι τα εξής:
α) Η εκούσια γέννηση από μία αγνή και αμόλυντη κόρη «Ἑκὼν δὲ τεχθεὶς ἐκ Κόρης.
β)Το ότι ο δρόμος από τη γη προς τον ουρανό έγινε τώρα πολύ πιο εύκολος «τίθησιν ἡμῖν τρίβον πόλου βατὴν».
γ) Την ισότητα του Χριστού και με τον Θεό Πατέρα και με τους ανθρώπους «ὃν κατ᾿ οὐσίαν ίσόν τε Πατρί καὶ βροτοῖς».Ο Χριστός χωρίς να πάψει να είναι Θεός έγινε και άνθρωπος, δηλαδή Θεάνθρωπος. Ίσος προς τον Πατέρα ως προς την ουσία και φύση του Θεού Πατρός, ίσος προς τους ανθρώπους ως προς την ουσία και φύση του ανθρώπου.
Αυτόν λοιπόν τον Θεάνθρωπο «δοξάζομεν», «τον ποιούντα μεγάλα τε και θαυμαστά ένδοξά τε και εξαίσια». Και με τη λέξη « δοξάζομεν» μας παραπέμπει και πάλι στο στίχο της α΄ βιβλικής Ωδής «ότι δεδόξασται».
ΩΔΗ Γ’
Νεῦσον πρὸς ὕμνους, οἰκετῶν Εὐεργέτα
Ἐχθροῦ ταπεινῶν, τὴν ἐπηρμένην ὀφρύν·
φέρων τε παντεπόπτα, τῆς ἁμαρτίας
Ὕπερθεν ἀκλόνητον, ἐστηριγμένους
Μάκαρ μελῳδούς, τῇ βάσει τῆς πίστεως.
Απλή σύνταξη
Εὐεργέτα νεῦσον πρὸς ὕμνους οἰκετῶν,
ταπεινῶν τὴν ἐπηρμένην ὀφρύν εχθροῦ
φέρων τε παντεπόπτα ύπερθεν τῆς ἁμαρτίας.
ἐστηριγμένους ἀκλόνητον, Μάκαρ, μελῳδούς τῇ βάσει τῆς πίστεως.
Μετάφραση
«Ευεργέτα Χριστέ, δέξε τους ύμνους των δούλων Σου,
ταπεινώνοντας το υπερυψωμένο φρύδι του εχθρού
και υψώνοντας, Παντεπόπτα, υπεράνω της αμαρτίας
ακλόνητα στηριγμένους, Μακάριε, τους υμνωδούς στο θεμέλιο της πίστεως».
Ερμηνεία
Ο υμνογράφος στρέφεται στον γεννηθέντα Χριστό, την Ευεργέτη του ανθρώπου, και ζητάει να κάνει ένα νεύμα ευσπλαχνίας σ΄ αυτόν που γράφει τον ύμνο και στους πιστούς δούλους του που τον ψέλνουν με το να ταπεινώσει το υπερυψωμένο (υπερήφανο) φρύδι του εχθρού μας, που δεν είναι άλλος από τον Διάβολο. Κι αυτό θα γίνει αν μας ανυψώσει και μας στηρίξει ακλόνητα πάνω στο θεμέλιο της πίστεως. Και θεμέλιο δεν είναι κανένας άλλος παρά ο Χριστός, ο ακρογωνιαίος λίθος, όπου μπορούμε να στηρίξουμε και να κτίσουμε την ύπαρξή μας. Η υπόμνηση πάλι ότι βρισκόμαστε στην γ΄ βιβλική Ωδή, όπου εκτίθεται η προσευχή της προφήτιδας Άννας, γίνεται με το «ἐστηριγμένους ἀκλόνητον» το οποίο θυμίζει το «εστερεώθη η καρδία μου εν Κυρίω».
1 Πόλος= άξονας, τροχιά, (ουράνια τροχιά) τρίβος πόλου= ο δρόμος της ουράνιας τροχιάς, ο δρόμος από τη γη στον ουρανό ή τροχιά γύρω από τον άξονα (Χριστό)
