Η κατανόηση της θρησκευτικότητας και η ψυχοσύνθεση του εφήβου
10 Δεκεμβρίου 2021Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο θα σταχυολογήσουμε ορισμένες βασικές ψυχαναλυτικές θεωρίες για την κατανόηση της θρησκευτικότητας και την ψυχοσύνθεση του εφήβου:
RousseauJ. J. Στο έργο του Αιμίλιος[1] ο Rousseau αφενός αποδέχεται ότι ο Θεός Δημιουργός έπλασε μόνο καλά δημιουργήματα, τα οποία διαφθάρηκαν από τον άνθρωπο[2], αλλά αφετέρου ως προς την θρησκευτική αγωγή είναι αρνητικός για δύο λόγους:
- Τα παιδιά βλέπουν με την ψυχή και αυτό έχει ως συνέπεια να μην μπορούν να συλλάβουν την ακατάληπτη θεία φύση.
- Τα παιδιά δεν μπορούν να ξεχωρίσουν το άπειρο από το πεπερασμένο.[3]
FreudS. Ο Θεός είναι ο ανώτερος πατέρας[4]. Έτσι κατά τον Freud, η θρησκευτικότητα του ανθρώπου εδράζεται στην αδυναμία του ν’ αντιμετωπίσει τις εξωτερικές δυνάμεις. Ο Θεός είναι τιμωρός, απειλητικός και παντοδύναμος πατέρας της παιδικής ηλικίας[5]. Εξαιτίας της κριτικής του στάσης έναντι της θρησκείας γιατί θεωρήθηκε ως παθολογικό φαινόμενο παιδικής εξάρτησης που δεν έχει παραμεριστεί, δεν ανέπτυξε κάποια συγκεκριμένη θεωρία περί της θρησκευτικής εξέλιξης του ατόμου. Αλλά στην ψυχανάλυση απαντώνται ορισμένες έννοιες που βοηθούν στην διασαφήνιση της θρησκευτικής εξέλιξης όπως είναι π.χ.: η διάκριση μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου, η θεωρία των ορμών, το πρόβλημα της καταπίεσης, η διάκριση των διαδοχικών σταδίων και συγκρούσεων και ο σχηματισμός των ψυχικών δομών[6].
EriksonE. Ο Erikson καθιέρωσε δύο βασικές έννοιες <<βασική εμπιστοσύνη>> και <<ταυτότητα>> . Μίλησε για στάδια εξέλιξης του ατόμου και τα οποία τα εντάσσει σ’ ένα <<κύκλο ζωής>>, που ακολουθεί μια προκαθορισμένη εξελικτική ιστορία[7]. Αν η συγκεκριμένη σειρά δεν ολοκληρωθεί, το άτομο θα υποστεί κάποιες παθολογικές συνέπειες. Εμείς θα εστιάσουμε στο στάδιο της εφηβικής ηλικίας όπου κυριαρχεί το δίπολο ταυτότητα-σύγχυση[8]. Αυτές οι δύο έννοιες αποτελούν ένα πόλο μεταξύ των οποίων το άτομο προσπαθεί να βρει για εκείνο την καλύτερη θέση[9]. Έτσι αυτά τα στάδια έχουν ένα εξελικτικό χαρακτήρα. Αρχικά το άτομο πρέπει να βρει τον κατάλληλο άξονα και ύστερα να επιλέξει μια θέση, η οποία συνδέεται με την προσωπική εκτίμηση του ατόμου. Η ατομική κρίση εκδηλώνεται εφόσον έχουν εκδηλωθεί όλες οι προηγούμενες. Η μη επίλυση μιας κρίσης μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο όριο μπορεί να αποτελέσει το αίτιο μιας ψυχικής καθυστέρησης[10]. Κατά τον Erikson, η θρησκευτικότητα στηρίζεται σε τρεις επιθυμίες ή πρότυπα:
- Η επιθυμία να βρίσκεται σ’ ένα ασφαλή περιβάλλον δίπλα σε καλοπροαίρετες υπάρξεις (γονείς) και συνδέεται με το αίσθημα ασφάλειας και βεβαιότητας, που δίνει στον πιστό
- Η επιθυμία να στηριχθεί στην αυθεντία και την σοφή καθοδήγηση.
- Η τελευταία επιθυμία είναι η επιθυμία για λύτρωση και για την ύπαρξη μιας κατάστασης <<καθαρής ύπαρξης>>, που δεν θα υφίσταται η υποχρέωση επιλογής μεταξύ καλού και κακού.
Η βασική πηγή της θρησκευτικότητας είναι η βασική εμπιστοσύνη, που δεν δεσμεύεται από επιφυλάξεις και αποδείξεις[11]. Η θρησκεία δίδει την δυνατότητα να παραμεριστούν οι φόβοι και οι αμφιβολίες απέναντι στη ζωή. Τέλος σημαντικός παράγοντας της θρησκευτικότητας είναι η ανάμνηση του <<χαμένου παραδείσου>> της παιδικής ηλικίας.
PiagetJ. Ο Piaget αποτελεί τον κυριότερο εκπρόσωπο της γνωστικής ψυχολογίας. Δημιούργησε νέες επιστημονικές προσεγγίσεις και μοντέλα κατανόησης της σκέψης των παιδιών και παρουσίασε ένα μοντέλο για τη νοητική ανάπτυξη του ανθρώπου, που διαρθρώνεται σε τέσσερις περιοχές[12]. Εμείς θα αναφερθούμε για χάριν συντομίας στην τέταρτη. Η τέταρτη περιοχή ή περίοδος είναι αυτή των αφηρημένων λογικών ενεργειών. Χαρακτηρίζεται από την ικανότητα σύνθεσης υποθετικών σκέψεων και ξεκινά μετά την ηλικία των έντεκα[13]. Ο άνθρωπος διαθέτει την ικανότητα να γνωρίζει και να κατανοεί μόνο ένα τμήμα της πραγματικότητας μέσω των αισθήσεων[14]. Έτσι η νόηση λειτουργεί έχοντας ως βάση αυτές τις μεμονωμένες εικόνες που λαμβάνει από τις αισθήσεις και τις πληροφορίες που εξάγει από τις εικόνες[15]. Έτσι η εικόνα μεταβάλλεται διαρκώς και οδηγείται από το ατελέστερο σημείο στο τελειότερο με την βοήθεια των νέων πληροφοριών που προσλαμβάνει. Ο Piaget δημιούργησε τρεις βαθμίδες ηθικής κρίσης στο παιδί, οι οποίες προέκυψαν μέσα από την διερεύνηση των τρόπων με τους οποίους τα παιδιά κατανοούν τους κανόνες του ομαδικού παιχνιδιού, τους ηθικούς κανόνες που θέτουν οι γονείς και τον τρόπο ανάπτυξης στα παιδιά της διάπλασης ηθικών εννοιών (ισότητα, δικαιοσύνη και ομαδική ευθύνη). Αυτές οι τρείς βαθμίδες είναι ο απλός ηθικός ρεαλισμός, η ετερόνομη ηθική και η αυτόνομη.
KohlbergL. Ο Kohlberg αποσαφήνισε τα επιστημονικό μοντέλο του Piaget ως προς την ανάπτυξη της ηθικότητας. Για να ερευνήσει το αξιακό υπόβαθρο ενός ανθρώπου χρησιμοποιεί ως εργαλείο την συνέντευξη, που το θέμα της είναι σχετικό με κάποιο ηθικό δίλλημα[16]. Οι απαντήσεις που δίδουν οι ερωτώμενοι εστιάζουν στην αιτιολόγηση των απαντήσεων τους, που στηρίζονται στο δικό τους προσωπικό ηθικό κώδικα. Οι βαθμίδες ηθικής ανάπτυξης κατά τον Kohlberg είναι τρείς. Εμείς θα εξετάσουμε την τρίτη βαθμίδα. Η τρίτη βαθμίδα αναφέρεται στην μετασυμβατική ηθική και εστιάζει στην εφηβική ηλικία. Η συγκεκριμένη βαθμίδα αποτελείται από δύο στάδια. Το πρώτο στάδιο είναι των κοινωνικών σχέσεων, δηλαδή η κοινωνική χρησιμότητα και το στάδιο του ατομικού δικαίου. Όλοι οι άνθρωποι είναι ενεργά μέλη ενός οργανωμένου κοινωνικού συνόλου μέσα στο οποίο πρέπει να συμμορφωνόμαστε στους νόμους[17]. Οι νόμοι είναι μια θεσπισμένη συμφωνία μεταξύ των μελών για μια αρμονική συμβίωση και πρέπει να είναι αποδεκτοί απ’ όλο το σύνολο, ακόμη και αν για μια μερίδα των μελών μπορεί να είναι άδικοι[18]. Οι έφηβοι κατανοούν ως ηθική την προσπάθεια του ανθρώπου να προστατέψει τα ατομικά δικαιώματα του. Η προστασία των ατομικών δικαιωμάτων μπορεί να πραγματωθεί με την διατήρηση της σταθερότητας και αρμονίας της κοινωνίας. Το δεύτερο στάδιο είναι των γενικών ηθικών αρχών. Κατά το στάδιο αυτό, ο έφηβος στρέφει το ενδιαφέρον του στις εσωτερικευμένες πανανθρώπινες ηθικές αξίες και στην δική του ατομική συνείδηση[19]. Έτσι η ηθική μπορεί ν’ έρθει σε ρήξη με τους θεσπισμένους νόμους και τα πιστεύω μιας κοινωνίας. Σ’ αυτό το στάδιο φτάνουν πολύ λίγοι άνθρωποι[20]. Η μετάβαση από το ένα στάδιο στο άλλο πραγματώνεται μέσα από εξελικτικές διαδικασίες. Άρα αυτή η ιεραρχική σειρά δεν μπορεί ν’ αντιστραφεί[21]. Η ηθική κρίση του κάθε σταδίου σε σχέση με τα προηγούμενα είναι ανώτερη ή καλύτερη. Κατά τον Kohlberg, η θρησκεία αναφέρεται στο περιεχόμενο των ηθικών κανόνων και είναι κάτι που τοποθετείται πάνω από κάθε ηθική κρίση[22].
GoldmanR. OGoldman προσπάθησε ν’ αποδείξει ότι τα εξελικτικά στάδια του Piaget μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εργαλεία κατανόησης της Βίβλου[23]. Για τα θρησκευτικά χαρακτηριστικά της εφηβικής ηλικίας αναφέρει τα εξής: Κατά την ηλικία των 13 παρατηρείται μια αλλαγή στην σκέψη[24]. Οι ιδέες περί της θρησκείας και της κατανόησης των βιβλικών ιστοριών μπορούν ν εξετασθούν και ν’ κατανοηθούν με λιγότερο σαφής όρους. Έτσι η γλώσσα της θρησκείας γίνεται πιο εύκολα αντιληπτή. Ο Θεός πλέον μπορεί να νοηθεί μέσα από σύμβολα και αφηρημένους όρους[25]. Δηλαδή ο Θεός είναι κάτι που δεν μπορούμε να δούμε. Η επικοινωνία Θεού-ανθρώπου είναι πνευματική και συνδέεται με τον έσω άνθρωπο και είναι μια προσωπική εμπειρία που διαφέρει από άνθρωπο σ’ άνθρωπο[26]. Η αλήθεια της Βίβλου γίνεται αντιληπτή δια της αλληγορίας[27]. Η εφηβεία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια περίοδος αποφάσεων.
Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ
