Ο ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ (270-348) (1752 χρόνια από τη γέννησή του)
12 Δεκεμβρίου 2021Συμπληρώνονται φέτος 1752 χρόνια από τη γέννηση του Αγίου και Θαυματουργού Σπυρίδωνος. Είναι 1752 χρόνια ΠΑΡΩΝ, ως οικείος του Θεού, ως Άγιος εν μέσω Αγίων, ως ευεργέτης των ανθρώπων και ως οικονόμος της κτίσεως. Η επίγεια ζωή του ήταν μία πορεία στα χνάρια του Κυρίου «εὐεργετῶν καὶ ἰώμενος πάντας» (Πράξεων ι΄, 38). Όντας γνήσιος τύπος και τόπος Χριστού «ὅσιος, ἄκακος, ἀμίαντος…» (Εβραίους, ζ΄ 26), ανήλθε όλα τα στάδια της πνευματικής ζωής, κάθαρση-φωτισμός-θέωση και κατέστη «ουράνιος άνθρωπος και επίγειος άγγελος». Η παρουσία του ιερού λειψάνου του αποτελεί απόδειξη της αφθαρσίας της φύσεως, της θεραπείας του προσλήμματος και πιστοποίηση της κοινής αναστάσεως «και ζης εν μακάρεσι, και ου μακρόν ύπνον ιαύεις, αλλά φέρεις μορφήν αρτιθανούς (μόλις δηλ. σε έχει αγγίξει ο θάνατος) Σπυρίδων».
Γεννήθηκε το 270 στην Άσσια [1] της Κύπρου και έζησε την περίοδο της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Κωνσταντίνου (306-337) και του γιού του Κωνστάντιου (337-361). Ο Άγιος Σπυρίδων ήταν ταπεινός στην καρδιά και απλός στους τρόπους. Εξ αρχής άσκησε το επάγγελμα του βοσκού «ποιμήν προβάτων». Το ίδιο επάγγελμα αναφέρεται ότι ασκούσαν και οι γονείς του. Άνθρωποι καλλιεργητές της γης, αγρότες και κτηνοτρόφοι, απλοί, φτωχοί, αλλά πιστοί, γνήσιοι και ενάρετοι. Με αυτές τις βάσεις και αρχές μεγάλωσαν και το παιδί τους. Ο Σπυρίδων όταν ήρθε σε ηλικία νυμφεύτηκε και απέκτησε από το γάμο του (τουλάχιστον) μία κόρη την Ειρήνη. Σε σύντομο χρονικό διάστημα πεθαίνει η γυναίκα του και μετά από καιρό και η θυγατέρα του Ειρήνη. Ο Συμεών ο Μεταφραστής (10ος αι.), μάς τον παρομοιάζει με τον Ιώβ στην υπομονή, με τον Αβραάμ στη φιλοξενία και με τον Ιακώβ στη φιλανθρωπία (βλ. P.G. τ. 116, στ. 417-468). Οι χριστιανοί της περιοχής του γνωρίζοντας τα πνευματικά του χαρίσματα, τη γεμάτη από αγάπη καρδιά του και την ακράδαντη πίστη που είχε του ζητούν να γίνει ο πνευματικός τους πατέρας και από ποιμήν προβάτων να προαχθεί σε ποιμένα της λογικής τους ποίμνης. Και όντως στο κοινό κάλεσμα ο Σπυρίδων ανταποκρίνεται με το «γενηθήτω το θέλημα του Κυρίου». Αρχικά θα διακονήσει ως πρεσβύτερος τον τόπο του και όταν πεθάνει ο επίσκοπος Τριμυθούντος εκλέγεται στη θέση αυτή ο Σπυρίδων, ως ο πιο άξιος.
Λίαν συντόμως ο Θεός επιβραβεύει τον άριστο καλλιεργητή του αμπελώνος Του και τον προικίζει με το χάρισμα της θαυματουργίας. Ένα χάρισμα που αξίζει να τονίσουμε ότι δεν το λαμβάνει μετά το θάνατό του αλλά πριν, κατά την επίγεια ζωή του. Μοναδικό είναι στο περιεχόμενο το απολυτίκιό του, μία συνεχής διήγηση θαυμάτων: «Της Συνόδου της πρώτης ανεδείχθης υπέρμαχος και θαυματουργώ λόγω μόνω ποταμούς ανεχαίτισας, Σπυρίδων μακάριε σοφέ· όθεν νεκρά σοι εκ τάφου προσφωνεί, και όφιν εις χρυσούν μετέβαλες· και εν τω μέλπειν τας αγίας σου ευχάς, αγγέλους έσχες συλλειτουργούντας σοι Ιερώτατε. Δόξα Τω δεδωκότι σοι ισχύν. Δόξα Τω σε στεφανώσαντι. Δόξα Τω ενεργούντι δια σου τοιαύτα τέρατα» (βλ. Ασματική Ακολουθία και βίος του εν αγίοις πατρός ημών Σπυρίδωνος Επισκόπου Τριμυθούντος του Θαυματουργού Πατρός και Προστάτου Κερκύρας, έκδ. ιζ΄, εν Κερκύρα 1951).
Προσεγγίζοντας το απολυτίκιο ερμηνευτικά, κατά αρχάς μάς αναφέρει τη συμμετοχή του Αγίου στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο, στη Νίκαια της Βιθυνίας, το 325. Εκεί, με τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος, ως πρακτικός-βιωματικός θεολόγος, απέδειξε με το θαύμα του κεραμιδιού (με την αποσύνθεσή του στα τρία συστατικά που το αποτελούσαν: φωτιά, νερό και χώμα) το Τρισυπόστατον και Ομοούσιον της Αγίας Τριάδος, ενισχύοντας τα θεολογικά επιχειρήματα του Μ. Αθανασίου και των λοιπών αγίων θεοφόρων Πατέρων, κατακεραυνώνοντας δε τις κακοδοξίες του Αρείου. Μόνο με τη δύναμη της προσευχής του αναχαίτισε τη ροή ενός ποταμού προκειμένου να τον διαβεί το συντομότερο για να σώσει έναν άνθρωπο από άδικη θανατική καταδίκη. Συνομιλεί με τη νεκρή του κόρη Ειρήνη, σαν να την ξυπνάει στον ύπνο της, προκειμένου να του αποκαλύψει πού είχε κρύψει έναν θησαυρό που της είχαν εμπιστευθεί να φυλάξει πριν το θάνατό της. Και εκείνη του δίνει την απάντηση κάνοντας υπέρβαση των ορίων του θανάτου. Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημάνουμε το εξής. Ότι στην έκδοση της Ασματικής Ακολουθίας του Αγίου Σπυρίδωνος, Κέρκυρα 1951, ο επιμελητής αυτής μακαριστός Μητροπολίτης Κερκύρας και Παξών Μεθόδιος Κοντοστάνος, πολυγραφότατος και υμνογράφος, προέβη σε μερικές παρεμβάσεις–διορθώσεις των υμνογραφικών κειμένων. Συγκεκριμένα στο απολυτίκιο του Αγίου Σπυρίδωνος, στο συγκεκριμένο στίχο, τον οποίο βλέπουμε ευρέως σε Ωρολόγια και Μηναία: «όθεν συ εκ τάφου προσφωνείς ή διο νεκρά συ εν τάφω προσφωνείς …» τον διορθώνει, σε: «όθεν νεκρά σοι εκ τάφου προσφωνεί». Αιτιολογώντας την παρέμβασή του αυτή με το επιχείρημα ότι το θαύμα δεν έγκειται στο γεγονός ότι ο Άγιος μιλάει στη νεκρή κόρη του, αλλά ότι εκείνη τού απαντάει στην ερώτησή του. Το απολυτίκιο συνεχίζει με το θαύμα της μεταβολής ενός φιδιού σε χρυσό. Βοηθάει με αυτόν τον τρόπο έναν αναξιοπαθούντα δανείζοντάς το, αλλά όταν γίνεται η επιστροφή του δανείου, όπως είχε συμφωνηθεί, ο Άγιος το επιστρέφει στη φύση χαρίζοντάς του και πάλι τη ζωή. Μία απόδειξη ανιδιοτέλειας και σεβασμού της κτίσεως. Επιπλέον, ο όφις το σύμβολο της κατάρας, στην περίπτωσή μας μεταβάλλεται σε ευλογία. Κορυφαία δε αναφορά είναι ότι συλλειτουργούσε με αγγέλους, μία απόδειξη της καθαρότητας και της κατά χάριν θεώσεώς του. Για να κλείσει το απολυτίκιο με δοξολογική αναφορά στον αίτιο αυτών των χαρισμάτων και δωρεών, που δεν άλλος από την Τριαδική μας θεότητα. Διότι η δύναμη που εκπέμπει ο Άγιος έχει πηγή τον Θεό. Δόξα, λοιπόν, σε Αυτόν, που σου έδωσε, λόγω της πίστης σου, αυτή τη δύναμη, δόξα σε Αυτόν που σε στεφάνωσε με αυτά τα χαρίσματα και δόξα σε Αυτόν που ενεργεί μέσω σου τα θαύματα.
Ο Άγιος Σπυρίδων περί το 348 προείδε το τέλος της επίγειας ζωής και άφησε σχετικές παρακαταθήκες πριν την κοίμησή του.
«Των θαυμάτων πέλαγος γεγονώς…». Πριν αλλά και μετά την κοίμησή του αναρίθμητα είναι τα θαύματά του.
Το ιερό λείψανο του Αγίου Σπυρίδωνος μετά την εκταφή του παρέμεινε στην Κύπρος έως τον 7ο αι. Τότε λόγω των αραβικών επιδρομών μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Να σημειωθεί ότι η συγκέντρωση των ιερών λειψάνων στην Κωνσταντινούπολη ήταν και μία ευλαβής συνήθεια των αυτοκρατόρων.
Στις αρχές του 13ου αι. έχουμε τη μαρτυρία ότι το λείψανο του Αγίου Σπυρίδωνος υπήρχε στη μονή της Υ.Θ. Οδηγητρίας. Πρόκειται για τη γυναικεία μονή «της Θεοτόκου της Κεχαριτωμένης» της Κωνσταντινουπόλεως.
Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο ναό των Αγίων Αποστόλων, όπου μαρτυρείται τα μέσα 14ου αι. Τέλος την ημέρα της μνήμης του Αγίου Σπυρίδωνος, στις 12 Δεκεμβρίου του έτους 1452, λίγους μήνες πριν την Άλωση, τελέστηκε στον ναό της Αγίας Σοφίας (Της Του Θεού Σοφίας) πανηγυρική Θ. Λειτουργία, για την ένωση των Εκκλησιών, προεξάρχοντος του παπικού Λεγάτου και λατινοφρονήσαντος στη Φλωρεντία Καρδιναλίου Αρχιεπισκόπου Κιέβου Ισιδώρου. Κατά την τελετή «το λείψανον του Αγίου Σπυρίδωνος, του οποίου εωρτάζετο η μνήμη, περιήγετο εν πομπή» (βλ. Α. Κύρου, Βησσαρίων ο Έλλην, τ. Β΄, Αθήναι 1947, σ. 15.).
Το 1453 αμέσως μετά την Άλωση της Πόλεως φυγαδεύτηκε μαζί με το ιερό λείψανο της Αγίας Θεοδώρας της Αυγούστης από τον ιερέα Γεώργιο Καλοχαιρέτη. Μέσω Θράκης, Μακεδονίας και Ηπείρου έφτασε στην Κέρκυρα περί το 1456.
Το θεοφόρο λείψανο του Αγίου Σπυρίδωνος βρίσκεται περίπου έξι αιώνες στην Κέρκυρα. Κατοικητήριο του Αγίου Πνεύματος, ευωδιάζει και παραμένει άφθαρτο και θαυματουργό. Άπειρα τα θαύματα και η ευεργετική του παρουσία στο νησί «προστασία εναργώς αυτήν λοιμού τε και λιμού, σεισμού, πολιορκιών αλλοφύλων, εμφυλίων στάσεων και άλλων μαστίγων διεσώσατο… τοις πίστει δε θερμή προστρέχουσιν, η προς το συμφέρον επιδαψίλευσις των θαυματουργιών αυτού, υφ’ όλου σχεδόν του περί την υφήλιον χριστιανισμού κηρύττεται» (συναξάριον). Η παρουσία του ταυτίζεται με την ιστορία, την παράδοση και τον πολιτισμό της Κέρκυρας. Από τα πρώτα χρόνια της παρουσίας του ιερού λειψάνου στο νησί κατέστη ο πολιούχος και προστάτης του. Είναι επίσης πολιούχος και του Πειραιά.
Φέτος η μνήμη του Αγίου Σπυρίδωνος και η επέτειος των 1750 χρόνων από τη γέννησή του δεν θα εορταστούν όπως τους αξίζουν. Τα μέτρα για την πανδημία covid 19 μας στερούν αυτή την πνευματική χαρά και τιμή. Ζούμε μία ανέορτο εορτή. Ευχή μας ο πόνος και η λύπη που έχει φέρει αυτή η πανδημία, με την απώλεια και νοσηλεία χιλιάδων ανθρώπων, με τις πρεσβείες του Αγίου μας, να εξαλειφθούν άμεσα και να μας χαρίζει όχι μόνο τη σωματική αλλά και την πνευματική μας υγεία. Γιατί κατά τη δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας μας ο φόβος, ο πόνος, η λύπη, η ασθένεια και εν τέλει ο θάνατος είναι συνέπειες της αμαρτίας (υπό την έννοια της λάθους επιλογής, της αστοχίας και κυρίως της διατάραξης της σχέσης με τον Θεό-Πατέρα), αρχής γενομένης από τους Πρωτοπλάστους.
Σε μία πρόσφατη συζήτηση που είχαμε με έναν παλαιό κληρικό της Μητροπόλεως μας (Κερκύρας), μάς έλεγε ότι το 1970 -μεσούσης μάλιστα της Χούντας- γιορτάστηκε πανηγυρικά, τη 12η Δεκεμβρίου, η επέτειος των 1700 χρόνων από τη γέννηση του Αγίου Σπυρίδωνος, προεξάρχοντος του τότε Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερωνύμου Α΄. Ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος στις ομιλίες του εξήρε τους αγώνες του Αγίου Σπυρίδωνος για θέματα πίστεως, το χριστιανικό του ήθος και το θαυματουργικό του χάρισμα προς πάντας, καθιστάμενος ούτως ξακουστός στα πέρατα της οικουμένης και λίαν αγαπητός στους χριστιανούς. Φέτος, λόγω του covid 19, η εορτή του βιώνεται χωρίς την παρουσία των αρχών και του λαού, λιτά, απλά, ταπεινά και λυπητερά μόνο με την παρουσία μικρού αριθμού κληρικών προεξάρχοντος του Μητροπολίτου Κερκύρας, Παξών και Διαποντίων Νήσων κ. Νεκταρίου και τηρουμένων των υγειονομικών πρωτοκόλλων και διατάξεων.
Ένας από τους πρώτους βιογράφους του Αγίου Σπυρίδωνος είναι ο επίσκοπος Πάφου Θεόδωρος (μέσα 7ου αι.). Ο συγγραφή του βίου αυτού προήλθε από μία ομιλία που εκφώνησε ο ίδιος κατά εορτή του Αγίου Σπυρίδωνος το έτος 655 στον εορτάζοντα ναό της Τριμυθούντος. Στηρίζεται σε χειρόγραφο του αρχικού βίου που συντάχθηκε σε στίχους ιαμβικούς από τον Άγιο Τριφύλλιο και σε προφορικές μαρτυρίες ανθρώπων τις οποίες συγκέντρωσε και κατάγραψε. Να σημειωθεί ότι ο έμμετρος βίος του Αγίου Σπυρίδωνος του Αγίου Τριφυλλίου δεν έχει διασωθεί, μόνον έμμεσα από τον Πάφου Θεόδωρο.
Στον βίο αυτό, μεταξύ των θαυμάτων του Αγίου, καταγράφεται και ένα θαυμαστό γεγονός, που θα μπορούσαμε να το συσχετίσουμε με τις πρωτόγνωρες και δίσεκτες μέρες που βιώνουμε και να μας δώσει θάρρος, δύναμη και ελπίδα. Υπήρχε, μας λέει, ένας άνθρωπος που ευλαβούταν πολύ τον Άγιο Σπυρίδωνα και μία χρονιά όταν έφτασε η ημέρα της εορτής του Αγίου, παρά την επιθυμία του και την κατ’ έτος συνήθειά του, δεν μπόρεσε να πάει στην Τριμυθούντα που είναι ο ναός και ο τάφος του και να λάβει τη χάρη του που πηγάζει από το ιερό λείψανό του. Ενώ ο νους του ήταν στον Άγιο και στον ναό που βρίσκεται το τίμιο λείψανό του, αναστέναξε και είπε: «Μνήσθητι ημών, Άγιε Σπυρίδων, και επίσκεψαι ημάς». Αμέσως, μόλις είπε την ευχή, πήγε στην εκκλησία του τόπου του και μόλις μπήκε μέσα ένιωσε την παρουσία του Αγίου. Ο Άγιος ήλθε στην καρδιά του με πνευματικό τρόπο. Τον φίλησε με τη γλυκύτητα της αγάπης που του δώρισε ο Θεός και του μετέδωσε το φωτισμό του. Αφότου εισήλθαν στην εκκλησία του Θεού, έμεινε εκεί μαζί του από την ώρα που μπήκε μέχρι που συμπληρώθηκε η δοξολογία του Τρισαγίου· και έτσι αφού ευλόγησε αυτόν και όλους όσοι βρίσκονταν εκεί στη θεία λειτουργία, έφυγε από την εκκλησία».
Τελειώνει δε ο Θεόδωρος Πάφου με ένα εξόχως μεγάλο δίδαγμα, πολύ ωφέλιμο προς όλους μας, ποιμένες και ποιμενόμενους.
Στην ερώτησή μου προς «φιλόθρησκο άνδρα»:
– Άραγε με ποια καλλιέργεια της καρδιάς του ο Άγιος Σπυρίδων απόκτησε την αληθινή ταπεινοφροσύνη και με αυτή πλουτίστηκε με όλες τις αρετές; Και ποια ήταν η αιτία για την αρχή και την ολοκλήρωση της τόσης και σε τέτοιο ύψος αρετών προκοπής του;
Έλαβα την απάντηση:
– […]Η πνευματική του προκοπή στηρίζεται στους λόγους του Κυρίου, περί του ποιος είναι ο μεγαλύτερος στη βασιλεία των Ουρανών: «Εκείνη την ώρα προσήλθαν οι μαθητές στον Ιησού και του είπαν• “ποιος άραγε είναι μεγαλύτερος στην βασιλεία των ουρανών;” Τότε ο Ιησούς προσκάλεσε ένα παιδί, το έβαλε όρθιο στο μέσον αυτών και τους είπε• Σάς διαβεβαιώνω ότι εάν δεν αλλάξετε φρονήματα και πορεία στη ζωή σας και δεν γίνετε απλοί και άδολοι σαν τα παιδιά, δεν θα εισέλθετε στη βασιλεία των ουρανών. Όποιος λοιπόν ταπεινώσει τον ευατό του σαν αυτό το παιδί, αυτός θα είναι μεγαλύτερος στη βασιλεία των ουρανών» (Ματθ. ιη΄, 1-4). Πράγματι, το Πνεύμα το Άγιο δίδαξε τον Άγιο Σπυρίδωνα να έχει αυτή την αρετή καθ’ όλο το χρόνο της επίγειας ζωής του. Έτσι πάντοτε ζούσε με απλότητα καρδιάς, κάνοντας πράξη την παραπάνω εντολή του Κυρίου. Αφιέρωσε τον εαυτό του στον Θεό, έζησε χωρίς κακίες και πάθη. Για αυτό τον λόγο χαριτώθηκε από τον Θεό και έφτασε σε κορυφαία ύψη πνευματικής προκοπής. Δεν είχε ποτέ μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, παρόλο που η αρετή του ήταν μεγάλη και ξακουστή, παρέμενε μετριόφρων (ταπεινός, απλός και φτωχός).
Ευχή μας, ο Άγιος Σπυρίδων που εορτάζει σήμερα να είναι αρωγός στη ζωή μας, να μας εμπνέει το ήθος του και η παρρησία του στον Θεό να συμβάλει στην άμεση εξάλειψη του covid 19 και στη θεραπεία των νοσούντων.
