Το ελληνικό θαύμα. Οι απαρχές

Τι είναι το «ελληνικό θαύμα» και πώς θα μπορούσε να ερμηνευτεί; Ποιες ήταν οι γενεσιουργές αιτίες του και ποιοι φορείς του;

Λέγοντας «ελληνικό θαύμα» εννοούμε τη σειρά των πολιτισμών που άνθισαν διαδοχικά στον ελληνικό χώρο, για να κορυφωθούν στην ανεπανάληπτη δημιουργία των κλασικών χρόνων. Χαρακτηριστικό είχαν την πλατιά και ισχυρή εμποροναυτική και αποικιστική εξόρμηση. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό ήταν η υψηλή πνευματική και καλλιτεχνική άνθηση. Και τρίτο χαρακτηριστικό, ότι ανάμεσα στους πολιτισμούς αυτούς μεσολαβούσαν περίοδοι κενών και οπισθοδρομήσεων. Το «ελληνικό θαύμα» πορευόταν σαν μία διαδοχή από πλημμυρίδα και άμπωτη, από διαστολή και συστολή. Θα έλεγε κάνεις πως ο Ελληνικός χώρος ήταν μία γιγαντιαία καρδιά που η τιτανικοί παλμοί της εξακόντιζαν κάθε φορά και ένα επεκτατικό και πολιτιστικό κύμα δημιουργίας.

Οι απαρχές του «ελληνικού θαύματος» συμπίπτουν με την έναρξη της εποχής του χαλκού, δηλαδή γύρω στα 2.800 και τότε, στην πρώτη φάση της την πρώιμη χαλκοκρατία 2800 – 1900 π.Χ. δημιουργήθηκαν στον ελληνικό χώρο τρεις προελληνικοί πολιτισμοί.

Ο πρωτοελλαδικό στην ηπειρωτική Ελλάδα

Ο πρώτο κυκλαδικός στις Κυκλάδες

Ο πρώτο μινωικός στην Κρήτη

«Πρωτοελλαδικός» δεν σημαίνει «πρωτοελληνικός», αφού οι Πρωτοέλληνες δεν είχαν ακόμη εμφανιστεί. Ο όρος «ελλαδικός» είναι γεωγραφικός.

Οι πολιτισμοί αυτοί δέχτηκαν ισχυρότατα πλήγματα από το 2000 π.Χ. και έπειτα με την μαζική κάθοδο των πρώτων Ελλήνων Αχαιών, Ιώνων κλπ.  Ο πρωτοελλαδικός πολιτισμός κατέρρευσε, ο πρωτοκυκλαδικός εξαρθρώθηκε, ο πρωτομινωικός αναδιπλώθηκε.

Ακολούθησε όμως η ανάρρωση σε λίγους αιώνες και η δημιουργία ανανεώθηκε. Ο κυκλαδικός πολιτισμός δεν μπόρεσε να συνέλθει. Ο μινωικός όμως μπήκε σε φάση μέγιστης ακμής (1.700 – 1450 π.Χ.). Αλλά και στην ηπειρωτική Ελλάδα, με κέντρο την Πελοπόννησο, αναπτύχθηκε ο μυκηναϊκός πολιτισμός (1.600 – 1.100 π.Χ.) που από το 1450 π.Χ. άρπαξε τη σκυτάλη από τα χέρια των Μινωιτών.

Γύρω στα 1.000 π.Χ. περίπου όμως, ο μυκηναϊκός πολιτισμός δέχθηκε και αυτός βαρύτατο πλήγμα και κατέρρευσε, ενώ άρχιζε η εποχή του σιδήρου. Ακολούθησε πάλι νεκρή περίοδος δύο αιώνων έως ότου άρχισε ξανά η ανάρρωση. Και τότε εμφανίστηκε νέος πολιτισμός, ο αρχαίος Ελληνικός, που κορυφώθηκε στην στον κλασικό ελληνικό πολιτισμό.

Βλέπουμε λοιπόν ότι από το 2800 π.Χ. έως το 336 π.Χ. περίπου, οπότε έληξε η κλασική περίοδος, ο Ελληνικός χώρος παρουσιάζει τρεις κύκλους πλημμυρίδας και δύο αμπώτιδας. Η γιγαντιαία καρδιά έκανε τρεις τιτανικού παλμούς από τους οποίους ο πρώτος είχε προελληνική δομή και η άλλη δύο καθαρά ελληνική. Ποια ήταν όμως η πανίσχυρη δύναμη που ύστερα από κάθε αμπώτιδα, ανανεώνει την πλημμυρίδα; Τι μας λένε τα νεότερα επιστημονικά στοιχεία;

Ανακάλυψη κλειδί για τις ρίζες του ελληνικού θαύματος αποτελεί το κρανίο που ανακαλύφθηκε το 1960 στο σπήλαιο «Κόκκινες Πέτρες» στα Πετράλωνα της Χαλκιδικής. Στην αρχή θεωρήθηκε πως ανήκει στον άνθρωπο του Νεάντερνταλ ο οποίος έζησε από 100.000 έως 40.000 π.Χ. αλλά ο ανθρωπολόγος Άρης Πουλιανός το αποδίδει σε πολύ παλαιότερο ανθρώπινο τύπο που τον αποκάλεσε αρχάνθρωπο και ο οποίος έζησε πριν από 700.000 χρόνια. Φαίνεται λοιπόν πως στον ελληνικό χώρο από την περίοδο αυτή, άνθρωποι πλανώνται εξασφαλίζοντας προς το ζην με την παλαιολιθική οικονομία του κυνηγιού της συλλογής άγριων καρπών και της αλιείας. Όλα δείχνουν πως το 7.000 π.Χ. προέκυψε η παραγωγική επανάσταση, δηλαδή η μεταπήδηση από την θηρευτική στη γεωργική και κτηνοτροφική οικονομία. Έληξε η παλαιολιθική εποχή και ακολουθήσει η νεολιθική που θα διαρκούσε επί 4.000 χρόνια.

Ήδη όμως είναι αποδεδειγμένο πως τα πρώτα ελληνικά πλεούμενα είχαν κάνει ήδη την εμφάνισή τους στα νερά του Αιγαίου. Η θάλασσα είχε ήδη αρχίσει να παίζει τον καθοριστικό της ρόλο στην ανάπτυξη του ελληνικού πολιτισμού κάνοντας αρχή από τον νεολιθικό πολιτισμό, κατά τη διάρκεια του οποίου πολυάριθμοι οικισμοί εμφανίστηκαν στην Κνωσό, την Αθήνα, Μακεδονία, τη Μαγνησία.

Αυτό όμως μου έδωσε στον νεολιθικό πολιτισμό την μεγάλη ώθηση ήταν η έναρξη της χρήσης του χαλκού με την οποία εισερχόμαστε στην εποχή του χαλκού από το 2800 π.χ. περίπου. Το βιοτικό επίπεδο ανέβηκε κατακόρυφα.

Κατά την περίοδο αυτή, τα μεγαλύτερα επιτεύγματα ανήκουν στους Κυκλαδίτες, οι οποίοι, μην μπορώντας να εξασφαλίσουν προϊόντα για τους ανεπτυγμένους οικισμούς τους, κυριάρχησαν στη θάλασσα και υπήρξαν οι πρώτοι που κατάφεραν να πραγματοποιήσουν ταξίδια 200 και πλέον μιλίων, διαρκείας 30 έως 40 ωρών, φτάνοντας στα πέρατα της Δυτικής Μεσογείου ως της Βαλεαρίδες όπως απέδειξε ο Σπύρος Μαρινάτος στο έργο του «Οι Κυκλάδες ως παράγων του μεσογειακού πολιτισμού», επιτηρίς εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών, 1962. Β΄, σσ 241 – 243.

Σε επιτεύγματα δεν υστέρησαν και οι Μινωίτες Κρήτες μόνο που εξαπλώθηκαν ιδιαίτερα στην Ανατολική Μεσόγειο.

Αυτή είναι η κατάσταση στον ελλαδικό χώρο λίγο πριν το ξεκίνημα της δεύτερης χιλιετίας προ Χριστού η οποία έμελλε, από την έναρξη της κιόλας, να επιφέρει βίαιες και ριζικές αλλαγές στην υπάρχουσα κατάσταση.