Πάμε…κατηχητικό; Κρίση τελική, εδώ και τώρα

Πάμε…κατηχητικό; Κρίση τελική, εδώ και τώρα

(Κατά Ματθαίον 25, 31-46, Α΄ Κορινθίους 8, 8-13 & 9, 1-2)

Αγαπημένε μου κατηχητή,

Αγαπημένη μου κατηχήτρια,

Η σημερινή παραβολή είναι απολύτως ξεκάθαρη και δεν αφήνει κανένα περιθώριο παρερμηνείας της απάντησης που δίνει. Ποιο είναι όμως το ερώτημα; Ίσως να μπορεί να διατυπωθεί κάπως έτσι:

Τι ζητάει από μας ο Θεός; Πώς θα μας κρίνει; Και μάλιστα, όχι μόνον τότε, στο μακρινό μέλλον, αλλά και στο παρόν, σε κάθε στιγμή της τωρινής ζωής μας. Ας την διαβάσουμε λοιπόν:

                                  ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΕΡΙΚΟΠΗ

Πώς θα κριθεί ο κόσμος

³¹«Όταν θα έρθει ο Υιός του Ανθρώπου με όλη του τη μεγαλοπρέπεια και θα τον συνοδεύουν όλοι οι άγιοι άγγελοι, θα καθίσει στο βασιλικό θρόνο του. ³²Τότε θα συναχθούν μπροστά του όλα τα έθνη, και θα τους ξεχωρίσει όπως ξεχωρίζει ο βοσκός τα πρόβατα από τα κατσίκια. ³³Τα πρόβατα θα τα τοποθετήσει στα δεξιά του και τα κατσίκια στ’ αριστερά του. ³⁴Θα πει τότε ο βασιλιάς σ’ αυτούς που βρίσκονται δεξιά του: “ελάτε, οι ευλογημένοι απ’ τον Πατέρα μου, κληρονομήστε τη βασιλεία που σας έχει ετοιμαστεί απ’ την αρχή του κόσμου. ³⁵Γιατί, πείνασα και μου δώσατε να φάω, δίψασα και μου δώσατε να πιω, ήμουν ξένος και με περιμαζέψατε, ³⁶γυμνός και με ντύσατε, άρρωστος και μ’ επισκεφθήκατε, φυλακισμένος κι ήρθατε να με δείτε”. ³⁷Τότε θα του απαντήσουν οι άνθρωποι του Θεού: “Κύριε, πότε σε είδαμε να πεινάς και σε θρέψαμε ή να διψάς και σου δώσαμε να πιεις; ³⁸Πότε σε είδαμε ξένον και σε περιμαζέψαμε ή γυμνόν και σε ντύσαμε; ³⁹Πότε σε είδαμε άρρωστον ή φυλακισμένον κι ήρθαμε να σε επισκεφθούμε;” ⁴⁰Τότε θα τους απαντήσει ο βασιλιάς: “σας βεβαιώνω πως αφού τα κάνατε αυτά για έναν από τους άσημους αδερφούς μου, τα κάνατε για μένα”.

⁴¹»Ύστερα θα πει και σ’ αυτούς που βρίσκονται αριστερά του: “φύγετε από μπροστά μου, καταραμένοι· πηγαίνετε στην αιώνια φωτιά, που έχει ετοιμαστεί για το διάβολο και τους δικούς του. ⁴²Γιατί, πείνασα και δε μου δώσατε να φάω, δίψασα και δε μου δώσατε να πιω, ⁴³ήμουν ξένος και δε με περιμαζέψατε, γυμνός και δε με ντύσατε, άρρωστος και φυλακισμένος και δεν ήρθατε να με δείτε”. ⁴⁴Τότε θα του απαντήσουν κι αυτοί: “Κύριε, πότε σε είδαμε πεινασμένον ή διψασμένον ή ξένον ή γυμνόν ή άρρωστον ή φυλακισμένον και δε σε υπηρετήσαμε;” ⁴⁵Και θα τους απαντήσει: “σας βεβαιώνω πως αφού δεν τα κάνατε αυτά για έναν από αυτούς τους άσημους αδερφούς μου, δεν τα κάνατε ούτε για μένα”. ⁴⁶Αυτοί λοιπόν θα πάνε στην αιώνια τιμωρία, ενώ οι δίκαιοι στην αιώνια ζωή».

Ένα πρώτο ερώτημα είναι το γιατί να βάλουμε στη ζωή μας κριτή; Γιατί να αγωνιούμε πώς θα μας κρίνει ο Θεός; Η ζωή μας περνάει κανονικά, οι απασχολήσεις μας συνεχίζονται, ο καθένας από μας, βυθισμένος στον μικρόκοσμό του, είναι αμφίβολο αν έχει έστω και λίγα λεπτά να νοιαστεί για το αν εγκρίνει ο Θεός τις επιλογές του. Και στο κάτω κάτω , οι εποχές μας πλέον δεν ασχολούνται με την άποψη κάποιου, που βρίσκεται έξω από αυτόν τον κόσμο. Και μάλιστα δεν ασχολούνται με κάποιον που κραδαίνει μια απειλή για κόλασες και παράδεισους.

Ένα δεύτερο ερώτημα είναι το τι μπορεί να σημαίνει Κόλαση και Παράδεισος, ενώ είμαστε ακόμη ζωντανοί; Είναι άραγε καταστάσεις που μας περιμένουν μετά; Υπάρχει η πρόγευσή τους ήδη από αυτή τη ζωή; Και τελικώς, ποιος μας βεβαιώνει πως υπάρχουν στ΄ αλήθεια;

Η αλήθεια είναι πως σήμερα ο Χριστός απειλεί, σχεδόν τρομοκρατεί. «Πηγαίνετε» , λέει στους άσπλαχνους, «εσείς οι καταραμένοι στο πυρ το αιώνιο, το ετοιμασμένο για τους δαίμονες».

 Το πολύ ενδιαφέρον είναι πως αυτοί οι καταραμένοι δεν δέχονται τις κατηγορίες. Αρνούνται πως αδιαφόρησαν να περιθάλψουν τον Θεό. Αντίθετα, αντιλαμβανόμαστε πως ήταν σε επιφυλακή για να Τον αναγνωρίσουν , όταν θα εμφανιστεί.

Τα λόγια του Χριστού μας είναι σοκαριστικά. Και αυτοί που σκανδαλίστηκαν, είναι οι ίδιοι που σκανδαλίστηκαν με την παραβολή του Ασώτου, με την παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου, με την παραβολή του καλού Σαμαρείτη. Είναι οι Φαρισαίοι, που ουσιαστικά εκπροσωπών εκείνους τους θρησκευόμενους ανθρώπους όλων των εποχών, που αντιλαμβάνονται  την πνευματική ζωή ως κάτι μεταφυσικό, επουράνιο, αποκομμένο από τα εγκόσμια, εκείνους που με αγωνία διαρκώς επιδιώκουν να εξευμενίσουν έναν Θεό της φαντασίας τους, που δήθεν ζητά διαρκώς την εφαρμογή εντολών, κανόνων, τύπων και απαγορεύσεων.

Ιδού λοιπόν, κατά τη γνώμη μου,  η απάντηση στο πρώτο ερώτημα: Αποδέκτες της σημερινής παραβολής είναι εκείνοι, που αληθινά αναζητούν την αλήθεια, εκείνοι, που έχουν βάλει την αναζήτηση του Θεού ως σημαντική παράμετρο της ζωής τους.

Τότε λοιπόν, θα πείτε, χίλιες φορές καλύτερα ζουν οι άπιστοι και οι αδιάφοροι. Τουλάχιστον εκείνοι δεν βρίσκονται διαρκώς υπόδικοι και απολογούμενοι!

Πολύ σωστά! Αν όντως ο Θεός βάλθηκε να καταδυναστεύει τις ζωές μας, καλύτερα μακριά Του!

Βλέπετε λοιπόν, γιατί με τόση οξύτητα μιλά σήμερα ο Θεός σε εκείνους που έχουν τόσο εσφαλμένη εντύπωση για τον Θεό; Βλέπετε, πως, εάν δεν τους ταρακουνήσει και τους αφήσει να πορεύονται με τόσο λάθος εικόνα για Εκείνον, οι επιλογές του είναι δύο:

 Ή θα περάσουν μια ζωή διαρκούς αγωνίας για το εάν έχουν ικανοποιήσει τον Θεό μέσα από την εφαρμογή ατελείωτων «πρέπει», ή, αργά ή γρήγορα, θα εγκαταλείψουν τον Θεό, εξαντλημένοι από μια ατέλειωτη προσπάθεια, που ποτέ δεν είναι αρκετή.

Σήμερα ο Χριστός αποφασίζει να μιλήσει στους Φαρισαίους και στους τυπολάτρες θρησκευόμενους με τη δική τους γλώσσα:

«Ώστε φοβάστε την Κόλαση! Ώστε νομίζετε πως το μοναδικό ενδιαφέρον μου είναι το εάν θα εφαρμόσετε ένα ατέλειωτο κατεβατό εντολών για να με έχετε δικό σας! Έ, λοιπόν, αυτό που φοβάστε το έχετε πάθει ήδη. Είστε στην Κόλαση του χωρισμού σας από Μένα. Δεν είμαι Αυτός που νομίζετε, δεν είμαι εκεί που νομίζετε. Ήδη βιώνετε την οδύνη της στέρησής μου και δυστυχείτε, διότι δεν σας έφτιαξα δούλους μου προσκυνημένους, φοβισμένους και αγχωμένους για το τι μ΄  αρέσει και τι όχι. Κι εσείς σέρνεστε σαν τα φοβισμένα ζωντανά. Σας έφτιαξα εικόνες μου, όντα χαράς από το κέρασμα αγάπης προς όλους, όντα σχέσης με τον άλλον και Εμένα. Κι εσείς νοιάζεστε μόνο να περισώσετε μια ψεύτικη εικόνα σας, ανύπαρκτη και ουτοπική, μεταβάλλοντας την εγωιστική τελειομανία σας σε δήθεν θέλημα μου. Δικός μου είναι ο Παράδεισος της ανοιχτής αγκαλιάς, της αποδοχής  και της  αγάπης. Η Κόλαση είναι δικό σας κατασκεύασμα, συνέπεια της  απομάκρυνσής σας από μένα. Κόλαση υπάρχει και παραϋπάρχει. Μόνο που είναι η αυτοκαταδίκη σας. Κόλαση είναι εκεί που εσείς αποφασίσατε να μην είμαι».

Ιδού λοιπόν και απάντηση στο δεύτερο ερώτημα: Από τη ζωή αυτή ξεκινά ο δρόμος προς τη ζωή και ο δρόμος προς το πυρ της θεϊκής στέρησης.

Αν θέλετε, ρίξτε μια ματιά και στην αποστολική περικοπή. Κοιτάξτε με πόσο υπέροχο τρόπο ο υπέροχος Άγιος Παύλος μας αποενοχοποιεί από τα «πρέπει» και θέτει ως κριτήριο του σωστού και του λάθους, τον σκανδαλισμό του αδελφού μας. (Α΄ Κορ. 8, 9-13)

Όλοι διψάμε Θεό. Κάποιο το ξέρουν και κάποιοι όχι. Εκείνοι που το ξέρουν, ψάχνουν. Και σήμερα ο Χριστός λυτρώνει από τη δίψα της αναζήτησης και δείχνει δρόμο ασφαλή. Οι άνθρωποι γύρω μας δεν είναι όντα λάσπης και καταδίκης στην ανυπαρξία. Δεν αποτελούν απειλή για την ελευθερία και την αξία μας. Δεν θέλουν και δεν μπορούν να μας βλάψουν αληθινά. Μπορούν ίσως από άγνοια και πόνο, να μας πληγώσουν. Αν όμως πιστέψουμε τα λόγια του αγαπημένου μας Χριστού –και πρέπει να τα πιστέψουμε- η θεϊκή εικόνα σε κάθε άνθρωπο δεν εξαφανίζεται. Στιγματίζεται, μα δεν καταστρέφεται. Σ΄ αυτήν την κρυμμένη, αλλά ολοζώντανη θεϊκή εικόνα, πρέπει να έχουμε την ματιά προσηλωμένη. Και μάλιστα σε μια εικόνα, όχι αναπαράσταση ή αντίγραφο Θεού, αλλά εικόνα-δρόμο προς συνάντηση με τον Θεό που λαχταράμε και θα κάναμε τα πάντα για ένα – δυο δευτερόλεπτα να βρεθούμε στη σκιά Του. Κι έρχεται σήμερα και μας λέει:

«Δυο δευτερόλεπτα μόνο; Διατίθεμαι για όλη τη ζωή σου, φτάνει να μένεις κοντά στους ανθρώπους. Φέρσου τους σα να  ΄μουν εγώ, αγκάλιασέ τους σα να ΄μουν εγώ, μίλα τους σα να ΄μουν εγώ, ταπεινώσου απέναντί τους σα να  ΄μουν εγώ. Μέσα  απ’  αυτούς  θα δεις το έλεος και την αγάπη μου να σε πλημμυρίζουν, μέσα  από τη δική τους ματιά, τη γεμάτη ευγνωμοσύνη για την αγάπη που τους έδειξες, θα γευτείς  τη δική μου αποδοχή».

Ύπαρξε άνθρωπος που ρώτησε φίλο του για κάποιον κοινό γνωστό  τους:

«Πώς τον ανέχεσαι; Αν είχα δεχτεί εγώ αυτή την συμπεριφορά, θα τον είχα διαγράψει».

Κι ό άλλος του απάντησε:

«Το σκέφτηκα κι εγώ. Μετά όμως σκέφτηκα: Ζήτησα από τον Θεό να ελκύσει κοντά Του με κάθε τρόπο. Ήξερα πως κοντά Του πάνε οι ταπεινοί και πως, για να σπάσει ο εγωισμός μου, θα είχα ζόρι. Λες λοιπόν, ο άνθρωπος αυτός, ο προσβλητικός και απαράδεκτος για τα μέτρα του κόσμου, να είναι άγγελος Κυρίου που με λειαίνει να χωρέσω από εκείνο το στενό πορτάκι που οδηγεί στο έλεός Του; Και δεν θα το πιστέψεις: Όχι μόνον δεν τον διαγράφω, άρχισα και να του είμαι υποχρεωμένος. Ίσως  και να ‘ναι ο Χριστός που με προπονεί και περιμένει με αγωνία να τα καταφέρω».

Ζητάμε όλοι τον Θεό. Καιρός να αφουγκραστούμε λίγο και τις οδηγίες που μας δίνει για να βρεθούμε στην αγκαλιά Του!

Υποθετικές συζητήσεις

Αφού τελειώσει η εξιστόρηση, δύο πράγματα ίσως να ήταν χρήσιμο να λεχθούν,:

Το πρώτο έχει να κάνει περισσότερο με το ιστορικό πλαίσιο της περικοπής, αλλά και γενικότερα με τις βασικές κατευθύνεις του ευαγγελίου του Ματθαίου.

Σε ποιους νομίζετε παιδιά πως απευθύνεται κυρίως ο Χριστός;

Ο ευαγγελιστής, μέσα από τα λόγια του Ιησού, στηλιτεύει την τυπολατρία των Φαρισαίων και διαχρονικά, όλων εκείνων που εξαντλούν την θρησκευτικότητά τους σε μια ατομική πορεία σχολαστικής τήρησης κανόνων. (Σάββα Αγουρίδου, Εισαγωγή εις την Καινήν Διαθήκην, εκδ. ΓΡΗΓΟΡΗ, 126-133) Άλλωστε ο Ματθαίος είναι που επισημαίνει στο κεφ. 9,13 «έλεος θέλω και ου θυσίαν». Ας θυμίσουμε ακόμη το αγωνιώδες ερώτημα για το πού κατοικεί ο Θεός, όπως ρωτάει η Σαμαρείτιδα τον Κύριο (Ιω. 4,20). Και εάν εκεί ο Χριστός αρνείται να εγκλωβίσει τον Θεό σε πέτρινους ναούς, εδώ τον ταυτίζει με τους θνητούς ανθρώπους, έμψυχους όμως ναούς.

Το δεύτερο αφορά τα έσχατα.

Στον νέο κόσμο του Θεού, ποιο βασικό στοιχείο φαίνεται να κυριαρχεί;

Στον νέο κόσμο του Θεού, η βασική και μεγαλύτερη δύναμη που ενώνει τους ανθρώπους είναι η αγάπη. Και εδώ μπορείτε να κάνετε μια πρώτη αναφορά στο «σήμερα». Τι κρατάει σήμερα του ανθρώπους ενωμένους;…… . ο φόβος….το κοινό συμφέρον…… Και πόσο εύκολα οι δεσμοί των ανθρώπων σπάνε για αφορμές ασήμαντες. Μήπως τελικά η αγάπη είναι δώρο του Θεού προς εκείνους που διψούν να συναντήσουν Αυτόν και την αγάπη Του για τους ανθρώπους; Μια πιο θεολογική διατύπωση είναι η έννοια της «μετοχής» του ανθρώπου στην αγάπη του Θεού, μέσω της πίστης και της συμμετοχής του στη ζωή της Εκκλησίας.

Ας θυμίσουμε τέλος, ρωτώντας τα παιδιά, ποιο είναι το γενικότερο μήνυμα και ο σκοπός των ημερών που διανύουμε.

Το γενικότερο πλαίσιο των ημερών είναι το Τριώδιο, η περίοδος αυτή της προετοιμασίας, η οποία τελικό της στόχο έχει να βρούμε το θάρρος να μετρήσουμε τον εαυτό μας με τα κριτήρια του Θεού και όχι τα δικά μας ή του κόσμου. Και την Κυριακή αυτή ένα νέο κριτήριο μάς μετράει: Η έμπρακτη αγάπη, που στην τέλεια μορφή της δεν ξεχωρίζει ως αποδέκτη τον Θεό από τον άνθρωπο.

Άλλες φορές, κατά την παρουσίαση της περικοπής, έχω αντιμετωπίσει πολύ ενδιαφέροντα και ολίγον προκλητικά ερωτήματα, όπως:

«Εδώ καλά- καλά δεν έχω εγώ, τι να δώσω;»(Και πολύ φοβούμαι πως οι συνθήκες των ημερών, το ερώτημα αυτό θα το κάνουν όλο και συχνότερο). Συνήθως εδώ βρίσκω την ευκαιρία να αναφερθώ, όχι μόνο στην υλική προσφορά, αλλά σε κάτι ευρύτερο και πιο ουσιαστικό: Στην αγαπητικό διάθεση που πάντα βρίσκει τρόπο να προσφέρει. Ρωτάω μάλιστα κάποιες φορές: «Έχεις γνωρίσει ανθρώπους που τους αισθάνεσαι πάντα έτοιμους να προσφέρουν, έστω και αν έχουν ελάχιστα;» Πάντα παίρνω θετική απάντηση. Επιπλέον έχω πάντα έτοιμο το χωρίο από του τρεις πειρασμούς του Χριστού : ουκ έπ΄ άρτω μόνω ζήσεται ο άνθρωπος (Ματθ. 4,4) Πολλές οι ανάγκες του ανθρώπου, πολλών λογιών οι φτώχιες, πολλοί και οι δρόμοι της αγάπης.

Ξαναρωτάω: «Γνωρίζετε ανθρώπους που τα έχουν όλα και δεν είναι ευτυχείς;»

Και δώ, θετική απάντηση παίρνω. Και για να επανέλθω στο φρόνημα,  η ιστορία με το κρεμμύδι, όπως την εξιστορεί ο Ντοστογιέφσκι, δίνει πολλά ερεθίσματα. Ας τη θυμηθούμε:

Στους Αδελφούς Καραμάζωφ περιλαμβάνεται, μια λαϊκή ιστορία που άκουσε κάποτε, σχετικά με μια ηλικιωμένη γυναίκα που δεν έζησε σωστά και μετά θάνατο βρέθηκε σε μια λίμνη από φωτιά. Ο φύλακας Άγγελος της προσπαθούσε να κάνει ό,τι μπορούσε για να βοηθήσει. Η μόνη καλή πράξη όμως που θυμόταν ότι έκανε αυτή η γυναίκα όταν ζούσε, ήταν που είχε δώσει κάποτε από τον κήπο της ένα κρεμμύδι, σε μια ζητιάνα. Πήρε λοιπόν ο άγγελος το κρεμμύδι, είπε στη γυναίκα να πιαστεί απ’ αυτό κι άρχισε να την τραβά έξω από τη λίμνη. Μέσα στη λίμνη όμως δεν ήταν μόνη της. Όταν οι άλλοι είδαν τι συνέβαινε, μαζεύτηκαν τριγύρω και κρεμάστηκαν πάνω της με την ελπίδα να συρθούν κι αυτοί έξω μαζί της. Τότε όμως η γυναίκα, με τρόμο και αγανάκτηση, άρχισε να τους κλωτσά. «Αφήστε με», φώναξε. «Εμένα τραβά έξω, όχι εσάς. Δικό μου είναι το κρεμμύδι, όχι δικό σας». Τη στιγμή που το είπε αυτό, το κρεμμύδι έσπασε στα δύο και η γυναίκα έπεσε πίσω, μέσα στη λίμνη. Και εκεί μέσα καίγεται μέχρι σήμερα.

Ποια είναι η λέξη που την καταδίκασε;…….. Σωστά… «δικό μου είναι το κρεμμύδι». Το ατομικό φρόνημα σε αντιδιαστολή με το αγαπητικό-δοτικό φρόνημα.

Και πολλά ακόμη να συζητήσει κανείς.

Άλλο ερώτημα:

Και που ξέρω εγώ Κύριε, τι θα τα κάνει τα λεφτά;

Είναι φορές που έχω κι εγώ αναφέρει προσωπική μου εμπειρία: Στο αυτοκίνητο, συγγενής μου με επέπληξε έντονα, γιατί έδωσα σε αλλοδαπό μία μικρή βοήθεια. «Δίνοντάς του», μου είπε, τον κρατάς εδώ. Να γυρίσει στη χώρα του, γιατί αλλιώς θα φέρει και τους δικούς του εδώ πέρα».

Μια απάντηση κρύβεται σε κάτι που μου διηγιόταν αγαπημένη μοναχή, η αδελφή Στυλιανή Γουσοπούλου, παλιά ηγουμένη στο μοναστήρι της Νταού Πεντέλης. Ένας άγιος της εκκλησίας μας, ο άγιος Ιωάννης ο Ελεήμονας, όντας επίσκοπος, έβγαινε το βράδυ μαζί με ένα διάκο του και μοίραζε αδιακρίτως. Κάποια στιγμή, ο διάκος του λέει: Γέροντα, αυτός παίρνει, κάνει το γύρο γρήγορα και ξαναβρίσκεται μπροστά μας. Τι να κάνω; «Δίνε, δίνε», απαντούσε εκείνος. Πού ξέρω εγώ αν δεν είναι ο Χρίστος και μας δοκιμάζει.

Και συμπλήρωνε: Στον Παράδεισο θα μπουν μόνον άνθρωποι με τρύπια χέρια.

Και μια τελευταία ερώτηση, αρκετά συχνή: Πώς, κύριε, ένας Θεός αγάπης απορρίπτει με τέτοιο τρόπο τους άσπλαχνούς; Αλλά και αλλού, πως μιλάει με τόση σκληρότητα για κόλαση και για κλαυθμούς και βρυγμούς οδόντων;

Συνήθως απαντώ πως οι άνθρωποι στους οποίους τότε απευθυνόταν, δεν είχαν γνωρίσει ακόμη την απέραντη φιλανθρωπία του Θεού. Περισσότερο τον έχουν γνωρίσει στην Π. Διαθήκη ως Θεό δίκαιων ποινών. Υπενθυμίζω μάλιστα την παραβολή του Ασώτου:

«Για θυμηθείτε το μαρτύριο του μεγάλου γιου. Μέσα να χαίρονται και αυτός να μην μπορεί να νιώσει χαρά. Τον έδιωξε κανείς; …….όχι……… τότε; Μόνος του αποσύρεται. Η ίδια αγάπη του Θεού, για όποιον δεν μέτρησε τον εαυτό του και τον κόσμο , όπως είπαμε, με Εκείνου τα μέτρα, γίνεται μαρτύριο, κόλαση, διότι δεν μπορεί, ούτε να την αναγνωρίσει, ούτε να την γευτεί. . Έτσι έγινε με τους πρωτοπλάστους, έτσι γίνεται και με όσους διαρκώς παραπονούνται για τη μοναξιά τους. Γιατί τελικά κόλαση είναι η εκούσια μοναξιά μας η άρνησή μας ν΄ αγαπήσουμε. Και με την έννοια αυτή, η κόλαση είναι απολύτως υπαρκτή και μάλιστα από αυτή τη ζωή, όπως άλλωστε και η βασιλεία των ουρανών.

Τέλος, νομίζω πως, πριν από οποιαδήποτε ανάλυση και συμπέρασμα, είναι βασικό τα παιδιά από μικρά να μαθαίνουν στην προσφορά. Όπως λένε και οι νηπτικοί Πατέρες, δεν είναι μόνο η γεμάτη θείο φωτισμό καρδία, που ωθεί σε έργα αγάπης. Και η πρακτική (οι αγαθές πράξεις), ακόμη και απομονωμένη, μπορεί να μαλακώσει την ψυχή του ανθρώπου. Σε κάθε έργο διδασκαλίας, είτε μέσα στο ναό, είτε μέσα στην σχολική τάξη, είτε μέσα στο ίδιο μας το σπιτικό, πάντα πρέπει να βρίσκει χώρο η άσκηση της έμπρακτης προσφοράς. Όχι μόνο χρημάτων, αλλά ακόμη κι ενός καλού λόγου, ακόμη και μιας πρόθυμης συγνώμης.

Όσο για τα μεγαλύτερα παιδιά, έχω μια έντονη επιθυμία να συνδυάσω την παραβολή της  τελικής κτίση με την περιβόητη κρίση των ημερών. Στο Ευαγγέλιο, η κρίση έχει να κάνει με ένα είδος δικαστηρίου, όπου αποδίδεται δικαιοσύνη. Ευκαιρία να ενεργοποιήσουμε αυτή την διάσταση και στις σημερινές συνθήκες. Οι δυσκολίες δεν είναι ατυχίες αλλά συνέπειες. Από κει και πέρα, είμαι βέβαιος πως ο καθένας έχει άφθονη προσωπική εμπειρία για να αποδείξει του λόγου το αληθές.