Το Άγιο Όρος κατά τα χρόνια της επανάσταση του 1821 και η προσφορά των Ιερών Μονών

21 Φεβρουαρίου 2022

Το 1821 με το ξέσπασμα της επανάστασης, χιλιάδες Τούρκοι εισβάλουν στο Άγιο Όρος με συνέπειες χειρότερες και από εκείνες της επιδρομής των Καταλανών του 14ου αιώνα. Η εισβολή αυτή υπήρξε ως συνέπεια της υποστήριξης των μοναχών και της συμμετοχής τους στην απελευθερωτική κίνηση υπό τον αρχιστράτηγο Εμμανουήλ Παπά ο οποίος είχε ανακηρυχθεί αρχηγός του αγώνα στη Μακεδονία από τη συνέλευση των προκαθημένων του Αγίου Όρους.

Η Μονή Εσφιγμένου, με ηγούμενο τον Ευθύμιο, ο οποίος ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρίας και στενός συνεργάτης του Εμμανουήλ Παππά, πρωτοστατεί στην επανάσταση στο Άγιο Όρος και στην ευρύτερη περιοχή της Χαλκιδικής. Ο Παππάς προετοίμαζε την επανάσταση στο Άγιο Όρος και την Χαλκιδική από το 1817 σε συνεργασία με τον Φιλικό Νικηφόρο Ιβηρίτη. Η Επανάσταση κηρύχθηκε επίσημα στο Άγιο Όρος στις 23 Μαΐου του 1821 με πανηγυρική δοξολογία στο Πρωτάτο και μετά από σύναξη όλων των μοναχών στην Μονή Κουτλουμουσίου. Από όλη την Χαλκιδική συγκεντρώθηκαν 4.000 πολεμιστές και ο Εμμανουήλ Παππάς κατέστη αρχηγός του ενός εκ των δύο σωμάτων (το δεύτερο σώμα είχε αρχηγό των Σταύρο Χάψα με πολεμιστές από όλη την Χαλκιδική) με έδρα των Άθω, και δυναμικό 1000 μοναχούς και Μαντεμοχωρίτες[1]. Παρότι η επανάσταση έληξε άδοξα στις 30 Οκτωβρίου του 1821 από τον πασά Αβδούδ Αβούδ, καταστρέφοντας τα χωριά της Κασσάνδρας[2] και καταλαμβάνοντας την υπόλοιπη Χαλκιδική και το Άγιο Όρος, η επί έξι μήνες αντίσταση, είχε ως αποτέλεσμα την ανακοπή της προέλασης των τουρκικών στρατευμάτων προς τη νότια Ελλάδα, παρέχοντας ικανό και πολύτιμο χρόνο στους εκεί Έλληνες να οργανώσουν καλύτερα τον επαναστατικό αγώνα της απελευθέρωσης[3].

Οι μονές παραχωρούσαν κανόνια στους επαναστάτες και μεταφέραν πυρίτιδα από το Άγιον Όρος στις επανα­στατημένες περιοχές[4],[5]. Όμως η επαναστατική αυτή κίνηση απέτυχε με αποτέλεσμα οι Τούρκοι να εγκατασταθούν στο Άγιο Όρος για σχεδόν μία δεκαετία, να διπλασιάσουν τους φόρους στα μοναστήρια, να τρέφονται από αυτά και να προχωρήσουν σε κάθε μορφής βαρβαρότητες τόσο εις βάρος των μοναχών αλλά και εις βάρος των θησαυρών του Αγίου Όρους[6], εξαναγκάζοντας στη φυγάδευση πολλών εκ των κειμήλιων στα νησιά όπως τα «Δώρα των Μάγων» της Μονής Αγίου Παύλου, την «Χρυσή λεμονιά» όπως αποκαλούν στο Άγιο Όρος την επτάφωτη λυχνία με 30 επιχρυσωμένα λεμόνια – δώρο των κατοίκων της Μόσχας στη Μονή Ιβήρων –, το «Τίμιο Ξύλο» της Ξηροποτάμου μαζί με δεκάδες άλλα κειμήλια και ιερά σκεύη που απομακρύνθηκαν από την Αθωνική Πολιτεία στα χρόνια της Επανάστασης, είτε για να συνδράμουν στον αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας είτε για να γλιτώσουν από τις λεηλασίες του οθωμανικού στρατού[7]. Επίσης, φυγαδεύτηκαν τα κειμήλια της Ιεράς Μονής Γρηγορίου στην Ύδρα[8] και το αρχείου της Ιεράς Κοινότητας στο Κοτρωνάκι,  το Λαυριώτικο μετόχι του Προδρόμου στην Σκόπελο[9]) χωρίς κάποια εξ αυτών να επιστρέψουν ποτέ, είτε γιατί χάθηκαν είτε γιατί πουλήθηκαν[10] με σκοπό την αγορά πολεμοφοδίων και γενικά όπως προαναφέρθηκε για την ενίσχυση του απελευθερωτικού αγώνα[11].

 Στη συνέχεια αποχώρησαν για είκοσι τρία χρόνια και έως την περίοδο του Μακεδονικού αγώνα, το σημαντικότερο γεγονός ήταν η επανάσταση το 1853 υπό τον Τσάμη Καρατάσιο με τον οποίο συντάχθηκαν 200 μοναχοί. Ο στρατός του Καρατάσιου ηττήθηκε ολοσχερώς στην περιοχή της Ιερισσού λόγω εξάντλησης των πολεμοφοδίων[12].

Εξειδικεύοντας περισσότερο τα παραπάνω μπορούμε να εστιάσουμε στην προσφορά των αγιορείτικων μονών και μετοχίων σε αυτήν τη δύσκολη περίοδο του απελευθερωτικού αγώνα του έθνους, καθώς οι περιοχές της Βορείου Ελλάδος παρέμειναν για 90 σχεδόν χρόνια ακόμη υπό τουρκικό ζυγό με τον αγώνα να συνεχίζεται με αμείωτη ένταση.

Όλα τα Μοναστήρια του Αγίου Όρους προσέφεραν τις υπηρεσίες τους τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό[13] όσο και σε υλικά αγαθά. Στα περιορισμένα πλαίσια όμως της παρούσας εργασίας θα παρακολουθήσουμε κάποιες από τις δραστηριότητες και συνεισφορές στον Απελευθερωτικό Αγώνα των Μονών Ιβήρων, Διονυσίου, Δοχειαρίου, Γρηγορίου και Εσφιγμένου οι οποίες επέδειξαν τον μεγαλύτερο ζήλο, όπως και οι μοναχοί οι διαβιούντες στα Κελιά των Μονών Ιβήρων, Παντοκράτορος, Βατοπαιδίου, Κουτλουμουσίου και Μεγίστης Λαύρας.

Ποιο συγκεκριμένα τα Κελιά της Μονής Ιβήρων φιλοξενούσαν πολλές φορές οπλαρχηγούς και απλούς αγωνιστές, με εξέχουσα μορφή τον Ιερισσιώτη οπλαρχηγό και διωκόμενο από τους Βούλγαρους καπετάν Γιώργη Γιαγλή, ο οποίος στο τέλος της ζωής του εκάρη μοναχός στη Μονή Ιβήρων, ενώ συμμετείχε και στη μεταφορά οπλισμού και πολεμοφοδίων κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα και των Βαλκανικών πολέμων. Επίσης, όσον αφορά την Ι.Μ. Ιβήρων θα πρέπει να αναφέρουμε το γεγονός της αποζημίωσης των 60.000 δραχμών που έλαβε από την Κυβέρνηση του Ι. Καποδίστρια για τη δωρεά αργυρών αντικειμένων για την ενίσχυση του Αγώνα, ποσό το οποίο δώρισε και πάλι για την αγορά της ναυαρχίδας του Ελληνικού Ναυτικού[14].

Σχετικά με τη Μονή Διονυσίου, μοναχοί της συμμετείχαν στην Επανάσταση και φυλακίστηκαν στον Λευκό Πύργο όπου και απεβίωσαν από τις κακουχίες, ενώ όσον αφορά τη Μονή Δοχειαρίου, εκτός του γεγονότος ότι πολλοί μοναχοί της συμμετείχαν στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, το μετόχι της αποτελούσε το πλέον ασφαλές ορμητήριο των αντάρτικων Σωμάτων που δρούσαν στην περιοχή, καθώς φιλοξενούνταν οι οπλαρχηγοί και εφορμούσαν στη συνέχεια στην Ανατολική Μακεδονία και στις περιοχές της Χαλκιδικής. Εκτός από την προσφορά της Μονής στα πολεμικά γεγονότα, ανεκτίμητη ήταν η κοινωνική της προσφορά. Ενδεικτικά, ενίσχυε σχολεία, ναούς, άλλες Μονές του Αγίου Όρους, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, τους παθόντες από τις θηριωδίες των Βουλγάρων, τους παθόντες και τραυματίες στον Βαλκανοτουρκικό και Ελληνοβουλγαρικό πόλεμο, τους φυλακισμένους Θεσσαλονίκης, τον Ερυθρό Σταυρό, πάσχοντες μοναχούς και ιερείς κ.α..[15]

Όσον αφορά την Ιερά Μονή Γρηγορίου, είχε σημαντικές απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό στην κήρυξη της Επανάστασης του 1821, καθώς πολλοί μοναχοί της κατατάχθηκαν στον επαναστατικό στρατό ενώ από υλικής άποψης υπέστη σχεδόν ολική καταστροφή από την κατασκήνωση των Τούρκων επί μία δεκαετία στη Μονή, με τους εναπομείναντες μοναχούς να υπόκεινται σε σκληρά βασανιστήρια. Αργότερα, κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, ο τότε ηγούμενος Ιάκωβος έθεσε όλες τις υπηρεσίες της Μονής στη διάθεση του Αγώνα, κατέβαλε 500.300 τούρκικες λίρες στη Διεύθυνση Εθνικού Αγώνα με έδρα τη Θεσσαλονίκη,  και τα μετόχια της Μονής διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο καθώς μετατράπηκαν σε χώρους φιλοξενίας, περίθαλψης και καταφυγής των Μακεδονομάχων.

Τα προαναφερθέντα μετόχια της Μονής Γρηγορίου και η δράση τους είχαν ως εξής: α) Μετόχι Παρθενών ή Γρηγοριατικόν στη σημερινή περιοχή του Νέου Μαρμαρά Σιθωνίας το οποίο αποτελεί το αρχαιότερο κτίσμα της Μονής από το 1429. Το μετόχι Παρθενών βοηθούμενο και από την ύπαρξη του λιμένα Μπαλαμπάνι (τούρκικη ονομασία του λιμανιού του Νέου Μαρμαρά) αποτέλεσε κέντρο ανεφοδιασμού των ελληνικών δυνάμεων στον Μακεδονικό Αγώνα, ενώ […είχε καταστεί Νοσοκομείον δια τους τραυματίας, αναπαυτήριον δια τους αποκαμόντας, καταφύγιον  και κρύπτη των διωκόμενων και εν ενί λόγω κέντρον και ορμητήριον των Οπλαρχηγών και οπλιτών των δρόντων εν Χαλκιδική και από ταύτης εξορμώντων προς την Ανατολικήν Μακεδονίαν…], β) το μετόχι του Παλιουρίου Χαλκιδικής, στο οποίο η Κυβέρνηση της Ελλάδας έστελνε συχνά κοντά στις ακτές του πλοία με πολεμοφόδια με τους μοναχούς να τα κρύβουν με κίνδυνο της ζωής τους μέσα στο δάσος ή στην άμμο ώστε να ανεφοδιαστούν τα αντάρτικα Σώματα της Ανατολικής Μακεδονίας και της Χαλκιδικής και γ) το μετόχι Βούλτιστα στην περιοχή της Πιερίας το οποίο λειτουργούσε ως διαμετακομιστικός σταθμός μεταφοράς όπλων, ρούχων και τροφίμων που προορίζονταν για τα αντάρτικα Σώματα της Μακεδονίας και […μετ’ αυτοθυσίας συνειργάσθημετά των Ελλήνων ανταρτώνφιλοξενούν, προφυλάσσον, αποκρύπτον, τροφοδοτούν και παντοιοτρόπος διευκολύνον το έργο αυτών…].[16]

Ιδιαίτερα σημαντική στον Απελευθερωτικό Αγώνα χαρακτηρίζεται και η προσφορά της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου, η οποία φρόντιζε για τη νοσηλεία στο νοσοκομείο της των ασθενών και των τραυματιών των ελληνικών Μακεδονικών Σωμάτων και οι μοναχοί της μετέφεραν πολλούς καταδιωκόμενους Μακεδονομάχους μέσω του πλοιαρίου της Μονής στη Σκόπελο και τη Σκιάθο, ενώ τα μετόχια της στη Χαλκιδική, αποτέλεσαν ορμητήρια των δρώντων Σωμάτων στη Μακεδονία. Επιπλέον και σε συνάφεια με τα παρακάτω, η Μονή Εσφιγμένου αντιστάθηκε στην προσπάθεια εκρωσισμού της Μονής, καθώς τα χρέη της ήταν υπέρογκα, γεγονός που θέλησαν να εκμεταλλευτούν Ρώσσοι μοναχοί οι οποίοι πρότειναν την εξόφληση των δανείων της Μονής με κτηματικά ανταλλάγματα προς αυτούς, ζητώντας να αγοράσουν λωρίδα γης που άνηκε στη μονή και εκτείνονταν από το Άγιο Όρος έως τη Χαλκιδική με τον κίνδυνο να δημιουργηθούν πολλά εθνικά προβλήματα[17].

Το τελευταίο συμβάν συνδέεται και με το γεγονός ότι στη δύσκολη αυτή περίοδο, που καταβάλλονταν η προσπάθεια της απελευθέρωσης, το Άγιο Όρος είχε να αντιμετωπίσει, συν τοις άλλοις, και το πρόβλημα του εθνοφυλετισμού, καθώς πλήθος ξένων μοναχών συνέρρεαν προς άσκηση, αδιακρίτως εθνότητας[18] (Ρώσοι, Βούλγαροι, Σέρβοι, Ίβηρες, Ρουμάνοι, Αλβανοί κ.α.). Οι μοναχοί αυτοί προχωρούσαν σε καταλήψεις[19] μοναστηριών, πολλές φορές υποκινούμενοι από τις χώρες προέλευσής τους, στα πλαίσια της εθνικής αφύπνισης που εφάρμοζε το κάθε αναδυόμενο κράτος μετά την απελευθέρωση από τον Οθωμανικό ζυγό. Η επεκτατική αυτή προσπάθεια συχνά ενισχύονταν και από οικονομική ενίσχυση προς επίτευξη του σκοπού της κυριαρχίας στο Άγιο Όρος, και ιδιαιτέρως από τη Ρωσία η οποία έβλεπε το Άγιο Όρος σαν ένα πεδίο με το οποίο, δια μέσου της κοινής θρησκεία των χωρών των Βαλκανίων, θα μπορούσε να ασκήσει την επιρροή της και να επιτύχει την πολυπόθητη για αυτήν κάθοδό της στο Αιγαίο.  Αποτέλεσμα αυτού ήταν στο Άγιο Όρος να βρίσκονται περίπου 5.000 Ρώσοι μοναχοί έναντι περίπου 4.000 Ελλήνων[20]. Η μαζική αυτή εισροή Ρώσων ανακόπηκε από τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στη Μονή Παντελεήμονος (την οποία οι Ρώσοι έβλεπαν ως ορμητήριο προς τις «θερμές θάλασσες») το 1913 με τους «ονοματολάτρες[21]» αλλά και αυτά που διαδραματίστηκαν στη Ρωσία με την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917. Τον ρόλο του Δούρειου Ίππου του Ρωσικού Πανσλαβισμού ανέλαβε να διαδραματίσει η Βουλγαρία. Από το 1894 και μετά επεδίωκε με κάθε τρόπο τον εξαναγκασμό των Πατριαρχικών Κοινοτήτων, δηλαδή των ελληνικών περιοχών της Βορείου Ελλάδος (αλλά και μιας μικρής μερίδας, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία στήριξε με όλες τις δυνάμεις τον Μακεδονικό αγώνα, «Εξαρχικών» μοναχών του Αγίου Όρους) που υπάγονταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, να προσχωρήσουν στη Βουλγαρική Εκκλησία (Εξαρχία) χρησιμοποιώντας προπαγάνδα, άφθονο χρήμα και ένοπλη βία δια των Κομιτατζήδων[22].  Παρόλα αυτά, τελικά το Άγιο Όρος κατόρθωσε να διαδραματίσει ενωτικό ρόλο, συντελώντας στη διάδοση και την εμπέδωση της ορθόδοξης πίστης στους βαλκανικούς λαούς και στην ανάπτυξη γνησίας ορθόδοξης ευσέβειας και πνευματικότητας, καθώς Αγιορείτες ήταν πολλοί από τους Πατριάρχες και Επισκόπους, που ποίμαναν τους ορθόδοξους βαλκανικούς λαούς και οργάνωσαν τις τοπικές τους  Εκκλησίες[23].

Η απελευθέρωση του Αγίου Όρους θα έρθει στις 2 Νοεμβρίου του 1912 όταν το Ελληνικό Ναυτικό, με επικεφαλής το θωρηκτό Αβέρωφ υπό του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, θα εμφανιστεί στο λιμάνι της Δάφνης και θα υψώσει μέσα σε πανηγυρικό κλίμα την ελληνική σημαία[24].

Ακολούθησε μια δεκαετία με νομική αβεβαιότητα καθώς μια σειρά από συνθήκες που επακολούθησαν (Συνθήκη του Λονδίνου – 1913, Συνθήκη του Βουκουρεστίου – 1913, Συνθήκη των Αθηνών – 1913, Συνθήκη του Νεϊγύ – 1919) δεν μπορέσαν να ξεκαθαρίσουν το καθεστώς του Αγίου Όρους. Οι Ρώσσοι επιθυμούσαν, και επέβαλλαν ενίοτε, (Λονδίνο 1913) τις διαθέσεις τους ώστε το Άγιο Όρος να καταστεί είτε αυτόνομη και ανεξάρτητη πολιτεία, είτε να καταστεί τόπος συγκυριαρχίας μεταξύ Ελλάδας και Ρωσίας. Με τη συνθήκη των Σεβρών (1920) αναγνωρίστηκε αρχικά η κυριαρχία της Ελλάδος με την υποχρέωση να αναγνωρίσει και να διατηρήσει τα προνόμια των μη ελληνικών μοναστικών κοινοτήτων στο Άγιο Όρος, για να φτάσουμε στη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923 όπου πλέον έχουμε την αναγνώριση της πλήρους κυριαρχίας της Ελλάδος επί του Όρους με προνομιακό καθεστώς[25], γεγονός που θα αποτυπωθεί και στο Σύνταγμα του 1926 (άρθρ. 106-109) αλλά και στα μετέπειτα Συντάγματα[26].

Το προνομιακό αυτό καθεστώς έχει να κάνει με το ότι το Άγιο Όρος καθίσταται αυτοδιοίκητο τμήμα της ελληνικής επικράτειας, με δικό του Καταστατικό Χάρτη, τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους, ο οποίος αποτυπώθηκε το 1924[27] και σύμφωνα με αυτόν το Άγιο Όρος τελεί υπό την πνευματική δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, διοικούμενο από τις 20 κυριαρχικές μονές με την εποπτεία των αρχών του ελληνικού κράτους, στο οποίο ανήκει η ευθύνη της εποπτείας και της διαφύλαξης της δημόσιας τάξης και ασφάλειας[28] δια του Διοικητή[29] ο οποίος διορίζεται από την Ελληνική κυβέρνηση και ανήκει στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Εξωτερικών.

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ

 

Παραπομπές:

[1]Καλλιόπη Σκαφά, Η προσφορά της επανάστασης της Χαλκιδικής στον αγώνα του 1821, https://www.pemptousia.gr/2021/02/i-prosfora-tis-epanastasis-tis-chalkidikis-ston-agona-tou-1821/, ανακτήθηκε την 22/02/2021.

[2] Τα γεγονότα αυτά έχουν μείνει στην ιστορία με τον όρο «Χαλασμός της Κασσάνδρας». Ο όρος αυτός αναφέρεται στο Χαλασμό που έγινε στα χωριά της Χερσονήσου της Κασσάνδρας  από τους Τούρκους το 1821. Η λέξη Χαλασμός περιγράφει στην κυριολεξία τα τραγικά γεγονότα που συνέβησαν τότε στην Κασσάνδρα. Ο Χαλασμός της Κασσάνδρας (λέγεται και μεγάλος Χαλασμός) σημαίνει την ανελέητη σφαγή των κατοίκων της Κασσάνδρας, την κλοπή και την αρπαγή των  περιουσιών τους, τον εξανδραποδισμό μεγάλου αριθμού γυναικών και νεαρών παιδιών, την πυρπόληση εκκλησιών, το κάψιμο των σπιτιών και τη λεηλασία και την καταστροφή όλων των μετοχιών της χερσονήσου, Γεωργίου Αθ. Δαλαμάγκα, Ο Χαλασμός της Κασσάνδρας, https://www.anixneuseis.gr/%CE%BF-%CF%87%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%83-%CF%84%CE%B7%CF%83-%CE%BA%CE%B1%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%B1%CF%83/, ανακτήθηκε την 22/02/2021.

[3] Βασίλειος Πάππας, Αφανείς Αγιορείτες στον Μακεδονικό Αγώνα, Πανηγυρικός λόγος στην εταιρία Μακεδονικών σπουδών στις 23.11.2015 για την επέτειο του Μακεδονικού Αγώνα, Εθνική Βιβλιοθήκη – Δημοσιεύματα της εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2017, σελ. 6.

[4] Ό.π., Μαρία Μαντούβαλου, Η συμβολή του Αγίου Όρους στους απελευθερωτικούς αγώνες με τους Πατροκοσμάδες, σ. 33.

[5] «Μοναχοί του Αγίου Όρους συντελούσαν στις θαλάσσιες μεταφορές πολεμοφοδίων από τις νήσους Σκιάθο, Σκόπελο, Αλόννησο, από τον Βόλο και τη Χαλκίδα προς το Άγιο Όρος (Σκήτη Αγίας Άννης, Καυσοκαλύβια) και τα παράλια της Χαλκιδικής, με σκοπό να εφοδιαστούν τα ένοπλα Σώματα των Ελλήνων. Μέσω συγκεκριμένων θαλάσσιων διαδρομών ο οπλισμός που μεταφέρονταν στο Άγιο Όρος διοχετεύονταν σε χωριά της Χαλκιδικής και της Μακεδονίας, στα οποία είχαν συγκροτηθεί Επιτροπές του Μακεδονικού Αγώνα (όπως ενδεικτικά Συκιά, Όρμος Παναγιάς, Κασσάνδρα, Άγιος Νικόλαος, Ιερισσός, Ολυμπιάδα)»., Ο.π., Βασίλειος Πάππας, Αφανείς Αγιορείτες στον Μακεδονικό Αγώνα, σελ. 12.

[6] Ό.π., Αθανάσιος Αν. Αγγελόπουλος, Εκκλησιαστική Ιστορία, Η μοναχική πολιτεία του Αγίου Όρους –Ιστορία, Τυπικά, Ζωή, σ. 72-73.

[7]Γιώτα Μυρτσιωτη, Η σωτηρία των αγιορείτικων θησαυρών, Εφημερίδα «Η Καθημερινή της Κυριακής», ένθετο «τέχνες & γράμματα», 9 Ιανουαρίου 2022, σ. 1.

[8] Ο.π., Η Αθωνική πολιτεία στους εθνικούς αγώνες 1850-1913, σ. 260.

[9]π. Καλλιάνος Κωνσταντίνος, Αγιορείτες πάροικοι στην νήσο Σκόπελο κατά την Επανάσταση μέχρι το 1830-31, Πρακτικά 1ου Διεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας και Πολιτισμού της Θεσσαλίας, Λάρισα 2008, τομ. Β’, σ. 595-603.

[10] Ό.π., Μωυσής μονάχος Αγιορείτης, Άγιον Όρος και κόσμος, σ. 191.

[11]Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω περιστατικό: “Οι προφορικές μαρτυρίες αναφέρουν ότι όταν η επτάφωτη λυχνία επέστρεψε στο μοναστήρι, από το επίχρυσο δένδρο έλειπαν δύο λεμόνια. «Ωρίμασαν και έπεσαν», απάντησε στους πατέρες ο Γ. Κουντουριώτης. Οι γραπτές πηγές ωστόσο μαρτυρούν τον ιερό σκοπό. Η «Λεμονιά», γράφει ο Γεράσιμος Σμυρνάκης στο βιβλίο του «Αγιον Ορος» (1903), ήταν ένα από τα χρυσά και αργυρά κειμήλια που πρόσφερε, εκτός από χρηματική βοήθεια, η Μονή Ιβήρων για τον απελευθερωτικό αγώνα του 1821 με σκοπό το λιώσιμό τους και τη χρησιμοποίησή τους για αγορά πολεμοφοδίων. Το συγκεκριμένο έργο τέχνης δεν καταστράφηκε. Ο Γ. Κουντουριώτης το επέστρεψε στην αγιορείτικη μονή «διά να καίει», όπως δήλωσε, «υπέρ του έθνους έμπροσθεν της Παναγίας (Πορταΐτισσας)”», Ο.π., Γιώτα Μυρτσιωτη, Η σωτηρία των αγιορείτικων θησαυρών, σ. 1

[12] Ο.π., Βασίλειος Πάππας, Αφανείς Αγιορείτες στον Μακεδονικό Αγώνα, σελ. 7.

[13] Στο κεφ. «Η συνεισφορά μοναχών και λαϊκών στους εθνικούς αγώνες» του βιβλίου του Βασίλειου Πάππα, «Αφανείς Αγιορείτες στον Μακεδονικό Αγώνα» παρουσιάζονται αναλυτικάοι Μοναχοί των Μονών και των Κελιών  του Αγίου Όρους που ανέπτυξαν εθνική δράση κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα.

[14] Ο.π., Μωυσής μονάχος Αγιορείτης, Η μαρτυρία του Άγιου Όρους στον σύγχρονο κόσμο, σ. 165-166.

[15] Αναλυτικότερα, εκτός των προαναφερθέντων, η Μονή Δοχειαρίου ενίσχυσε τα σχολεία της Κοινότητας Αγ. Νικολάου στα πλαίσια της μεταφοράς ύδατος σε αυτά, τη Σχολή της Κοινότητας Συκιάς, το Ναό Λιαριγκόβης (Αρναίας), την εκκλησία Νεοχωρίου, τις Ιερές Μονές του Αγίου Όρους Ξενοφώντος, Αγίου Παύλου, Σίμωνος Πέτρας, Καρακάλλου, Σταυρονικήτα και Ιβήρων, τα Ιερά Καθίσματα του Βαφεοχωρίου, το Νοσοκομείο Καβάλας, τους πυροπαθείς Θεσσαλονίκης, τον Μουσικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως, τους σεισμοπαθείς Ζακύνθου, τους Σαμοθράκες, τους Ηπειρώτες, τη Σχολή Λήμνου, τη Μονή Εικοσιφοίνισσας, τη Σχολή Ρεβενικίων και πολλούς ακόμη ναούς και Σχολές., Ο.π.,  Βασίλειου Πάππα, Η Αθωνική πολιτεία στους εθνικούς αγώνες 1850-1913, σ. 249-250.

[16] Ο.π.,  Πάππα Βασίλειου, Η Αθωνική πολιτεία στους εθνικούς αγώνες 1850-1913, σ. 260-268.

[17] Ο.π.,  Πάππα Βασίλειου, Η Αθωνική πολιτεία στους εθνικούς αγώνες 1850-1913, σ. 273-276.

[18] Ό.π., Χρήστου Κ. Παναγιώτης, Το Άγιο Όρος εν τω παρελθόντι και το παρόντι, σ. 66-67.

[19] Οι Ρώσοι κατέλαβαν στα μέσα του 19ου αιώνα την Ι.Μ. Παντελεήμονος, τη σκήτη του Προφήτη Ηλία και το κελί του Αγίου Ανδρέα κοντά στις Καρυές, οι Ρουμάνοι συνέστησαν στα όρια της Μεγίστης Λαύρας την κοινοβιακή σκήτη του τιμίου Προδρόμου, ενώ οι Βούλγαροι κατέλαβαν το παλιό κελί του Ξυλουργού μετατρέποντάς το σε σκήτη ονομαζόμενη Βογορόδιτσα. Ό.π., Χρήστου Κ. Παναγιώτης, Το Άγιο Όρος εν τω παρελθόντι και το παρόντι, σ. 67.

[20] Ό.π., Αθανάσιος Αν. Αγγελόπουλος, Εκκλησιαστική Ιστορία, Η μοναχική πολιτεία του Αγίου Όρους –Ιστορία, Τυπικά, Ζωή, σ. 73.

[21] «Οι ονοματολάτρες αποτέλεσαν κίνημα με αιρετικές προεκτάσεις. Άρχισε το 1907 από τον Ρώσο Αγιορείτη Ιλαρίωνα. Οι οπαδοί του υποστήριζαν ότι «το όνομα του Θεού είναι αυτός ο Θεός στην ουσία του». Το κίνημα ταλαιπώρησε πολύ το Άγιον Όρος και αποδοκιμάστηκε από την Ιερά Κοινότητα, το Οικουμενικό Πατριαρχείο και από τη Σύνοδο της Ρωσικής Εκκλησίας. Επίκεντρο των ονοματολατρών ήταν η Σκήτη του Αγίου Ανδρέου στις Καρυές (Σεράϊ), όπου διαδραματίστηκαν διάφορες βιαιότητες. Με επέμβαση του ρωσικού στρατού μεταφέρθηκαν βιαίως το καλοκαίρι του 1913 περίπου 1.000 ονοματολάτρες στη Ρωσία ενώ συγχρόνως το Οικουμενικό Πατριαρχείο τους επέβαλε να μην επιστρέψουν ποτέ στο Όρος και έτσι έπαυσε η αναταραχή», Γαβριήλ Διονυσιάτου, Περί του Γέροντος Καλλινίκου του νηπτικού,http://www.pemptousia.gr/2014/08/peri-tou-gerontos-kallinikou-tou-nipt/, – ανακτήθηκε την 23/11/2018.

[22] Ο.π., Βασίλειος Πάππας, Αφανείς Αγιορείτες στον Μακεδονικό Αγώνα, σ. 7-8, 11.

[23] Μιχαήλ Τρίτος, Η πνευματική ακτινοβολία του Αγίου Όρους, Παγχαλκιδικός Λόγος, περιοδική έκδοση του Παγχαλκιδικού συλλόγου Θεσσαλονίκης «Ο Αριστοτέλης», τεύχος 25ο, Οκτώβριος – Δεκέμβριος 2009, σ. 5.

[24] Μαρία Μαντούβαλου, Ημερίδα με θέμα «Απελευθέρωση της Χαλκιδικής το ’12 και 240 χρόνια από το πέρασμα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού από την Αρναία», που έλαβε χώρα στον Δήμο Αριστοτέλη Αρναίας την 1η Νοεμβρίου 2015, σ. 5.

[25] Κωνσταντίνος Παπουλίδης, Το Άγιον Όρος και η Ρωσία, Εκδοτικός Οίκος αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2013, σ. 130-139.

[26] Άρθρο 109-112 του Συντάγματος του 1927, άρθρο 103 του Συντάγματος του 1952, άρθρο 122 του Συντάγματος του 1968 και άρθρο 105 του Συντάγματος του 1975.

[27] βλ. Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ) 309/τ.Α’/16-09-1926.

[28] βλ. παραγράφους 4-5 του άρθ. 105 του Συντάγματος της Ελλάδος, όπως αναθεωρήθηκε με το Ψήφισμα της 27ης Μαΐου 2008 της Η’ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων.

[29] Η πολιτική διοίκηση του Αγίου Όρους ανήκει στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Εξωτερικών, σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. Α στ. 26 του Οργανισμού του (άρθρο πρώτο Ν. 3566/2007), και ασκείται μέσω της Διοίκησης του Αγίου Όρους, η οποία αποτελεί αυτοτελή δημόσια αρχή και οργανώνεται με το Π.Δ. 227/1998 (ΦΕΚ Α΄ 176/28.7.1998).

Σχετικά άρθρα 1821-2021: Ανάσταση του Γένους
25η Μαρτίου 1821, Ο Ευαγγελισμός και οι Άνθρωποι του Θεού έφεραν το Πάσχα της ελευθερίας 25 Μαρτίου 2024 Πάνω ο «Ευαγγελισμός της Θεοτόκου», κάτω και από αριστερά Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Άγιος Αλέξιος ο Άνθρωπος του Θεού και ο Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός  «... με ήλθαν γράμματα από τον Υψηλάντη διά να είμαι έτοιμος, καθώς και όλοι οι εδικοί μας. 25 Μαρτίου ήτον η ημέρα της γενικής επαναστάσεως». Θεόδωρος Κολοκοτρώνης Με την πτώση της Κωνστ...
«Ο Άνθρωπος του Θεού», ο ευλογών την Ελληνική Επανάσταση 17 Μαρτίου 2024 Η παρουσία της Υπερευλογημένης Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας στο σώμα της Εκκλησίας είναι αναμφισβήτητη, αυτή είναι «ἡ προστασία τῶν Χριστιανῶν ἡ ἀκαταίσχυντος καί ἡ μεσιτεία πρός τόν Ποιητήν ἡ ἀμετάθετος»(Κοντάκιον, Ἦχος β΄). Η Παναγία έλαβε το Άγιον Όρος από τον Υιό και Θεό της ως κλήρο δικό της κατά τον Ζ΄ ή Η΄ αιώνα σύμφωνα με ...
Νικολάου Γύζη: Η Δόξα των Ψαρών 20 Ιουνίου 2023 Με το έργο του αυτό, ο Γύζης συμπορεύεται με τον Σολωμό. Είναι και οι δυό τους εκφραστές του ιδεώδους της αθάνατης δόξας, που -δυστυχώς- είναι το τίμημα ελαχίστων, διότι λίγοι είναι αυτοί που μπορούν να την εννοήσουν και να την εκτιμήσουν. Το έργο αυτό εντάσσεται στο σύνολο των θεμάτων που έχει εκτελέσει ο Γύζης, και τα οποία είχαν αποκλειστικές α...
Στρατηγός Μακρυγιάννης: Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ συνεχιστής του Ρήγα! 10 Απριλίου 2023 (Επιμέλεια Στέλιος Κούκος) Απόσπασμα από το έργο "Στρατηγού Μακρυγιάννη, Απομνημονεύματα". Μεταγραφή από το πρωτότυπο Γιάννης Βλαχογιάννης, επεξεργασμένη από τον καθηγητή Γιάννη Καζάζη.   Εδώ εις Αθήνα ήρθε ένας πρωτοεταιρίστας Λουκάς Λιονταρίδης , προκομμένος άνθρωπος. Πιαστήκαμεν φίλοι. Τον ρώτησα δια τον πατέρα της λευτεριάς μας, το...
Οι γυναίκες στη φλόγα της επανάστασης 25 Μαρτίου 2023 Παρακολουθήστε ένα εμπεριστατωμένο αφιέρωμα του ΓΕΛ Νέας Περάμου Αττικής για τις Ηρωίδες της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Οι πρωτεργάτες της ελληνικής επανάστασης του 1821 απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν κυρίως άντρες. Ωστόσο  πολλές γυναίκες συνέβαλαν σημαντικά σε όλη τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα, με τα δικά τους μέσα και τ...