Το τι συμβαίνει μέσα στα γήπεδα αλλά και έξω από αυτά, έχει άμεση σχέση με την οικογένεια!

Ιάκωβος Μαρτίδης, Ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής, συγγραφέας.

 Χουλιγκανισμός: Αίτια και αντιμετώπιση

Η λέξη χουλιγκανισμός προέρχεται από τον όρο «hooliganism» που χρησιμοποιείται ήδη από το 1890 για να χαρακτηρίσει την αντικοινωνική συμπεριφορά συμμοριών των δρόμων. Συχνά όμως ταυτίζεται με τη βία που παρατηρείται σε αθλητικούς χώρους και κυρίως σε γήπεδα ποδοσφαίρου.

Το τι συμβαίνει βέβαια μέσα στα γήπεδα αλλά και έξω από αυτά, έχει άμεση σχέση με το τι συμβαίνει μέσα στην οικογένεια. Όσο μεγαλύτερη ψυχοπαθολογία ενδημεί στην οικογένεια, τόσο περισσότερο αυτή θα διαχέεται στην κοινωνία. Όσο μεγαλύτερη βία και επιθετικότητα υπάρχει στην οικογένεια και την κοινωνία, τόσο μεγαλύτερη βία θα εκδηλώνεται και στους αθλητικούς χώρους. Επομένως ναι μεν ο χουλιγκανισμός εκδηλώνεται κυρίως στο χώρο του αθλητισμού, αλλά είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα που ξεκινά από την οικογένεια και την έλλειψη παιδείας και παράλληλα τροφοδοτείται από ετερόκλητες καταστάσεις.

Η αιτιοπαθογένεια του φαινόμενου του χουλιγκανισμού είναι πολυπαραγοντική. Με άλλα λόγια τα αίτια έχουν να κάνουν -μεταξύ των άλλων- με την οικογένεια, το σχολείο, την παιδεία, την ανεργία, την οικονομική εξαθλίωση, με τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα που καθοδηγούν συγκεκριμένες ομάδες, τον άκρατο και νοσογόνο φανατισμό των αντίπαλων οπαδών, με την προβολή και διαφήμιση αμφιβόλου ποιότητας προτύπων και αξιών.

Θα σχολιάσω συνοπτικά μερικές από τις αιτίες.

Οικογένεια: Η οικογένεια είναι το βασικό κύτταρο της κοινωνίας. Από την ποιότητα της οικογένειας, εξαρτάται και η ποιότητα της κοινωνίας. Αν το μικρό παιδί δεν έχει πάρει αγάπη, αποδοχή, αναγνώριση αλλά και οριοθέτηση από τους γονείς του, αυτό έχει συγκεκριμένες συνέπειες στην ψυχολογική του ανάπτυξη, στην ωρίμανση και στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του. Αν οι γονείς δεν το αγκαλιάσουν, τότε το παιδί θα αναζητήσει υποκατάστατα για να πάρει τις αγκαλιές που του λείπουν, που τις έχει ανάγκη. Για παράδειγμα μπορεί να καταφύγει σε κάποια αμφιλεγόμενη οπαδική παρέα που θα τον «αγκαλιάσει» ως μέλος της και θα τον υπερασπιστεί ή θα καταφύγει σε κάποια ομάδα χρηστών στην οποία θα βρίσκει προσωρινά ανακούφιση.

Υπάρχουν γονείς που είναι συστηματικά επικριτικοί προς τα παιδιά τους. Δεν δίνουν σημασία στα συναισθήματα και αδιαφορούν για το τι νοιώθουν. Δίνουν όμως έμφαση στη συμμόρφωση των παιδιών με τους οικογενειακούς κανόνες συμπεριφοράς. Υπάρχουν γονείς που είναι πολύ αυστηροί, άκαμπτοι και υπερβολικοί. Βάζουν τους κανόνες πάνω από το παιδί. Το παιδί πρέπει να τους «υπηρετεί» με θρησκευτική ευλάβεια. Η ζωή εγκλωβισμένη και αφυδατωμένη στον τύπο και στον κανόνα. Και γίνεται ένα παιδί τύπος και υπογραμμός. Μέχρι που θα ξεσπάσει η μπόρα. Άλλοι πάλι γονείς πιστεύουν ότι τα παιδιά για να επιβιώσουν στο σκληρό και απειλητικό έξω κόσμο πρέπει να είναι μην είναι ευαίσθητα. Ίσα-ίσα πρέπει να είναι συναισθηματικά σκληρά. Και τους συμπεριφέρονται ανάλογα.

Αυτοί οι γονείς προκαλούν φόβο στα παιδιά τους. Το κακό είναι ότι μερικές φορές πιστεύουν ότι τα διαπαιδαγωγούν σωστά και θεωρούν φυσιολογική την άμεση υποταγή στις οδηγίες και στις εντολές τους. Αν το παιδί δεν υποταχθεί, θα χρησιμοποιήσουν εύκολα τη βία, λεκτική και εξωλεκτική, ψυχολογική και σωματική σα μέσο πειθαρχίας και υποταγής. Το παιδί εύκολα ή δύσκολα θα υποταχθεί. Αλλά το κόστος θα είναι τεράστιο. Με την πρώτη ευκαιρία θα επαναστατήσει.

Η επανάσταση δεν θα αφορά μόνον τον πατέρα αφέντη, αλλά οποιοδήποτε πρόσωπο και θεσμό είναι ή συμβολίζει την εξουσία. Πίσω από αντικοινωνικές συμπεριφορές, πίσω από αναρχοχαώδεις και τρομοκρατικές ενέργειες, ψάξτε λίγο τις οικογένειες των παιδιών. Αυτά τα παιδιά ποτέ δεν είχαν την αίσθηση ότι ανήκαν στην οικογένεια, στην πρωταρχική ομάδα. Έτσι ωθούνται να ενταχθούν σε κάποια άλλη ομάδα από τη μια και από την άλλη ωθούνται να εκφράσουν την οργή και το μίσος απέναντι σε κάθε μορφής εξουσία, αφού βίωσαν με πολύ άσχημο τρόπο την εξουσία των γονιών τους.

Έτσι είναι εύκολο ο ενθουσιασμός και η επαναστατική τάση της εφηβικής και μετεφηβικής ηλικίας να οδηγήσουν τους νέους να ενταχθούν σ’ ένα οργανωμένο σύνολο ανθρώπων με παρόμοιες ιδέες και προσωπικά χαρακτηριστικά. Ταυτόχρονα εξυπηρετείται και η ανάγκη να ανήκουν σε ένα σύνολο, σε μία «οικογένεια» που έχει το ίδιο πάθος και όραμα. Το όραμα ότι υπηρετούν ένα κοινό στόχο, και μάχονται έναν κοινό «εχθρό» που πολλές φορές μισούν. Αυτό το κλίμα είναι πυρίκαυστος ύλη για πάσης φύσεως ξεσπάσματα βίας και εγκληματικές ενέργειες.

Παιδεία: Τα παιδιά μπορεί στο σχολείο να μαθαίνουν γράμματα, αλλά δεν μαθαίνουν παιδεία. Και παιδεία σημαίνει -μεταξύ των άλλων- σεβασμός του άλλου, αλληλεγγύη, προσφορά, ευγένεια. Παιδεία σημαίνει ότι μαθαίνουμε να χάνουμε. Παιδεία σημαίνει ότι δεν εστιαζόμαστε μόνο στα δικαιώματα αλλά και στις υποχρεώσεις μας. Η παιδεία που αναμορφώνει τον άνθρωπο είναι το ζητούμενο.

Αξίες – Πρότυπα: Η θεοποίηση του χρήματος, η κυριαρχία υλιστικών αξιών, οι καταναλωτικές αξίες, τα άνομα συμφέροντα, η μη προβολή θετικών και υγιών προτύπων, η αναξιοκρατία, η καλλιέργεια της μονομέρειας και του φανατισμού συντελούν στην εκδήλωση φαινομένων χουλιγκανισμού. Τα οικονομικά και πολιτικά σκάνδαλα απογοητεύουν, αποκαρδιώνουν και θυμώνουν τους ανθρώπους, ιδιαίτερα τους νέους και τους ωθούν σε αντικοινωνικές συμπεριφορές και εκδηλώσεις.

Ανεργία – Οικονομική εξαθλίωση: Αυτές οι καταστάσεις οδηγούν σε προσωπικά αδιέξοδα και σε μεγάλη εσωτερική πίεση τους ανθρώπους που τις βιώνουν. Οι καταπιεσμένοι, μη έχοντας και πολλά να χάσουν, εύκολα μπορεί να ομαδοποιηθούν σε μικρές ομάδες προσπαθώντας να αποκτήσουν φωνή μέσα από αντικοινωνικές συμπεριφορές και μέσα από «αντισυστημικές» ενέργειες να εκδικηθούν το «σύστημα», αλλά και αντιπάλους οπαδούς. Για την δημιουργία του άκρατου οπαδισμού φροντίζουν και οι αθλητικές εφημερίδες που συχνά υπηρετούν μεγάλα οικονομικά συμφέροντα και καλλιεργούν τον φανατισμό. Η χωρίς μέτρο εμπορευματοποίηση του αθλητισμού που ταυτόχρονα καλλιεργεί την επιδίωξη της νίκης ως μονόδρομο και με κάθε μέσο αντί να καλλιεργεί το ευ αγωνίζεσθε, οξύνει τον ανταγωνισμό και δυναμιτίζει το κλίμα μεταξύ των οπαδών.

Τέλος, νέοι με προσωπικά αδιέξοδα, άνθρωποι με έλλειψη νοήματος ζωής ωθούνται σε ομάδες, σε μικρές «κοινωνίες»και μέσα από την ιδεολογικοποίηση και θρησκειοποίηση των ομάδων αυτών, αποκτούν ταυτότητα, ετερότητα και νόημα ζωής. Δυστυχώς, ο χουλιγκανισμός είναι τρόπος ζωής για πολλούς νέους σε όλον τον κόσμο.

Τρόποι αντιμετώπισης

Η αντιμετώπιση είναι πολύ δύσκολη γιατί πρέπει να γίνει συστηματική δουλειά και απαιτεί μεγάλο βάθος χρόνου. Δεν μπορεί η κατασταλτική στρατηγική να είναι το κύριο μέσον. Χρειάζονται οι συλλήψεις και οι αυστηρές ποινές, δυστυχώς είναι αναγκαίες, αλλά έτσι αντιμετωπίζεις το πρόβλημα συμπτωματικά, ενώ πρέπει να θεραπεύσεις τις ρίζες του προβλήματος που γεννούν τις όποιες αντικοινωνικές συμπεριφορές. Χρειάζεται να γίνει δουλειά προληπτικά για να αντιμετωπιστούν οι γενεσιουργικές αιτίες.

Πολύ συνοπτικά:
Αξίζει να βοηθηθούν οι γονείς ώστε να αναθρέψουν παιδιά υπεύθυνα, χαρούμενα, συνεργάσιμα, ανεξάρτητα, ώστε να ζουν μια ζωή κατά το δυνατόν με πληρότητα και να βιώνουν το ευ ζην.

Αξίζει η κατάλληλη παιδεία να ξεκινά από το νηπιαγωγείο ώστε τα παιδιά συν τω χρόνω να διαμορφώνουν κοινωνική συνείδηση και να καλλιεργείται το αίσθημα της προσωπικής ευθύνης και του χρέους. Το σχολείο να παρέχει πολύπλευρη μόρφωση και να ωθεί τους νέους να αποκτήσουν ενδιαφέροντα που να τους γεμίζουν, να τους ωριμάζουν και να τους εξελίσσουν.

Τα ΜΜΕ να προβάλλουν υγιή πρότυπα και όχι πρότυπα σαθρά που εύκολα παρασύρουν τον τηλεθεατή. Οι αθλητικές εφημερίδες να σταματήσουν να φανατίζουν τους φιλάθλους μετατρέποντάς τους σε τυφλούς οπαδούς και υποχείρια συμφερόντων.

Να καταπολεμηθεί κατά το δυνατόν η ανεργία, να εξαλειφτεί η οικονομική εξαθλίωση, η αναξιοκρατία, η γραφειοκρατία, να υπάρξει ένα κράτους δικαίου που θα συμπεριφέρεται με σεβασμό και ευθύνη στους πολίτες του, για να έχει το δικαίωμα να απαιτεί σεβασμό από τους πολίτες του.

Το κεφάλαιο του χουλιγκανισμού είναι τεράστιο και πολυσύνθετο. Σε αυτό το άρθρο προσπάθησα πολύ λακωνικά να αναδείξω μερικές πλευρές του.

Ιάκωβος Μαρτίδης
(Μικρό βιογραφικό)
Ο Ιάκωβος Μαρτίδης πέρασε με υποτροφία στην Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης και τελείωσε με άριστα τις μεταπτυχιακές του σπουδές στην Κοινωνική Ψυχιατρική.
Είναι μέλος επιστημονικών εταιρειών που ασχολούνται με την ψυχική υγεία και ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Γνωστικής και Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας.
Από το 1993 διοργανώνει βιωματικά σεμινάρια και ψυχοθεραπευτικές ομάδες. Πιστοποιημένος εκπαιδευτής του Ελληνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, εκπαιδεύει δημόσιους υπαλλήλους πάνω σε θέματα που άπτονται της ειδικότητάς του.
Εργάζεται ως ψυχίατρος, ψυχοθεραπευτής και οικογενειακός σύμβουλος στη Θεσσαλονίκη και στη Δράμα.
Συγγραφέας των βιβλίων: «Η αγάπη στην πρίζα» (2011, 6η έκδοση), «Τα μυστικά των άλλων» (2013, 4η έκδοση), «Πλάθοντας ευτυχισμένα παιδιά» (2016, 9η έκδοση), «Το μήλο πάνω από τη μηλιά» (2018, 3η έκδοση), «Ο καφές, η γέφυρα και ο Μαντέλα» (2020, 2η έκδοση).