Ορθοδοξία / Άγιον Όρος
Παναγιώτης Αναγνώστης, Πτυχιούχος – Msc Θεολογίας

Διοίκηση και Δομή του Αγίου Όρους

15 Μαρτίου 2022

α) Η Δομή του Αγίου Όρους

Η μοναστική πολιτεία του Αγίου Όρους αποτελείται πληθυσμιακά από 1.811 (αναλυτικότερα για πληθυσμό ανά Μονή βλ. εικόνα 14 του παραρτήματος) άτομα σύμφωνα με την πληθυσμιακή απογραφή του 2011[1]. Δομικά η μοναστική πολιτεία αποτελείται από τα Μοναστήρια, τις Σκήτες, τα Κελιά, τις Καλύβες, τα Καθίσματα και τα Ησυχαστήρια.

Οι Ιερές Μονές (Μοναστήρια) είναι είκοσι και σήμερα πλέον είναι όλες κοινοβιακού χαρακτήρα ενώ παλαιότερα ανάμεσά τους υπήρχαν εννέα ιδιόρρυθμές[2]. Οι Ιερές Μονές κατά την ιεραρχική τάξη είναι οι εξής: 1.Μεγίστης Λαύρας, 2.Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, 3.Ιβήρων, 4.Χιλανδαρίου, 5.Διονυσίου, 6.Κουτλουμουσίου, 7.Παντοκράτορος, 8.Ξηροποτάμου, 9.Ζωγράφου, 10.Δοχειαρίου, 11.Καρακάλλου, 12.Φιλοθέου, 13.Σίμωνος Πέτρα, 14.Αγίου Παύλου, 15.Σταυρονικήτα, 16.Ξενοφώντος, 17.Γρηγορίου, 18.Εσφιγμένου, 19.Παντελεήμονος και 20.Κωσταμονίτου[3].

Οι Σκήτες διακρίνονται στις ιδιόρρυθμες και στις κοινοβιακές. Οι σκήτες μοιάζουν με αραιοκατοικημένα χωριά με οικήματα, τις λεγόμενες «Καλύβες», όπου στο μέσο βρίσκεται ο ναός (Κυριακόν). Το σύνολο των Καλυβών αποτελεί τη Σκήτη, που κατά μια ετοιμολογία σημαίνει τη συγκέντρωση ασκητών[4]. Οι Σκήτεςιδρύθηκαν με άδεια της Μονής, που έχει επικυρωθεί από τον Πατριάρχη και λειτουργούν με κανονισμό εσωτερικής λειτουργίας, που εγκρίνεται από τη Μονή. Οι ιδιόρρυθμες Σκήτες έχουν προϊστάμενο τον Δικαίο που είναι αιρετός ετησίως ενώ στις κοινοβιακές Σκήτες ο Δικαίος είναι ισόβιος.

Οι αναγνωρισμένες από τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου ΄Όρους Σκήτες είναι δώδεκα (σε παρένθεση οι Μονές στις οποίες υπάγονται):

1.Η Σκήτη της Αγ. ΄Αννης (Μεγίστη Λαύρας), 2.Η Σκήτη του Αγ. Δημητρίου (Βατοπαιδίου, έρημος), 3.Η Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου (Ιβήρων), 4.Η Σκήτη των Καυσοκαλυβίων (Μεγίστη Λαύρας), 5.Η Νέα Σκήτη (Αγ. Παύλου), 6.Η Σκήτη του Ξενοφώντος (Ξενοφώντος), 7.Η Σκήτη του Αγ. Δημητρίου του Λάκκου (Αγ. Παύλου), 8.Η Σκήτη του Αγ. Παντελεήμονος (Κουτλουμουσίου), 9.Η Σκήτη Βογορόδιτσα (Αγ. Παντελεήμονος), 10.Η Σκήτη του Προφήτη Ηλία (Παντοκράτορος), 11.Η Σκήτη του Αγ. Ανδρέα ή Σεράγι (Βατοπαιδίου) και 12.Η ρουμανική Σκήτη του Προδρόμου (Μεγίστης Λαύρας). Οι σκήτες δεν μπορούν να γίνουν μοναστήρια.

Τα Κελιά είναι σπίτια με έναν ναό και ένα κτίσμα στη περιοχή του Μοναστηριού. Το Μοναστήρι με πράξη του παραχωρεί το δικαίωμα ισόβιας διαβίωσης σε τρία πρόσωπα, από τα οποία ο ένας είναι ο Γέροντας και οι άλλοι δύο οι υποτακτικοί του. Και οι τρεις ζουν με τη δική τους εργασία, καλλιεργώντας τη γη που τους παραχωρείται ή ζωγραφίζοντας ή κατασκευάζοντας εργόχειρα κλπ. Αν μείνει το Κελί χωρίς μοναχούς το παίρνει πίσω η Μονή.

Τα Καθίσματα είναι μικρά σπίτια (καλύβες), που έχουν παραχωρηθεί από τη Μονή σε ένα μόνο άτομο, που μονάζει εκεί ισόβια, παίρνοντας μάλιστα από τη Μονή και τη μερίδα του ψωμιού του.

Τα Ησυχαστήρια τέλος είναι καθίσματα σε τόπους έρημους και απρόσιτους, μακριά από τα μοναστήρια, σε σπηλιές που είναι σκαμμένες σε απόκρημνους και απάτητους βράχους, που μονάχα τα αρπακτικά πτηνά και ερπετά μπορούν να πλησιάσουν. Ονομαστά είναι τα ησυχαστήρια (ασκηταριά) στους απόκρημνους βράχους, στα Καρούλια και στα Κατουνάκια που βρίσκονται στο απώτατο άκρο της χερσονήσου[5].

Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι το Άγιο Όρος είναι για την Ορθοδοξία ένας μοναδικός τόπος άσκησης σε όλη την Οικουμένη, καθώς σε αυτό ο μοναχός έχει να επιλέξει εάν θα μονάσει σε μοναστήρι, σε σκήτη, σε κελί ή αν θα ασκηθεί στην έρημο, γεγονός το οποίο δεν μπορεί να απαντηθεί σε κανένα άλλο μέρος στον κόσμο καθώς εκτός Αγίου Όρους συναντούμε σχεδόν αποκλειστικά τον μοναχισμό σε κοινοβιακά μοναστήρια.

β) Η Διοίκηση του Αγίου Όρους

Η διοίκηση του Αγίου Όρους, εκτός από τη χαλαρή σχέση που έχει με την Ελληνική Πολιτεία είναι αυτόνομη και ασκεί διοίκηση μέσω των παρακάτω φορέων:

Από την Ιερά Σύναξη ως προς τη νομοθετική εξουσία. Η ΙΣ είναι 20μελής και μετέχει σε αυτήν ο ηγούμενος της κάθε μονής με αρμοδιότητα να ψηφίζει κανονιστικές διατάξεις σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη.
Από την Ιερά Κοινότητα ως προς τη διοικητική εξουσία. Η ΙΚ είναι και αυτή 20μελής και μετέχει σε αυτήν ένας γέροντας (εκλεγμένος) από κάθε μονή, με ετήσια θητεία και σκοπό να ασκεί χαλαρή συντονιστική εποπτεία. Η Ιερά Κοινότητα αποτελεί το κεντρικό, συλλογικό και διαρκές όργανο αυτοδιοικήσεως του Αγίου Όρους, εδρεύει στις Καρυές και συνεδριάζει τρεις φορές την εβδομάδα και εκτάκτως όποτε παραστεί ανάγκη. Για την απαρτία της Ιεράς Κοινότητας απαιτείται η παρουσία των 2/3 των μελών της, δηλαδή 14 αντιπρόσωποι[6].
Από την Ιερά Επιστασία ως προς την εκτελεστική εξουσία. Η ΙΕ είναι τετραμελής και συμμετέχουν όλα τα μοναστήρια διαδοχικά με το σύστημα των πέντε τετράδων όπως στον παρακάτω πίνακα:

Α Τετράδα	Β΄ Τετράδα	Γ΄ Τετράδα	Δ΄ Τετράδα	Ε΄ Τετράδα
Μεγίστη Λαύρα	Βατοπαιδίου	Ιβήρων	Χιλανδαρίου	Διονυσίου
Δοχειαρείου	Κουτλουμουσίου	Παντοκράτορος	Ξηροποτάμου	Ζωγράφου
Ξενοφώντος	Καρακάλλου	Φιλοθέου	Αγίου Παύλου	Αγίου Παντελεήμονος
Εσφιγμένου	Σταυρονικήτα	Σίμωνος Πέτρα	Γρηγορίου	Κωσταμονίτου

Κάθε τετράδα αναλαμβάνει για ένα χρόνο την Επιστασία με τον εκπρόσωπο της πρώτης μονής από κάθε τετράδα (Μεγίστη Λαύρα, Βατοπαιδίου, Ιβήρων, Χιλανδαρίου και Διονυσίου) να καλείται Πρωτεπιστάτης, με τους τέσσερεις επιστάτες να μένουν μόνιμα στις Καρυές και να διακρατά ο καθένας τους το ¼ της σφραγίδας εκτελώντας τις αποφάσεις της Ιεράς Κοινότητας[7].

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ