Η εικόνα είναι μια μαρτυρία της λειτουργικής ζωής και της θείας ενότητος!

Αρχιμανδρίτης, π. Βασίλειος, Προηγούμενος Ι.Μ. Ιβήρων Αγίου Όρους.

(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)

1. «Χρόνος και φύσις καινοτομούνται»

Η Θεία Λειτουργία κάνει να λειτουργή ο οργανισμός του σύμπαντος κόσμου τριαδικά. Βάζει σε λειτουργία τριαδική τη σύμπασα φύση.

Ο λειτουργημένος άνθρωπος έχει μια εσωτερική όραση του κόσμου. Παρακολουθεί ένα συντελεστή αμετάβλητο που αποτελείται από τα μεταβαλλόμενα στοιχεία δρώμενα τριαδικώς. Μια τέτοια γραφή, αδιάβαστη για το μη λειτουργημένο άνθρωπο, είναι και η ορθόδοξη εικονογραφία.

Άλλο είναι θρησκευτικός πίνακας και άλλο λειτουργική εικόνα. Το ένα, δημιούργημα μιας καλλιτεχνικής ιδιοφυΐας, το άλλο, βλαστός και απαύγασμα της λειτουργικής ζωής. Το ένα είναι εκ του κόσμου τούτου. Μιλά γι αυτόν τον κόσμο και σ’ αφήνει σ’ αυτόν τον κόσμο. Το άλλο σου φέρνει ένα μήνυμα απλό, ήρεμο, ζωηφόρο, άνωθεν κατερχόμενο. Σου μιλά για κάτι που ξεπέρασε το χθες και το σήμερα, το εδώ και το εκεί, το δικό μου και το δικό σου. Απευθύνεται στην καθολική φύση του ανθρώπου και τη δίψα του για κάτι το επέκεινα. Μιλά άφωνα μια αείζωη και άτρεπτη πραγματικότης, που μέσα σ’ όλη τη διακριτικότητα της σιωπής ανασταίνει ήρεμα κάτι βαθύ που ενοποιεί τα πάντα στον άνθρωπο.

Η ίδια θεϊκή δύναμη που ανέστησε το Χριστό εκ του τάφου και «μοχλοί συνετρίβησαν, εθλάσθησαν πύλαι, μνήματα ηνοίχθησαν, νεκροί ανίσταντο» (Απόστιχα εσπερινού Μ. Παρασκευής), αυτή η ίδια βασιλεύει, κυβερνά και συντρίβει τα δεσμά στην εν Χριστώ ζωή του πιστού και τον εικονογραφικό κόσμο της Εκκλησίας. Το ίδιο Πνεύμα δοκιμάζει κάθε εφήμερο, φαινομενικό, που μας χωρίζει από τη ζωή κάθε σχήμα που θέλει να μας κρύψη τον ασχημάτιστο, απρόσιτο και ανείκαστο.

«Χρόνος και φύσις καινοτομούνται» (Απολυτίκιον τιμίας εσθήτος Θεοτόκου).

Μεταμορφώνεται ο κοσμικός χώρος: Δεν υπάρχει προοπτική που τοποθετεί τον άνθρωπο εξωτερικό θεατή. Ο πιστός, ο προσκυνητής, είναι κεκλημένος του Γάμου. Βρίσκεται μέσα.
Βλέπει όλο τον κόσμο έσωθεν.

Η ιστορία ερμηνεύεται διαφορετικά: Δεν είναι τα γεγονότα της θείας Οικονομίας περασμένα και κλειστά, άλλα παρόντα και ενεργή. Μας αγκαλιάζουν, μας σώζουν.

Στην εικόνα δεν έχομε μια ουδέτερη ιστορική πιστότητα, άλλα μια δυναμική λειτουργική
μεταστοιχείωση. Στην εικονογραφία τα γεγονότα της Σωτηρίας δεν ερμηνεύονται ιστορικώς, άλλα μυσταγωγούνται και ενσωματώνονται λειτουργικώς: Αλληλοπεριχωρούνται. Γίνονται μαρτυρία της «άλλης βιοτής» (Κανών Αναστάσεως) που διέρρηξε τους όρους της φθοράς. Μας καλούν προς εστίασιν πνευματική… Τώρα, εδώ.

Και τούτο είναι το παρήγορο για τους πιστούς εν παντί τόπω και καιρώ: Δεν έκλεισε ο Μυστικός Δείπνος. Δεν πέρασε ο δροσισμός της Πεντηκοστής. Ο Απόστολος Παύλος αν και δεν ήταν «ιστορικώς» εκεί, μέσα στην εικόνα παρουσιάζεται πρώτος. Και οι πιστοί κάθε μέρα στη Λειτουργία τολμούν και παρακαλούν τον Κύριον: «Του δείπνου σου του μυστικού  σ ή μ ε ρ ο ν  Υιέ Θεού κοινωνόν με παράλαβε».

Δεν γνωρίζουν τον Κύριο και τους Αγίους Του με αναπολήσεις και ιστορικές αναδρομές. Υπάρχει για τους πιστού η Θεία Λειτουργία η Αγία Εικόνα. Βαπτιζόμενοι μέσα στη χάρη της καινής κτίσεως, μπαίνοντας μέσα στον εικονογραφικό και λειτουργικό κόσμο, βρίσκουν ζωντανούς τον Κύριο και τους Αγίους. Έρχονται σε άμεση επαφή και κοινωνία ζωής. Ψάλλουν μετά των μακαρίων Πνευμάτων τον επινίκιο ύμνο. Προσφέρουν τη λατρεία υπέρ των Προπατόρων, Πατέρων, Πατριαρχών, Προφητών…

Αυτό που ενώνει τα πρόσωπα και τα πράγματα στο λειτουργικό και εικονογραφικό κόσμο
δεν είναι η σωματική αίσθηση και χρονική γειτνίαση (πράγματα ανεπαρκή και ανυπόστατα), αλλά ο τριαδικός εκκλησιασμός· η ενότητα της Πίστεως και η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος.

Η εικόνα είναι μια μαρτυρία της λειτουργικής ζωής και της θείας ενότητος. Δεν είναι δημιουργία και αυτοσχεδιασμός μεγαλοφυΐας. Δεν υπηρετεί απλώς καλλιτεχνικούς σκοπούς. Δεν τεμαχίζει την ιστορία. Δεν υπάρχει για τον κόσμο της εικόνας η απόστασή του χώρου, ούτε η παρέλευση του χρόνου. Δεν εκφράζεται ο κατακερματισμός του παρόντος αιώνος, αλλά η ενοποιούσα δύναμη της Λειτουργίας.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Αρχιμ. Βασιλείου, Προηγουμένου Ι.Μ. Ιβήρων Αγίου Όρους, «Εισοδικόν, Στοιχεία λειτουργικής βιώσεως του μυστηρίου της ενότητος μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία». Έκδοση Ιερά Μονή Ιβήρων Αγίου Όρους.