Μαρία Μοντεσσόρι. Μία πρωτοπόρος παιδαγωγός

Η Μαρία Μοντεσσόρι γεννήθηκε το 1870 στο Κυαραβάλε, στην επαρχία της Ανκόνας στην Ιταλία. Ξεπερνώντας την εχθρότητα του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος σχετικά με την μόρφωση της γυναίκας εκείνη την εποχή, γράφεται στα 14 της χρόνια στην τεχνική σχολή «Μικελαντζελο Μπουαναρότι» της Ρώμης. Ήθελε να γίνει μηχανικός. Αλλά το 1796 -και είναι η πρώτη γυναίκα στην Ιταλία-παίρνει πτυχίο ιατρικής. Τότε ανακάλυψε την πραγματική της κλίση: θέλει να αφοσιωθεί στη μελέτη της νοημοσύνης του παιδιού.

Ως το 1900 ασχολείται με τα διανοητικώς ανάπηρα παιδιά, πρώτα στο ψυχιατρείο της Ρώμης, έπειτα, το 1898, στο Φρενολογικό Ινστιτούτο που η ιταλική κυβέρνηση αποφάσισε να ιδρύσει γιατί είχε εμπιστοσύνη στην αξία των μεθόδων της για την εκπαίδευση των δασκάλων.

Παραιτείται από την Ινστιτούτο, επειδή δεν έβρισκε κατανόηση από τους συναδέλφους της. Γίνεται υφηγήτρια της ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης, θέση που διατηρεί ως το 1916. Δείχνει μεγάλη δραστηριότητα και στην άσκηση του ιατρικού επαγγέλματός και εργάζεται για να επιτύχει κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, γράφει την «Παιδαγωγική Ανθρωπολογία».

Κατά την επίσκεψή της στα σχόλια της ιταλικής πρωτεύουσας, ανακαλύπτει ότι στη συνοικία του Σαν Λορέντζο, συγκεντρώνουν τα παιδιά κάτω των 6 ετών σε ένα χώρο με μοναδικό σκοπό να τα προσέχουν για να μην προκαλούν ζημιές στα καινούργια κτίρια που είχαν αντικαταστήσει τις παλιές παράγκες. Η Μαρία ζήτα να συνεργαστεί με αυτά τα παιδιά. Θέλει να εφαρμόσει τις μεθόδους που είχε επινοήσει για τα καθυστερημένα παιδιά, σε φυσιολογικά, ώστε να αναπτυχθούν αρμονικά η νοημοσύνη και η προσωπικότητά τους. Ιδρύεται λοιπόν στη Ρώμη ο πρώτος παιδικός σταθμός, όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. Ακολουθούν άλλοι σε όλη την Ιταλία.

Με τα βιβλία και τις διαλέξεις της, οι ιδέες της Μοντεσσόρι πολύ γρήγορα περνούν τα ιταλικά σύνορα. Μοντεσσοριανές εταιρείες ιδρύονται το 1912 στη Βρετανία και το 1913 στις ΗΠΑ. Ειδικά σεμινάρια για δασκάλους λειτουργούν στην Ισπανία, Αυστρία, Γερμανία, Ολλανδία και Ιταλία. Μοντεσσοριανές εταιρείες δημιουργούνται στην Αργεντινή και τη Δανία.

Από το 1916 η Μοντεσσόρι μένει στη Βαρκελώνη για να διευθύνει το σεμινάριο παιδαγωγικής, ίδρυμα που είχε συσταθεί ειδικά για αυτήν. Εξακολούθησε να διαμένει στην Ισπανία, ενώ παράλληλα επισκεπτόταν πολλές δυτικές χώρες ως το 1936 που ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος. Δύο χρόνια πριν, η εφαρμογή των μεθόδων της είχε απαγορευτεί στη φασιστική Ιταλία.

Μετά από σύντομη παραμονή στο Λάρεν της Ολλανδίας, εγκαθίσταται το 1959 στην Ινδία, όπου παραμένει ως το 1949. Η ιδέα να ιδρύσει Μοντεσσοριανό πανεπιστήμιο στο Μάντρας δεν μπόρεσε να πραγματοποιηθεί λόγω του τραγικού διαχωρισμού Ινδίας και Πακιστάν. Σεμινάρια μετεκπαίδευσης δασκάλων για Μοντεσσοριανά σχολεία κάνουν την εμφάνισή τους όχι μόνο στην Ινδία, αλλά και στην Κεϋλάνη και στο Καράτσι του Πακιστάν.

Στην Ευρώπη, όπου γίνεται δεκτή με τιμές, συνεχίζει να εργάζεται με εξαιρετικό δυναμισμό. Δίνει διαλέξεις, παρακολουθεί συνέδρια και σεμινάρια σε διάφορες χώρες. Πεθαίνει το 1952 σε ηλικία 82 χρόνων στο Νόορντβικ αμ Ζέε της Ολλανδίας. Ντοκουμέντα για τη ζωή και το έργο της βρίσκονται συγκεντρωμένα στο Άμστερνταμ, στο κτίριο της Διεθνούς Μοντεσσοριανής Εταιρείας, που συνέχισε να διευθύνει ο γιος της Μάριο. Σήμερα, το ίδρυμα διευθύνεται από επιτροπή Μοντεσσοριανών παιδαγωγών. Εταιρείες Μοντεσσόρι λειτουργούσε 15 Ευρωπαϊκές χώρες, στην Ασία, στην Αμερική και στην Αφρική εκπαιδεύοντας Μοντεσσοριανούς δασκάλους.

Βασικές αρχές της μεθόδου της Μαρίας Μοντεσσόρι.

1. Σεβασμός στον ρυθμό ανάπτυξης του παιδιού. Για τη Μοντεσσόρι, είναι αδιανόητο να περιμένουμε από τα παιδιά να εξελίσσονται με τον ίδιο τρόπο και τον ίδιο ρυθμό. Αυτό λοιπόν που μας προτείνει είναι, μέσω της καθημερινής παρατήρησης του παιδιού, να ερχόμαστε κοντά στις ανάγκες του. Να το ενθαρρύνουμε να αναπτυχθεί με το να του παρέχουμε τα σωστά εργαλεία που χρειάζεται, δίνοντας χώρο και χρόνο στη φύση του παιδιού και αποφεύγοντας την πίεση στη μάθηση η οποία, υπό πιεστικές συνθήκες, δεν έχει κανένα απολύτως νόημα.
2. Οι ευαίσθητες περίοδοι. Για τη Μαρία Μοντεσσόρι είναι πολύ σημαντικό να παρατηρούμε διαρκώς τα παιδιά και τις κινήσεις τους. Διαπίστωσε ότι κατά τα πρώτα έξι έτη της ζωής, ο εγκέφαλος του παιδιού ρυθμίζεται, ώστε να εξελίσσεται πάνω σε διαφορετικούς τομείς. Για παράδειγμα, η ευαίσθητη περίοδος για την ανάπτυξη του λόγου ξεκινά από την ώρα της γέννησης μέχρι και περίπου την ηλικία των 5,5 χρονών. Εάν την περίοδο αυτή δεν δοθούν γλωσσικά ερεθίσματα στο παιδί για να αναπτύξει την ομιλία του, θα είναι πολύ δύσκολο να αναπτύξει στη συνέχεια τον λόγο του.
3. Ελευθερία. Με τον όρο «ελευθερία» η Μοντεσσόρι εννοεί την ελευθερία επιλογής κινήσεων και δραστηριοτήτων. Πίστευε πως είναι πολύ σημαντικό να δοθεί στο παιδί ένα περιβάλλον στο οποίο θα μπορούν να δοθούν επιλογές, όσον αφορά τόσο τις δραστηριότητες όσο και τα υλικά. Παράλληλα, ανέπτυξε και ένα ολόκληρο σύστημα ορίων τα οποία, όπως έλεγε, οφείλουμε να βάζουμε στο παιδί, διαφορετικά δεν θα καταφέρει ποτέ να ελέγχει πλήρως τον εαυτό του.
4. Ανεξαρτησία. Αυτό που υποστήριζε η Μαρία Μοντεσσόρι είναι η ανάγκη να δώσουμε στο παιδί τον απαραίτητο χρόνο για να ολοκληρώνει τις δραστηριότητες του, προσφέροντάς του συγχρόνως πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο κόσμος μας καθημερινά. Παρατήρησε πως το ασφυκτικό πρόγραμμα των γονέων γίνεται η αιτία να διακόπτεται η δραστηριότητα του παιδιού πριν φτάσει σε ένα τελικό αποτέλεσμα, γεγονός που το παιδί προσλαμβάνει ως έλλειψη υπομονής και σεβασμού. Υποστήριζε πάντοτε ότι η ολοκλήρωση των εργασιών του παιδιού με τους δικούς του ρυθμούς, του προσφέρει μία υψηλή αυτοεκτίμηση και μία αυτοπεποίθηση στα έργα που θα αναλάβει αργότερα.
5. Οργανωμένο περιβάλλον. Η Μοντεσσοριανή μέθοδος δίνει μεγάλη σημασία στο οργανωμένο περιβάλλον του μικρού παιδιού, κυρίως όσον αφορά την πολύ προσεκτική επιλογή των αντικειμένων που θα χρησιμοποιήσει και κυρίως την ελευθερία να τα μεταχειριστεί όπως εκείνο νομίζει καλύτερα. Το περιβάλλον πρέπει να είναι ήρεμο, με περιορισμένα υλικά ή παιχνίδια ώστε να μειωθεί η διάσπαση του παιδιού και να μπορεί να ασχολείται ουσιαστικά και σε βάθος με κάθε δραστηριότητα χωρίς να μπερδεύεται με πολλές επιλογές. Είναι σημαντικό επίσης, ο γονέας ή ο παιδαγωγός να φροντίζουν συχνά για την ανανέωση των αντικειμένων που περιβάλλουν το παιδί ώστε να κρατούν διαρκώς ζωντανό το ενδιαφέρον του για δημιουργία

Παιδαγωγικά αποτελέσματα

Τα παιδιά που είναι εκπαιδευμένα στο σύστημα Μοντεσσόρι παρατηρείται πως προσαρμόζονται ασυνήθιστα εύκολα. Πολύ νωρίς είναι σε θέση να εργάζονται ανεξάρτητα όσο και σε ομάδες, σεβόμενα παράλληλα το περιβάλλον τους. Είναι σε θέση να προγραμματίσουν και να ανταλλάξουμε με θάρρος ιδέες πάνω σε κοινές δραστηριότητες. Είναι επίσης σε θέση να αναλάβουν την ευθύνη διδασκαλίας σε μικρότερα παιδιά, να οργανώσουν ευκολότερα την ομάδα και να οδηγηθούν σε καλύτερα αποτελέσματα όσον αφορά την υλοποίηση γνωστικών και καλλιτεχνικών πρότζεκτ. Ένα από τα κυριότερα αποτελέσματα των παιδιών που είναι εκπαιδευμένα στο σύστημα αυτό είναι να μαθαίνουν από τα λάθη τους και να αναπλαισιώνουν εύκολα τη στάση τους απέναντι στις προκλήσεις.

Μοντεσσοριανό σύστημα και μουσική.

Αναπόσπαστο στοιχείο της φιλοσοφίας της ήταν η μουσική και ο παιδαγωγικός της ρόλος, κάτι που διαφαίνεται, από τα όσα διατύπωσε με τη μορφή παρατηρήσεων. Αναλυτικότερα, με τη χρήση του όρου « Αbsorbent Mind », του «Νου που αφομοιώνει- απορροφά» αναφέρεται στα παιδιά. Στην προσπάθειά της λοιπόν να μελετήσει επιστημονικά τις φυσικές διεργασίες μάθησης των παιδιών, διαπίστωσε, ότι στις ηλικίες από 0- 6 απορροφούν αβίαστα την κουλτούρα στην οποία εκτίθενται. Συνεπώς, εάν το παιδί μεγαλώνει σε μουσικό περιβάλλον, θα γίνει φιλόμουσο άτομο. Διότι. όταν το παιδί παρατηρεί τους γονείς να ακούν μουσική, να χορεύουν και να τραγουδούν, θα πράξει ακριβώς το ίδιο. Επομένως, όλα τα παιδιά δύνανται να αναπτύξουν κάποιες βασικές μουσικές δεξιότητες.

Συνάμα, ανακάλυψε ότι, παγκοσμίως, όλα τα παιδιά έχουν την τάση μέχρι και τη νηπιακή ηλικία να επικοινωνούν τα συναισθήματά τους με διάφορούς τρόπους, που εμπεριέχουν μουσική, αλλά και να επαναλαμβάνουν εμμονικά μία δραστηριότητα έως ότου την τελειοποιήσουν, γεγονός που σημαίνει ότι το παιδί θα επαναλάβει ένα τραγούδι ξανά και ξανά ακούραστα και με έκδηλη χαρά μέχρι να ικανοποιηθεί πλήρως από το αποτέλεσμα. Η επανάληψη καθίσταται απαραίτητη γιατί είναι η μέθοδος, που το βοηθά να μάθει. Το κάθε παιδί γεννιέται με μία έμφυτη ροπή για ακρίβεια και αλληλουχία, φαντασία και αρτιότητα αλλά και επικοινωνιακή ικανότητα. Σε αυτή την ανάγκη, η Μαρία Μοντεσσόρι βρήκε στη  μουσική, πέρα από ένα μέσον αισθητική καλλιέργειας, και ένα πολύτιμο εργαλείο παιδαγωγίας.